Coronavirus: handleiding voor een goede handhygiëne

In de strijd tegen het coronavirus, maar ook tegen de seizoengsgriep, benadrukt de overheid voortdurend het belang van een goede handhygiëne. Is wassen met zeep genoeg? Of moeten we ook ontsmetten? En hoe hygiënisch zijn handblazers?

De handen zijn een ware broeihaard van virussen en bacteriën. Onze handen zouden in maar liefst 95 procent van de gevallen verantwoordelijk zijn voor kruisbesmetting. Enkel een goede handhygiëne kan deze vicieuze cirkel doorbreken. Op voorwaarde dat je het juist doet.

De ontdekking van handhygiëne

Het wassen van de handen is al lang een religieuze en culturele gewoonte, maar in 1847 werd het belang ervan voor onze gezondheid pas echt duidelijk. De Hongaarse vrouwenarts Ignaz Semmelweis merkte op dat vrouwen die bij de bevalling begeleid werden door vroedvrouwen minder vaak kraamkoorts opliepen dan vrouwen die door artsen werden geholpen. Handhygiëne bleek de sleutel. Artsen voerden immers vaak autopsies uit vlak voor een bevalling, waardoor ze ziekteverwekkende deeltjes van de lijken tot bij de vrouwen brachten. Toen de artsen hun handen voor de bevalling begonnen te wassen met chloorkalk, daalde het aantal moeders dat stierf aan kraamkoorts van bijna een vijfde tot amper 2 procent.

De eerste richtlijnen rond handhygiëne in de gezondheidszorg verschenen in 1980 en vandaag publiceert de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) nog steeds richtlijnen onder het mom Clean Care is Safer Care. Niet alleen in zorgcontexten is handhygiëne van groot belang. Daarbuiten is het minstens even belangrijk.

Wat is een goede handhygiëne?

Dat een ouderwetse blok zeep een broeihaard voor bacteriën is, zal waarschijnlijk niet verbazen. Vloeibare zeep, liefst uit een pompje, krijgt de voorkeur.

In ziekenhuizen wint de handalcohol. Die is sneller, efficiënter en gebruiksvriendelijker. In een huiselijke context voldoet gewone zeep. Desinfecterende gels doden niet alleen ziekteverwekkers, maar ook bacteriën die van belang zijn voor onze gezondheid. Daarnaast kunnen de gels leiden tot resistentieontwikkeling. Niet alleen voor de desbetreffende producten, maar evengoed voor medicatie als antibiotica.

Als het op drogen aankomt, is het keuzegamma een pak groter. Al is er over de beste optie weinig twijfel. Thuis zijn handdoekjes doorgaans geen probleem, maar op openbare plaatsen zijn ze best te vermijden. Vochtige handdoekjes zijn het walhalla voor bacteriën en zorgen ervoor dat je zelfs met meer bacteriën op je handen achterblijft.

Ook handblazers zijn niet ideaal. Ze mogen dan wel elke vierkante centimeter van je hand bereiken waardoor alles mooi droogt, maar op het einde van de rit blaast het vooral de onzichtbare bacteriën van je voorganger in het rond. Een jet dryer blaast het water van je handen in een opvanggleuf. ‘Van een aantal toestellen hebben we vochtstalen onderzocht die een massa bacteriën bleken te bevatten’, zei microbioloog Jan Verhaegen (UZ Leuven) eerder aan Knack. Je hebt geen zicht op wanneer het toestel voor het laatst gereinigd werd. Daarom vermijd je best fysiek contact met de toestellen.

Handdrogers doen er ook minstens dubbel zo lang over om je handen te drogen dan een papieren doekje (30-40 seconden tegenover 15 seconden). Hierdoor hebben bacteriën de kans zich naar hartenlust te vermenigvuldigen en te verspreiden. Bovendien brengen maar weinig mensen voldoende geduld op, waardoor ze met vochtige handen vertrekken, wat de bacteriën nog beter uitkomt.

Vochtige handen verspreiden tot duizend keer meer bacteriën dan droge handen. Door het wassen verklein je het aantal bacteriën wel, maar weg zijn ze niet. Druppeltjes maken het bacteriën makkelijker zich te verspreiden dan wanneer ze zich al aan je huid hechtten.

Op wetenschappelijk gebied heerst er nog geen consensus, maar handdrogers met een gleuf (jet dryers) zouden in vergelijking met gewone handdrogers niet alleen zorgen voor meer bacteriën op de handen, maar voor meer bacteriën in de gehele ruimte. Uit een experimentele studie hierrond concludeerde microbiologen van de Universiteit van Leeds dat handdrogers in medische contexten beter vermeden worden.

Wat de handblazers wel lijken mee te hebben, is hun milieuvriendelijkheid. Voor handdrogers moeten er volgens de fabrikanten geen bomen tegen de grond en moet er geen afval verbrand worden.

Conclusie? Wat het drogen betreft zijn papieren wegwerpdoekjes hygiënisch de beste keuze.

Meer dan wassen alleen

Een goede handhygiëne gaat dus verder dan je handen gewoon even onder een kraan steken. Het stopt ook niet na het rijtje van zepen – afspoelen – drogen. Het verzorgen van huid en nagels en het al dan niet dragen van juwelen maken er ook deel van uit.

Zo nestelen bacteriën zich graag onder ringen. Handen met ringen zouden tot anderhalve keer meer bacteriën huisvesten dan handen zonder ringen. Juwelen leg je bij het handenwassen dus best even aan de kant.

Pas gelakte nagels zouden geen al te groot probleem vormen, maar dat verandert volgens de richtlijnen rond handhygiëne van de WHO vanaf het moment dat het afbladeren begint.

Kunstnagels zijn hiervoor geen oplossing, maar vormen misschien nog een groter gevaar. Het vermoeden dat kunstnagels bijdragen aan het verspreiden van ziekteverwekkers vindt steeds meer bijval. Kunstnagels zijn vaak wat langer, al is er voor de invloed van de lengte van de nagel nog geen uitsluitsel aangezien de bacteriëngroei het grootst zou zijn op 1 mm van de vinger.

Ook een verzorgde huid is van belang bij een goede handhygiëne. Het veelvuldig gebruik van zeep kan je handen uitdrogen en de kans op kloven vergroten. Kloven en kleine wondjes zetten de deur voor bacteriën wagenwijd open. Voedende handcrème smeren is de boodschap. Gebruik je een pompje in plaats van een tube? Dan doe je het helemaal volgens het boekje.

Maar ook de regels tot in de puntjes volgen, biedt geen 100 procent garantie. ‘Zelfs op degelijk gewassen handen – ringen uit, wrijven, zeep een minuut lang spoelen – blijven nog bacteriën en virussen achter’, vertelde microbioloog Paul De Vos (UGent) eerder aan Knack.