Moeten we vrezen voor een pandemie van het coronavirus?

Bijna acht weken na de uitbraak van een nieuwe stam van het coronavirus is de ziekte Covid-19 officieel nog geen pandemie. Hoe groot is de kans dat het dat wel wordt?

‘We zitten niet in een pandemie’, aldus Sylvie Briand van het Infectious Hazards Management Department van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). De pas benoemde ziekte Covid-19, veroorzaakt door het SARS-CoV-2, is officieel nog steeds een ‘epidemie met verschillende locaties’. Omdat de gezondheidsorganisatie gelooft dat ze met de nodige maatregelen zoals de strategie van isolatie, de verspreiding op deze locaties kan laten uitdoven, neemt ze het woord ‘pandemie’ voorlopig niet in de mond.

Wel riep de WHO op 30 januari de internationale noodtoestand uit en spreekt ze van een ‘zeer ernstige bedreiging voor de rest van de wereld’. Volgens WHO-baas Tedros Adhanom Ghebreyesus doet 99 procent van de gevallen zich binnen China voor, maar is het wel zorgwekkend dat het virus nu ook van persoon tot persoon is doorgegeven tussen mensen die niet in China zijn geweest. Een dergelijke ‘secundaire verspreiding’ die we nu zien, is misschien nog maar het ’topje van de ijsberg’, aldus Ghebreyesus.

60 procent van de wereldbevolking

Volgens epidemioloog Gabriel Leung van de universiteit van Hongkong is het van essentieel belang om de omvang van die ijsberg te bepalen. Hij schat dat wel eens 60 procent van de wereldbevolking door Covid-19 zou kunnen worden getroffen. Elk besmet persoon kan het virus aan 2,5 andere personen doorgeven, wat op een totale besmetting van 60 tot 80 procent kan komen.

’60 procent van de wereldbevolking is een gigantisch groot aantal’, zegt Leung in The Guardian. Zelfs al is het sterftepercentage lager dan 1 procent, wat volgens Leung mogelijk is als je de mildere gevallen in rekening neemt, zal de dodentol enorm zijn.

Over dat sterftepercentage bestaat heel wat onduidelijkheid. Tot dinsdag waren er volgens de Chinese autoriteiten 1.113 doden als gevolg van de epidemie op een totaal van 44.653 bevestigde gevallen. Als deze cijfers een correcte representatie zijn van het volledige ziektebestand, bedraagt het sterftepercentage voor Covid-19 momenteel 2,5 procent. Dat is hetzelfde als bij de influenzapandemie van 1918-1919, ook wel bekend als de ‘Spaanse Griep’ die wereldwijd 50 tot 100 miljoen dodelijke slachtoffers maakte.

Maar een belangrijke kanttekening hierbij is dat de cijfers over het totale aantal gevallen van Covid-19, die dagelijks door China worden vrijgegeven, wellicht niet correct zijn. Het is immers onbegonnen werk om tientallen miljoenen mensen in quarantaine te monitoren en duizenden gevallen van de ziekte te herkennen. Daarnaast vermeldt China alleen de ‘bevestigde’ gevallen, wat maakt dat er nog heel wat niet-bevestigde cases zijn met milde of zelfs helemaal geen symptomen, die onder de radar blijven. En dat kunnen er flink wat zijn, waardoor het sterftepercentage aanzienlijk lager kan liggen.

Pandemie of niet?

Er zijn dus nogal wat zaken die we nog niet weten. Wat wel vast staat, is dat het nieuwe virus zich ongecontroleerd snel kan verspreiden nog voor de eerste symptomen zichtbaar zijn. Ook al is er momenteel nog geen bewijs dat er een snelle verspreiding aan de gang is buiten het Chinese vasteland, is de kans dat we aan de vooravond van een pandemie staan niet onbestaand. Of de WHO dat ook snel zo zal benoemen valt nog af te wachten.

De WHO spreekt van een pandemie als een nieuwe ziekte, waarvoor een groot deel van de bevolking geen natuurlijke immuniteit vertoont en er geen vaccins ter beschikking zijn, zich over grote delen van de wereld verspreidt. Maar et is meer dan dat. Zo kan ook de ernst van de ziekte in rekenschap genomen worden. Vanwege dat laatste aspect werd bijvoorbeeld de H1N1-griep in 2009, waarbij veel meer jonge mensen stierven in vergelijking met een gewone seizoensgriep, als een pandemie bestempeld.

De WHO kreeg daar echter nogal wat kritiek voor toen deze grieppandemie uiteindelijk minder ernstig bleek dan aanvankelijk gedacht en heel wat mensen onnodig schrik was aangejaagd. De term ‘pandemie’ heeft daarnaast een negatieve connotatie, want het doet evengoed denken aan de Spaanse griep-pandemie, die wereldwijd miljoenen doden maakte. Een verwijzing die de WHO liever niet maakt.

Haalt de WHO deze geladen term uiteindelijk boven of niet? Onafhankelijke experts zullen het niet nalaten om dat wel te doen indien zij dat nodig achten.

Zal het virus verdwijnen met het warmere weer?

Coronavirussen, waartoe ook verkoudheidsvirussen behoren, komen doorgaans seizoensmatig voor. In een warmer seizoen is het vitamine D-niveau bij de mens hoger wat voor een betere immuunrespons zorgt, is er een hogere vochtigheidsgraad, wat de verspreiding van het virus via hoest- en niesdruppeltjes bemoeilijkt, en hebben scholen vakantie, waardoor er minder grote groepen kinderen samen zijn.

Ook het SARS-coronavirus verdween in de zomer, enkele maanden na zijn ontstaan. Het nog steeds aanwezige MERS-coronavirus, dat in 2012 opdook, gedraagt zich evenwel helemaal anders met verschillende viruspieken in de zomer. Andere nieuwe zoönoses als ebola of pandemische stammen van het influenzavirus vertonen eveneens onvoorspelbare patronen.

De kans is groot dat het Covid-19-virus een seizoensvirus is, maar helemaal zeker is dat niet. Bovendien gaat de ene helft van de wereld dan wel de lente in, aan de andere kant van de wereld staan de herfst en winter voor de deur, waardoor het virus zich toch weer verder kan verspreiden in delen van het zuidelijk halfrond.