Coronavirus: de wereld is niet klaar voor een pandemie

De coronacrisis heeft een kantelpunt bereikt, zegt de WHO. De hotspots die momenteel opduiken in Italië, Zuid-Korea en Iran doen vermoeden dat het virus nog maar moeilijk in te dijken valt buiten China.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uit haar bezorgdheid over het aantal gevallen van covid-19 waarbij geen aanwijzingen zijn dat degene die besmet is een link heeft met China. De kans dat we het virus, dat al bijna 80.000 mensen heeft besmet, buiten Azië nog kunnen indijken, wordt steeds kleiner, zegt WHO-directeur Tedros Adhanom Ghebreyesus.

Ziek zonder symptomen

Vooral de asymptomatische besmettingen doen wetenschappers naar het hart grijpen. In het Journal of the American Medical Association beschrijven onderzoekers van de Zhengzhou universiteit het geval van een 20-jarige Chinese vrouw uit Wuhan die meer dan 600 km reisde naar de provincie Henan en daar vijf familieleden besmette terwijl ze zelf geen enkel symptoom vertoonde en zelfs in eerste instantie negatief testte op het virus.

Ook de speurtocht naar de zogenaamde patiënt nul, de eerste drager van het virus, in de recente uitbraak in Noord-Italië, doet vermoeden dat asymptomatische besmettingen een tikkende tijdbom zijn en dat de ziekte de vele draconische maatregelen aan het overstijgen is.

Dat covid-19 een pandemie is, valt nog moeilijk te ontkennen. Viroloog Marc Van Rans wacht alvast niet op de officiële aankondiging van de WHO om het woord in de mond te nemen omdat ‘alle voorwaarden voldaan zijn’.

Maar voorlopig gelooft de WHO nog steeds dat we het virus kunnen indijken. Dat dit perfect mogelijk is, bewijst het aantal gevallen in China dat sinds februari is afgenomen, meent de organisatie. Tegelijk roept ze landen op om alles in het werk te stellen om zich voor te bereiden op een mogelijke pandemie.

De WHO spreekt van een pandemie als een nieuwe ziekte, waarvoor een groot deel van de bevolking geen natuurlijke immuniteit vertoont en er geen vaccins ter beschikking zijn, zich over grote delen van de wereld verspreidt.

Maar er is meer dan dat. Zo kan ook de ernst van de ziekte in rekenschap genomen worden. Vanwege dat laatste aspect werd bijvoorbeeld de H1N1-griep (Mexicaanse griep) in 2009, waarbij veel meer jonge mensen stierven in vergelijking met een gewone seizoensgriep, als een pandemie gecategoriseerd.

De WHO kreeg daar echter nogal wat kritiek voor toen de grieppandemie uiteindelijk minder ernstig bleek dan aanvankelijk gedacht en heel wat mensen onnodig schrik was aangejaagd. De term ‘pandemie’ heeft daarnaast een negatieve connotatie, want het doet even goed denken aan de Spaanse griep-pandemie, die wereldwijd miljoenen doden maakte. Een verwijzing die de WHO liever niet maakt.

Wereld is niet klaar

Ernstige ziekte-uitbraken vormen drie bedreigingen. Eerst en vooral is er de directe impact wat betreft ziekte en sterfgevallen. Daarnaast zijn er de patiënten met andere aandoeningen die benadeeld zijn omdat de gezondheidsdiensten in het geval van een pandemie overbevraagd zijn. Zo stierven er tijdens de recente ebola-uitbraak in West-Afrika bijvoorbeeld kinderen aan andere ziektes omdat de reguliere vaccinatieprogramma’s waren stopgezet. Tot slot is er ook de economische impact van een pandemie.

Maar is de wereld wel voldoende voorbereid op zo’n wereldwijde epidemie, ook al is covid-19 niet per se extreem dodelijk? Gezondheidsexperts vrezen van niet.

Uit de Global Health Security Index blijkt dat landen in 2019 gemiddeld een score van 40 op 100 haalden wat betreft paraatheid. De rijkere landen halen een gemiddelde score van 51,9. De VS (score: 83,5), het VK, Nederland, Australië en Canada zijn het beste voorbereid. China scoort 48 punten. België staat op de 19e plaats op de wereldranglijst van 195 landen met een score van 61.

Minister van Volksgezondheid Maggie De Block blijft er alvast kalm bij. Ze wijst er op dat de autoriteiten de situatie permanent monitoren en dat ons land een grote en kwaliteitsvolle ziekenhuiscapaciteit heeft. Mocht het tot besmettingen in ons land komen, dan kunnen alle stappen worden genomen, zoals een dorp onder quarantaine plaatsen. De grenzen afsluiten heeft volgens De Block geen zin. ‘Een virus stopt immers niet aan de grens.’

De landen die het slechtst scoren in de Global Health Security Index zijn Somalië (score: 0,3), Guinee-Bissau (score: 4,5), Equatoriaal-Guinea (score: 5,0), Burkina Faso (score: 5,6) en Benin (score: 5,6). Volgens de WHO zijn in het Afrikaanse continent de gezondheidssystemen zwak en moeten Afrikaanse landen zich beter wapenen met meer speciale apparatuur om nieuwe besmettingen te registeren. Vooralsnog zijn Egypte en Algerije de enige landen in Afrika waar een besmettingsgeval is geregistreerd.

Een rapport uit 2019 van het Global Preparedness Monitoring Board schetst een nog verontrustender beeld. Daarin menen 15 onafhankelijk experts dat de dreiging van een pandemie die mogelijk tientallen miljoenen mensen doodt, ‘reëel’ is, maar dat de wereld niet klaar is. Slechts 59 landen hebben een nationaal actieplan om de gezondheid veilig te stellen. Maar geen enkel plan is volledig gefinancierd.

De onderzoekers waarschuwen dat ziektes als ebola, influenza en SARS steeds moeilijker in te dijken vallen in het licht van toenemende conflicten, zwakke regeringen en stijgende migratiestromen. Ook de klimaatcrisis, verstedelijking en een gebrek aan geschikt sanitair en water zijn broedplaatsen voor zich snel verspreidende catastrofale uitbraken.

Het rapport erkent evenwel dat sinds de ebola-uitbraak er stappen gezet zijn in de goede richting om de paraatheid te verhogen, maar die is nog steeds ‘schromelijk onvoldoende’. Bovendien wordt de controle van epidemieën in sommige landen belemmerd door een groeiend wantrouwen van de bevolking tegenover instituten, onder meer door valse informatie.

Een pandemie. Wat nu?

Als een epidemie zich wereldwijd verspreidt, volstaat het isoleren van de besmette gevallen en het traceren van hun contacten niet langer. Het heeft dan geen zin meer om ziekenhuizen vol te proppen met milde gevallen die eigenlijk geen behandeling vereisen. Deze mensen zal dan worden gevraagd om zichzelf thuis te isoleren.

Daarnaast zullen ouderen en personen met een bestaande aandoening en een zwak immuunsysteem beschermd worden en zieken opgevangen in tijdelijk gespecialiseerde centra.

Sommige virologen denken dat de covid-19-pandemie vergelijkbaar zal zijn met de pandemie van de Mexicaanse griep in 2009. Deze griepvorm kon niet worden ingedijkt in Mexico en verspreidde zich wereldwijd. Een kwart van de bevolking raakte besmet en 500.000 mensen stierven. Dat is een sterftepercentage van ongeveer 0,02 procent.

Anderen menen dat het coronavirus veel verder zal reiken en dat de bestaande procedures, die sinds 2009 niet meer zijn bijgesteld, niet zullen volstaan. Met covid-19 besmette mensen verspreiden het virus naar twee tot vier andere mensen. Ter vergelijking: met de griep is dat maar 1,5. Een belangrijk element is bovendien dat er geen bestaande immuniteit voor het nieuwe coronavirus is bij de bevolking. Bij de Mexicaanse griep was dat bij ouderen wel enigszins het geval.

Ziekte x

Daarenboven zou deze pandemie ‘de eerste zijn die past in de zogenaamde “disease x”-categorie’, zo schrijft de Nederlandse viroloog Marion Koopmans in het vakblad Cell. In 2018 waarschuwde de WHO al voor zo’n disease x, een uitbraak van een ziekteverwekker die voor de mens onbekend is en nog dodelijker kan zijn dan ebola.

Bill Gates, die met zijn fonds een initiatief ondersteunt dat aan de hand van computermodellen de verspreiding van ziektes voorspelt, zei ooit dat de kans dat hij in zijn leven een catastrofale epidemie, met zwaardere gevolgen dan ebola, zou meemaken ‘een stuk boven de 50 procent’ is.’