‘Beton brengt je gezondheid ernstige schade toe’

Hippocrates schreef circa 2500 jaar geleden reeds dat de gezondheid van de mens afhankelijk is van zijn leefomgeving en het klimaat. Sam Proesmans ziet de betonisering van onze steden dan ook met lede ogen aan.

Mijn patiënt baadt in het zweet. Hij heeft 40 graden koorts ondanks een maximale dosis koortswerende middelen. De ventilator proest en sputtert aan maximaal vermogen, maar brengt helaas weinig soelaas. Niet verwonderlijk bij deze tropische kamertemperatuur, die de lichaamstemperatuur van deze arme man lijkt te benaderen.

Nochtans is dit het nieuwe normaal. Met de vertraging van de golfstroom door de opwarming van de planeet zal het aantal hittegolven in de wereld vooral in de noordelijke hemisfeer drastisch stijgen. Het aantal hittedoden zal toenemen, vooral bij kinderen en ouderen. Airconditioning behoort niet tot de standaarduitrusting in Europese huizen en in rust- en ziekenhuizen. Een massale toename van het aantal airco’s, naar het niveau van de Verenigde Staten, zal de globale opwarming enkel verergeren en paradoxaal nopen tot nóg meer nood aan airconditioning, gezien de koelvloeistoffen in airco’s tussen de 1000 en 9000 keer krachtigere broeikasgassen zijn dan CO₂.

Duurzame architectuur van gebouwen, bijvoorbeeld gebruikmakend van het eeuwenoude principe van thermische traagheid zoals in kerken, is een veel beter alternatief. Jammer genoeg lijkt niet iedereen dat te beseffen: ziekenhuizen zijn tot op de dag van vandaag onneembare betonnen burchten, waar een wandeling in een binnentuin maken een illusie is en een raam openzetten een utopie, terwijl dit laatste net verkoeling brengt en het infectierisico verlaagt – in tegenstelling tot airco. Waarom niet in plaats van burchten, gezondheidstempels bouwen met een pioniersfunctie in duurzame architectuur?

In Vlaanderen worden de ‘Eikendreef’ en ‘Lindenlaan’ heraangelegd zonder één enkele eik of linde, wat het hitte-eilandeffect in de hand werkt. Een dure term om te zeggen dat beton meer warmte absorbeert dan groen, geen hogere wiskunde dus. Als er dan toch bomen worden aangeplant, dan worden ze zodanig klein gehouden dat ze geen verkoelend, luchtzuiverend of waterbergend effect kunnen uitoefenen.

Beton brengt je gezondheid ernstige schade toe.

Nog geen twee jaar geleden besliste de Vlaamse regering zelfs dat bomen langs verkeerswegen met een dikte van meer dan 10cm mogen worden gekapt omdat ze de veiligheid van de weggebruiker in het gedrang zouden brengen. Een maatregel zonder wetenschappelijke back-up, voortgaand op het buikgevoel van enkelingen. Een voorbeeld van non-beleid dus, maar niet zo verwonderlijk in een land dat überhaupt geen klimaatbeleid heeft. Waarom worden bomen niet standaard aangeplant bij de (her)aanleg van straten, pleinen en speeltuinen, zoals nu al in Praag het geval is? Waarom worden oudere bomen niet beter beschermd? Een 100-jarige beuk neemt evenveel fijnstof op als 1600 jonge beuken en houdt onnoemelijk meer grondwater vast, aangezien de wortels zo diep gaan als de kruin hoog is. Hippocrates schreef circa 2500 jaar geleden reeds in ‘Over lucht, water en plaatsen’ dat de gezondheid van de mens afhankelijk is van zijn leefomgeving en het klimaat, het zogenaamde one health principe. Dat is 2500 jaar later niet anders.

Wie hitte zegt, zegt droogte. Twee weken geleden werd ons land wakker geschud door het World Resources Institute: slechts 22 van de 195 landen in de wereld hebben minder drinkwater dan wij. Enkel San Marino en Cyprus in Europa staan er slechter voor. Vlaanderen, waar de betonboer al decennia koning is, doet het nóg een stuk slechter dan Wallonië en zal binnenkort kennismaken met een afschakelplan voor water. Ook hier kan duurzame – stedenbouwkundige – architectuur het antwoord bieden. Momenteel lijkt een nieuw aanlegd plein in Vlaanderen vaak veeleer op een concours tussen betonboeren, dan op een voorbeeld van gedegen stadsplanning. Beton voorkomt namelijk insijpeling van regen in de bodem en verlaagt zo het grondwaterniveau. Wist je dat je ironisch genoeg voor de productie van beton net heel erg veel water nodig hebt, naast zand, grind en cement? Minder beton betekent dus niet alleen meer water, maar ook minder cement, momenteel verantwoordelijk voor 8% van de wereldwijde CO₂-emissies. Stel dat de cementindustrie een land zou zijn, dan zou het alleen China en de VS moeten laten voorgaan.

Kortom, we moeten de voorkeur geven aan blauw-groene boven grijze infrastructuur, een oplossing voor zowel het hitte- als droogteprobleem en trouwens de hoeksteen van verschillende Europese beleidsrichtlijnen, waaronder ‘Groeistrategie 2020’. De voordelen van water en groen op de volksgezondheid zijn legio, van betere luchtkwaliteit, koelere straten en huizen, tot simpelweg gelukkigere mensen.

Niet alleen beleidsmakers, maar ook jij kan het verschil maken: plant een boom in je (voor)tuin in plaats van beton of gazon, maak van je dak een groendak of zet potplanten op je terras. Weet dat bijna een tiende van de oppervlakte van België bestaat uit privé-tuinen, een niet te onderschatten oppervlakte dus, met momenteel een erg lage natuur- en klimaatwaarde.

Landen, steden en gemeenten wereldwijd nemen actie, maar België en Vlaanderen staan erbij en kijken er naar. Een betonstop nu doorvoeren, zoals experts waaronder huidig Vlaams bouwmeester Leo Van Broeck, al jarenlang roepen in de Vlaamse gebetonneerde woestijn? Initieel in 2040, lekker ver weg. Nu zelfs geschrapt, het is ‘bouwshift’vanaf nu.

Begrijp met niet verkeerd, dit is geen pleidooi om met z’n allen in een boomhut te gaan wonen. Het vrijwaren van natuur en biodiversiteit – onder de vorm van een heus Marshallplan – is dringend nodig voor onze gezondheid en betaalt zichzelf economisch in veelvoud terug. Jammer genoeg lijken politici drukker bezig met het nieuws van de dag dan met het uittekenen van onze toekomst die langer reikt dat een regeerperiode van 4 jaar. Hippocrates draait zich om in zijn graf.

Sam Proesmans is arts en consultant, studeerde volksgezondheid aan Columbia University in New York en is lid van de Vrijdaggroep, beleidsplatform voor jongeren van diverse pluimage ondersteund door de Koning Boudewijnstichting www.vrijdaggroep.be @Friday_Group