Binnenkort mRNA-vaccins tegen tuberculose?

Het succes van mRNA-technologie in de strijd tegen covid-19 doet de wetenschap dromen van een gelijkaardig vaccin tegen tuberculose. Zo’n vaccin kan meer dan een miljoen mensenlevens per jaar redden.

Tuberculose is de op één na dodelijkste infectieziekte ter wereld, maar is te genezen en te voorkomen. De ziekte wordt veroorzaakt door de bacterie mycobacterium tuberculosis en verspreidt zich via de lucht. De bacteriën kunnen langer leven in kamers zonder frisse lucht of zonlicht. Slechte leefomstandigheden en overbevolking vergroten het risico.

Daardoor is tbc een echte armoedeziekte, die vooral mensen in ontwikkelingslanden treft. In 2020 waren er volgens de Wereldgezondheidsorganisatie tien miljoen besmettingen en anderhalf miljoen overlijdens. Amper acht landen waren goed voor tweederde van alle tbc-gevallen, waaronder India, China, Indonesië, Nigeria en Zuid-Afrika.

Er is een vaccin, Bacillus Calmette-Guérin of BCG, maar dat is een eeuw oud. Het is een levend, verzwakt vaccin dat wel jonge kinderen beschermt maar geen betrouwbare bescherming biedt voor volwassenen en adolescenten.

Wetenschappers zien een grote kans in de mRNA-technologie die verschillende covid-vaccins heeft opgeleverd. Ze dringen aan op meer financiering en politiek engagement om het onderzoek en de ontwikkeling in een stroomversnelling te brengen.

Klinische proeven

In februari schreven de leden van de Tuberculosis Vaccine Roadmap Stakeholder Group al in The Lancet Infectious Diseases dat de enorme snelheid waarmee covid-19-vaccins werden ontwikkeld en geproduceerd een voorbeeld kunnen vormen voor onderzoek en ontwikkeling van tuberculosevaccins.

Echt nieuw is het idee niet: in 2004 toonde Brits onderzoek naar mRNA-technologie al aan dat een mRNA-vaccin “bescheiden maar significante bescherming” bood tegen de infecties bij muizen.

En in juli vorig jaar kondigde het Duitse biotechnologiebedrijf BioNTech aan dit jaar nog klinische proeven te starten rond een mRNA-vaccin, ontwikkeld in samenwerking de Bill & Melinda Gates Foundation.

Suvanand Sahu, directeur van het Stop TB Partnership, een koepel van meer dan tweeduizend organisaties, regeringen en patiëntgroepen, zegt dat ook andere onderzoeksgroepen over de hele wereld werken aan mRNA-vaccins tegen tuberculose.

Volgens Sahu zijn de wetenschappelijke teams die de covid-vaccins hebben ontwikkeld het beste geplaatst om de technologie snel opnieuw te gebruiken voor een tbc-vaccin.

Vooruitzichten

Het BCG-vaccin uit 1921 blijft tot nu toe het enige goedgekeurde vaccin. “BCG is honderd jaar oud en biedt enkel betrouwbare bescherming tegen ernstige vormen van tuberculose bij kinderen”, zegt Sahu. “Het is duidelijk niet het middel dat ons zal helpen de ziekte te overwinnen.”

Het belang van het gebruik van mRNA-platforms voor versnelde vaccinontwikkeling is “vanzelfsprekend” geworden, was vorig jaar te horen op het Global Forum on TB Vaccines. Mustafa Diken van BioNTech vertelde er onder meer dat de mRNA-vaccintechnologie die voor covid-19 werd gebruikt, kan worden aangepast voor tbc.

Sinds oktober vorig jaar zijn er meer dan tien klinische proeven met kandidaat-vaccins gestart, volgens Tuberculosis Vaccine Initiatives, waarvan vijf al in fase III. Maar geen van die kandidaten gebruikt het mRNA-platform.

Ook volgens Patrick Tippoo, uitvoerend directeur van het African Vaccine Manufacturing Initiative in Zuid-Afrika is het theoretisch mogelijk om een ??mRNA-vaccin tegen tuberculose te ontwikkelen. Maar, zegt hij, in de praktijk zal het afhangen van de vraag of wetenschappers een geschikt doelwit voor het antigen kunnen vinden. “De juiste vaccindoelwitten moeten worden geïdentificeerd, en die bleken tot nog toe ongrijpbaar”, zegt hij.

WHO-hubs

De Wereldgezondheidsorganisatie heeft regionale technologie-hubs opgericht voor mRNA-ontwikkeling, en die wekken nieuw optimisme over een vaccin voor tbc. Volgens de WHO kunnen de hubs lage- en middeninkomenslanden helpen om hun eigen vaccins, geneesmiddelen en diagnostiek te produceren, en om nieuwe vaccins te ontwikkelen voor ziektes als tuberculose, malaria en hiv.

“We zijn er sterk van overtuigd dat mRNA-technologie gebruik kan worden om een tbc-vaccin te ontwikkelen”, zegt Sahu, die meewerkte aan de Indiase campagne om polio uit te roeien in 1997.

Volgens Sahu raakte het mRNA-vaccin dat in 2004 succesvol bleek bij muizen niet tot menselijke proeven door gebrek aan middelen en door de perceptie toen dat mRNA te ingewikkeld zou zijn.

“Maar de technologie is sterk ontwikkeld in de voorbije jaren en heeft tijdens de covid-pandemie enorme sprongen gemaakt”, zegt hij. “Het juiste moment is aangebroken om met de technologie een nieuw en effectief vaccin tegen tbc te ontwikkelen.”

Middelen en toegang

Multiresistente tuberculose is een wereldwijde bedreiging voor de volksgezondheid en doet de behoefte aan een veilig en effectief vaccin toenemen. Nu de ziekte meer aandacht krijgt en de ontwikkeling van vaccins mogelijk versnelt, pleiten deskundigen voor meer financiële steun om de dodelijke ziekte aan te pakken.

Het gebrek aan middelen voor onderzoek en ontwikkeling blijft een groot obstakel: in 2019 werd in totaal 901 miljoen dollar aan de ziekte besteed – ver onder de WHO-doelstelling van minstens 2 miljard dollar per jaar.

“Er is een enorme wetenschappelijke vooruitgang mogelijk op het vlak van tbc-diagnose, behandeling en preventie”, zegt Mel Spigelman, voorzitter en ceo van de Global Alliance for TB Drug Development. “De grote beperkende factor tot nog toe is de grote schaarste aan middelen voor onderzoek.”

Ongelijkheid

Sommige ngo’s willen nu al de onderhandelingen starten over de middelen, toegang en betaalbaarheid van de vaccins om de ongelijkheid te vermijden die de verdeling van de covid-vaccins plaagde. Nu een mRNA-vaccin voor tuberculose binnen handbereik lijkt, komen ook problemen met patenten en productiecapaciteit in ontwikkelingslanden weer op de voorgrond.

Maar Sarah Fortune, hoogleraar Immunologie aan de Harvard TH Chan School in Boston, vindt dat de focus voorlopig enkel op onderzoek en ontwikkeling moet liggen. “Ik begrijp dat er bezorgdheid is over de betaalbaarheid van een eventueel vaccin”, zegt ze. “Maar ik denk dat daarmee de focus dreigt te verschuiven van het meer onmiddellijke probleem: of een tbc-vaccin wel biologisch mogelijk is. We willen dat iedereen zich buigt over dit probleem, want we weten fundamenteel niet hoe we een beter vaccin kunnen maken voor een ziekte die een miljoen mensen per jaar doodt.”