Hoe politici achter de schermen strijden voor Europese topposities

In aanloop naar de Europese verkiezingen van 26 mei wordt er vandaag al hevig onderhandeld over Europese topposities. Een blik achter de schermen van een politiek steekspel op hoog niveau.

Naar aanloop van de Europese parlementsverkiezingen wordt er in de hoogste Europese echelons druk onderhandeld over de verdeling van de Europese topposities. Wie wordt de nieuwe Hoge Vertegenwoordiger voor het Europese buitenlandbeleid en wie worden de nieuwe voorzitters van de Europese Commissie, de Europese Raad, het Europees Parlement en de Europese Centrale Bank?

In een bijzonder delicate evenwichtsoefening proberen een kransje topfunctionarissen en regeringsleiders de macht van hun partijfamilies vandaag zo veel mogelijk uit te breiden of te consolideren. Om nog maar te zwijgen van de persoonlijk ambities die sommigen koesteren, waaronder voormalig premier Guy Verhofstadt (Open VLD), die na enkele gemiste kansen graag voorzitter van het Europees Parlement wil worden.

Die evenwichtsoefening hangt vooral af van de huidige machtsverhoudingen op het Europese toneel. Momenteel hebben zowel de liberalen als de christendemocraten negen staatshoofden en regeringsleiders in hun rangen, terwijl de sociaaldemocraten het slechts met vijf nationale kopstukken moeten stellen. In het Europees Parlement zullen de Europese christendemocraten (EVP) en sociaaldemocraten voortaan moeten rekenen op de steun van de liberalen (ALDE) om nog tot een meerderheid te komen. In ruilvoor die steun willen de liberalen vanzelfsprekend ook een deel van de koek.

Machtsstrijd

De hele verdeeloperatie begint bij de benoeming van de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie. Maar die benoeming is omstreden omdat ze is verwikkeld in een machtsstrijd tussen de Europese Raad en het Europees Parlement. Normaal gesproken moet de Raad met gekwalificeerde meerderheid een kandidaat-voorzitter van de Commissie aan het Parlement voordragen. Maar het gros van het halfrond wil enkel iemand benoemen die lijsttrekker was tijdens de verkiezingscampagne – een zogenaamde Spitzenkandidaat.

Om institutionele chaos te voorkomen zal het Europees Parlement ter suggestie vrijwel meteen na de verkiezingen zelf een kandidaat voordragen. Bedoeling is dat de Europese Raad dat signaal ter harte neemt en dezelfde kandidaat ook formeel naar voor schuift zodat het Parlement hem of haar officieel kan benoemen. Vanuit die optiek waren de Europese leiders in 2014 verplicht om EVP-lijsttrekker Jean-Claude Juncker aan te duiden. Op die manier heeft het Europees Parlement in vergelijking met 1979 – de eerste keer dat er Europese verkiezingen waren – veel meer macht naar zich toe kunnen trekken.

Het hoeft niet te verbazen dat de regeringsleiders en staatshoofden niet erg hoog oplopen met dat manoeuvre van het Parlement. Het liefst van al willen ze zonder bemoeienis onderling bedisselen wie de voorzitter van de Commissie wordt. Daarom komen de Europese regeringsleiders en staatshoofden dinsdag na de Europese verkiezingen samen om zich te beraden over de topfuncties. Op die manier hopen ze het Europees parlement in snelheid te pakken en zijn manoeuvreerruimte inperken.

Maar of de regeringsleiders in dat opzet zullen slagen, is allesbehalve zeker. ‘Je mag een nieuw verkozen Europees Parlement niet onderschatten ‘, zegt professor Europese politiek Steven Van Hecke. ‘Zeker aan het begin van hun ambtstermijn willen de nieuwe Parlementsleden zich laten gelden’, klinkt het.

Manfred Weber

Ditmaal voorspellen de peilingen eenduidig dat de EVP van lijsttrekker Manfred Weber ondanks aanzienlijk verlies opnieuw de grootste zal worden. Op het eerste gezicht lijkt hij dan ook de gedoodverfde favoriet om zijn partijgenoot Juncker op te volgen. Probleem voor Weber is dat het Spitzenkandidatensysteem momenteel ook onder grote druk staat omwille van louter politieke redenen.

Eerst en vooral willen de liberalen niet langer van het proces weten: officieel omdat het niet wordt gekoppeld aan transnationale kieslijsten, officieus omdat de partij via het systeem geen aanspraak kan maken op het felbegeerde commissievoorzitterschap. Frans President Emmanuel Macron en Nederlands premier zeiden vorige week onomwonden dat ze het Spitzenkandidatensysteem zullen omzeilen en Weber wat hen betreft mag fluiten naar zijn topfunctie. En de liberale as tussen de Benelux en Frankrijk kan nu eenmaal heel wat gewicht in de schaal leggen op het Europese toneel. binnen de Europese Unie.

Ook bij de sociaaldemocraten stuit het Spitzenkandidatensysteem op bezwaren. Kathleen Van Brempt, vicevoorzitter van de S&D-fractie in het Europees Parlement, zei eerder aan Knack dat haar partij de kandidatuur van EVP-lijsttrekker Manfred Weber niet zal steunen indien die wordt voorgedragen. ‘We steunen het systeem van de Spitzenkandidaten want we hopen dat Frans Timmermans de nieuwe voorzitter wordt. Maar Manfred Weber vormt voor ons een struikelblok’, klinkt het ietwat opportunistisch.

Probleem voor Weber is vooral dat hij als fractievoorzitter van de EVP vrijwel altijd heeft moeten schipperen tussen de uiteenlopende belangen van maar liefst 217 Europarlementsleden. Zeker als Spitzenkandidaat had de Beierse politicus amper ruimte om inspirerende toespraken te geven zonder een of meerdere partijen in zijn fractie – wiens steun hij nodig heeft om verkozen te geraken – tegen de borst te stuiten. Voor wie iets verder van de Europese politiek staat, heeft dat de afgelopen maanden de indruk gewekt dat Weber vooral een opportunistisch strateeg is zonder een duidelijke visie op de toekomst van de Unie.

Tegenwerken

De gemeenschappelijke afkeer van Manfred Weber zorgt alvast voor een toenadering tussen de Europese liberalen en sociaaldemocraten. Die laatsten hebben alvast nog een flink eitje te pellen met hun christendemocratische concullega’s. Na de verkiezingen in 2014 deed de EVP namelijk een erg schamel en karig voorstel dat voor de S&D te nemen of te laten was. De sociaaldemocraten mochten enkele de Hoge Vertegenwoordiger, vicevoorzitter van de Commissie en de voorzitter van het Europees Parlement voor de helft van de termijn leveren. Daar kijken ze momenteel erg bitter op terug.

De liberalen, die voor het eerst kans maken om Europese topfuncties binnen te halen, willen niet dezelfde fout maken. Daarom zaten premier Charles Michel en zijn liberale collega Mark Rutten vorige week samen met de sociaaldemocratische premiers Pedro Sanchez (Spanje) en Antonio Costa (Portugal). Door de violen op elkaar af te stemmen hopen beide partijfamilies een sterk tegengewicht tegen de christendemocraten te vormen. Al klinkt het bij een kopstuk van de ALDE-partij dat ze Weber niet bij voorbaat uitsluiten. ‘Het hangt er vanaf wat we ervoor in de plaats krijgen’, klinkt het.

De sleutel ligt onder meer bij Duits bondskanselier Angela Merkel (CDU). Is zij bereid om Manfred Weber, lid van haar zusterpartij CSU, opzij te schuiven en op die manier een fikse interne ruzie te ontketenen? ‘Ik denk dat Merkel flexibel genoeg is. Bovendien zal ze daarvoor wel een andere belangrijke post in de wacht kunnen slepen’, zegt professor Van Hecke. Door Weber opzij te schuiven, zou Merkel alleszins de deur kunnen openen voor Jens Weidmann, huidig voorzitter van de Duitse nationale bank, die voorzitter van de Europese Centrale bank wil worden.

Hier en daar wordt zelfs beweerd dat Merkel zelf de sprong naar de Europese Raad zou maken. De Europese en deelstaatverkiezingen zullen de huidige Duitse regeringscoalitie naar alle waarschijnlijkheid nog verder onder druk zetten. Bovendien vindt Duitsland het doorgaans niet erg om sleutelposities op de achtergrond te bekleden en zo de touwtjes in handen te houden. Het Duitslandinstituut maakte deze week nog een summier overzicht van Duitse topfunctionarissen die achter de schermen het Europese korps aansturen.

Alternatieven

Zal Weber daadwerkelijk moeten opkrassen? ‘Hoewel hij nog steeds de grootste kanshebber is, acht ik het allesbehalve onmogelijk’, zegt Van Hecke. ‘Nu de Fideszpartij van Viktor Orban haar steun voor Manfred Weber heeft ingetrokken, zijn zijn kansen nog verder geslonken.’ Wie het dan wel zal worden is momenteel voer voor speculatie. ‘Ik denk dat het best mogelijk is dat Frans Timmermans door het Europees Parlement wordt voorgedragen als kandidaat-commissievoorzitter. Als vicevoorzitter van de Europese Commissie en talenknobbel heeft hij zijn sporen verdiend. Probleem is dat hij waarschijnlijk onvoldoende steun zal krijgen in de Europese Raad’, aldus Van Hecke.

Komt vervolgens huidig brexitonderhandelaar en Fransman Michel Barnier als een duivel uit een doosje tevoorschijn om de meubelen te redden? ‘Hij is inderdaad de ideale compromisfiguur. Als Brexitonderhandelaar heeft hij de lidstaten dichter bij elkaar gebracht’, zegt Van Hecke. Op die manier levert de EVP alsnog de commissievoorzitter en kan Macron zijn Europese ambities nieuwe stuwkracht geven. Bovendien zou dat voor Duitsland – dat sombere economische vooruitzichten kent – geen slechte zaak zijn, nu Frankrijk zich alsmaar assertiever opstelt in het brexitdossier. Want wie is de tweede in rang bij de onderhandelingen met het Verenigd Koninkrijk en zou dus de nieuwe nummer een worden als Barnier het schip verlaat? Juist, de Duitse Sabine Weyand. Iedereen tevreden dus.

Verhofstadt?

En wat met Guy Verhofstadt? Het is een publiek geheim dat de Gentenaar aast op het voorzitterschap van het Europees Parlement. Als voormalig premier, voorzitter van de parlementaire brexitwerkgroep en huidig fractievoorzitter van de ALDE kan Verhofstadt aardige adelbrieven voorleggen. Verhofstadt greep zowel in 2004 als in 2014 naast het voorzitterschap van de Europese Commissie. Wordt zijn staat van dienst ditmaal eindelijk wel beloond? Het lijkt alvast de laatste kans voor de 66-jarige Verhofstadt.

Toch zal ook zijn eventuele benoeming moeten passen in de bredere carrousel. Vraag is vooral of de liberale familie zijn gedroomde functie wel belangrijk genoeg acht. Als voorzitter van het Parlement heb je nu eenmaal minder in de pap te brokken dan als voorzitter van de Commissie of de Raad. ‘We waarderen de inspanning van Guy enorm, maar het gaat niet om hem. We streven naar de grootste economische winst’, klinkt het bij iemand die nauw bij de onderhandelingen betrokken is.

Fractievoorzitter lijkt de Belg in ieder geval niet opnieuw te worden. Momenteel zijn de Nederlandse Sophie in ’t Veld (D66) en de Zweed Frederick Federley steun aan het verzamelen, al duikt ook de Française Nathalie Loiseau van La Republique en Marche geregeld op. ‘Het lijkt me logisch dat iemand van de grootste partij de fractie zal aansturen’, aldus een kopstuk van de ALDE-partij. Toch wil Verhofstadt niet uitsluiten dat hij zichzelf wil opvolgen. ‘We zien wel wat er na de verkiezingen gebeurt’, klinkt het op zijn kabinet. Hij heeft alleszins tot 18 juni om zich opnieuw kandidaat te stellen.