‘Chronische pijn is een levensstijlprobleem’

Voor de Universiteit Van Vlaanderen staat Kinesiste Anneleen Malfliet (VUB) stil bij de link tussen pijnbeleving en je eetpatroon.

Maar liefst 1 op 5 personen krijgt ooit te maken met chronische pijn. In sommige gevallen is er voor deze pijn een duidelijke oorzaak terug te vinden, maar veelal is het niet volledig helder hoe het komt dat iemand aanhoudende pijn ervaart. In dit geval heeft de pijn zijn biologisch nut verloren, duurt de pijn langer dan de normale geneestijd van het weefsel en reageert de pijn slecht op behandelingen. Het moet dan ook niet verbazen dat chronische pijn een topic is waar heel wat wetenschappers zich over buigen in de hoop ooit met een pasklare oplossing te komen.

Gezien de complexiteit van chronische pijn, maakte men een hele tijd geleden de switch van een ‘biomedische’ naar een ‘biopsychosociale’ kijk op pijn. Deze evolutie zorgde ervoor dat we naast eventuele biologische oorzaken (potentiële schade in het lichaam), de pijn vanuit een veel breder perspectief gingen bekijken door ook psychologische en sociale componenten mee te nemen. Hoe iemand denkt over zijn pijnklachten, eerdere ervaringen, aandacht die men heeft voor pijn, de gemoedstoestand, hoe de omgeving reageert op pijn, etc. zijn allemaal aspecten die een grote invloed hebben op de pijnbeleving.

De meest recente inzichten in de pijnwereld leren ons dat we chronische pijn vanuit een nóg breder standpunt moeten benaderen. In dit stuk pleit ik dan ook voor een “whole-person approach” bij chronische pijn, waarbij naast biologische, psychologische en sociale componenten er ook plaats is voor allerlei levensstijlfactoren. Deze insteek komt natuurlijk niet uit de lucht vallen, maar komt voort vanuit een duidelijke bron aan wetenschappelijke evidentie waaruit blijkt dat onder andere stress, slaapproblemen, fysieke inactiviteit, sedentair gedrag (i.e. zittend gedrag zoals tijdens het lezen, tv kijken, gamen, autorijden etc.) en bepaalde voedingsgewoontes een negatieve invloed hebben op (chronische) pijn.

Fysieke inactiviteit en sedentair gedrag ontstaan vaak als een natuurlijke reactie op chronische pijn. De patiënt heeft pijn tijdens of na het bewegen en neemt op die manier haast automatisch een patroon van inactiviteit aan. Nochtans weten we dat inactiviteit net een negatief effect heeft op chronische pijn en – nog belangrijker – dat fysieke activiteit en oefentherapie centraal dienen te staan binnen de aanpak van chronische pijn. Bewegen activeert namelijk een soort ‘apotheek’ in het lichaam die de pijn sterk kan dempen.

Bovendien gaat de impact van fysieke inactiviteit en sedentair gedrag nog veel verder doordat ze, al dan niet in combinatie met een ongezond voedingspatroon, kunnen leiden tot overgewicht en obesitas. Elke kilogram extra zorgt natuurlijk voor een toegenomen belasting op het lichaam, maar daarnaast zorgt vetmassa op zich eveneens voor een toename in pijn via een soort ontstekingsreactie. Door de chronische pijnpatiënt met overgewicht en/of obesitas fysiek actiever te maken en om te schakelen op een gezond voedingspatroon (cfr. de gezonde voedingsdriehoek van gezond leven) kunnen we de impact van het gewicht op chronische pijn reduceren, zowel dankzij een afname in belasting als door een verbetering in de lichaamssamenstelling (i.e. toename in spiermassa en afname in vetmassa). Ook losstaand van overgewicht kan voeding een impact hebben op chronische pijn. Zo is een hogere consumptie van vetten en suikers gelinkt aan een hogere pijnintensiteit en zien we dat mensen met chronische pijn algemeen een lagere consumptie van een aantal essentiële vitamines en mineralen vertonen. Daarom is het sowieso – ongeacht het gewicht – nuttig om de voedingsgewoontes van de chronische pijnpatiënt te screenen en bij te sturen waar nodig.

Ook stress en slaap dienen als levensstijlfactor meegenomen te worden in de aanpak van chronische pijn. Bij vele mensen met chronische pijn is de reactie op stress dysfunctioneel geworden en leidt stress daardoor net tot meer pijn. Als men vervolgens door stress ook minder gemakkelijk de slaap kan vatten, is er zelfs nog een grotere impact op de pijn. Niet alleen komen slaapproblemen (moeilijk inslapen en moeilijk doorslapen) veel meer voor bij mensen met chronische pijn, er is ook een heel duidelijke link met de intensiteit van pijn. Mensen die minder goed slapen zijn meer prikkelbaar en ervaren meer pijn. Meer nog, slaapproblemen kunnen chronische pijn tot stand brengen en onderhouden. Indien slaapproblemen niet aangepakt worden, vormen ze een belangrijke barrière voor een goede therapie-uitkomst. Meer dan genoeg redenen dus om slaapproblemen mee te nemen in de behandeling van chronische pijn. En om er nog een reden bovenop te doen: na 1 nacht beter slapen, gaan mensen automatisch fysiek actiever zijn, wat we – gezien de positieve impact van bewegen op pijn (cfr. apotheek hierboven beschreven) – alleen maar kunnen toejuichen.

Samengevat is dit een pleidooi om zowel de chronische pijnpatiënt als de betrokken zorgverstrekkers attent te maken op de impact van levensstijlfactoren, zoals fysieke inactiviteit, slaapproblemen, stress, overgewicht en ongezonde voeding. Echter, gezien de complexiteit van pijn en de uitgebreidheid van een ‘whole-person approach’, kan de aanpak van chronische pijn best plaatvinden in een multidisciplinaire setting. Dit is een setting waarin verschillende disciplines (arts, psycholoog, kinesitherapeut, ergotherapeut, etc.) samen werken aan het behandeltraject van de patiënt, maar waarbij die laatste aan het roer staat van de behandeling door mee alle beslissingen te nemen. Hoe actiever de patiënt betrokken is, hoe meer hij/zij de controle in handen krijgt, hoe succesvoller de therapie-uitkomst.

Mijn laatste woord richt ik tot de chronische pijnpatiënt zelf. Wees je ervan bewust dat de aanpak van chronische pijn met aandacht voor levensstijlfactoren een gedragsverandering omvat. Dit wil zeggen: dit aanpakken gebeurt niet van de ene op de andere dag, het is moeilijk zonder begeleiding en een terugval hoort er bijna bij. Laat je dus goed begeleiden, bereid je goed voor en wees vooral niet te streng voor jezelf wanneer je een keer hervalt in oude patronen.

Prof. dr. Anneleen Malfliet is pijnexpert. Ze is lid van de internationale onderzoeksgroep Pain in Motion en is verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel en het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek.