Heeft AstraZeneca het VK onterecht bevoordeeld ten koste van de EU?

Het Verenigd Koninkrijk heeft niet vroeger, maar láter dan de Europese Unie een leveringscontract met vaccinproducent AstraZeneca gesloten. Wat betekent dat?

De gemaakte afspraken tussen de Europese Unie en vaccinontwikkelaar AstraZeneca blijven voor beroering zorgen. Midden januari – een week voor het positieve advies van het Europees Medicijnenagentschap (EMA) – liet het Brits-Zweedse bedrijf optekenen dat het veel minder vaccins kon opleveren dan aanvankelijk afgesproken. Omdat ook Moderna en Pfizer/BioNTech vertragingen aankondigden, dreig(d)en de geplande vaccinatiecampagnes in de lidstaten vertraging op te lopen.

In een ophefmakend interview met de Italiaanse krant La Repubblica verklaarde AstraZeneca-ceo Pascal Soriot dat het Verenigd Koninkrijk geen vertragingen ondervindt omdat de Britse regering eerder een contract heeft getekend. Bovendien liet de Fransman weten dat het geen harde verplichtingen heeft tegenover de Europese Unie omdat het contract stoelt op niet-bindende ‘uiterste-best’-verklaringen.

Bedolven onder kritiek reageerde de Europese Commissie als door een wesp gestoken. Na overleg met de vaccinproducent publiceerde Brussel het contract en riep commissievoorzitter Ursula von der Leyen beperkingen in het leven om de export van vaccins uit de Europese Unie te kunnen controleren. Die restricties waren impliciet gericht op het Verenigd Koninkrijk, dat in tegenstelling tot de Unie geen leveringsproblemen met AstraZeneca ondervindt.

In Brussel leeft al enige tijd het gevoel dat de vaccinproducent het Verenigd Koninkrijk onrechtmatig bevoordeelt ten koste van de Europese Unie. Zeker wanneer bleek dat AstraZeneca begin december vaccins vanuit de Europese Unie naar het Verenigd Koninkrijk transporteerde omdat daar productieproblemen waren opgedoken. In de Europese Commissie werd druk gespeculeerd over de inhoud van het contract tussen het Verenigd Koninkrijk en AstraZeneca.

Niet vroeger, maar later

Donderdag heeft nieuwszender CNN het bewuste contract tussen het Brits-Zweedse bedrijf en het Verenigd Koninkrijk kunnen bemachtigen – het document was blijkbaar al enkele maanden geleden onopgemerkt op een Britse overheidswebsite geplaatst. Wat blijkt? Ook het contract met het Verenigd Koninkrijk bevat ‘uiterste-best’-verklaringen. Bovendien is de verbintenis tussen het Verenigd Koninkrijk en AstraZeneca pas op 28 augustus getekend. Niet vroeger, maar wel een dag later dan het contract met de Europese Unie.

Nochtans hebben zowel AstraZeneca als het Verenigd Koninkrijk opgeworpen dat ze reeds in mei een contract hebben ondertekend. In de tekst van 28 augustus staat te lezen dat AstraZeneca en de Oxford Universiteit op 17 mei een voorovereenkomst hebben gesloten. Daarbij zou het Verenigd Koninkrijk van enkele niet nader gekende voordelen kunnen genieten en heeft het zijn intentie verklaard om vaccins van AstraZeneca aan te kopen.

‘Maar dat laatste is in principe niet relevant’, vertelt Hannes Claes, verbonden aan het Centrum voor Rechtsmethodiek (KULeuven) en gespecialiseerd in contractuele aansprakelijkheid. ‘Het toont enkel aan dat AstraZeneca op het moment van de onderhandelingen met de Europese Unie al rekening had kunnen houden met de beloftes uit die voorovereenkomst met de Britse overheid. Bovendien moeten overeenkomsten te goeder trouw worden uitgevoerd. Op basis daarvan is het problematisch om op 27 augustus een contract met de Europese Unie te sluiten, om dan op 28 augustus een (effectieve) overeenkomst te sluiten met het Verenigd Koninkrijk die de nakoming van de overeenkomst met de Europese Unie bemoeilijkt.

Opvallend in dat kader: in het EU-contract stelt AstraZeneca dat het op het moment van ondertekening geen verbintenissen heeft gesloten met derde partijen die de overeenkomst met de Unie kunnen verhinderen. Slechts een dag later treedt het in contact met het Verenigd Koninkrijk waarin de vaccinproducent stelt in de toekomst geen verhinderende overeenkomsten te zullen sluiten. ‘Gelet op de situatie is dat verschillend taalgebruik erg opmerkelijk. Op z’n minst toevallig te noemen’, zegt Claes.

Volgens Claes omvat de overeenkomst tussen AstraZeneca en de Britse regering geen clausule op basis waarvan de producent voorrang had mogen geven aan het Verenigd Koninkrijk. ‘Het kan eventueel wel zijn dat er een sneller tijdsschema bestaat voor het Verenigd Koninkrijk, maar daar hebben we momenteel het raden naar (die delen zijn in het contract zwartgemaakt, nvdr.). Bovendien zou dat op zich nog steeds geen gerechtvaardigde reden zijn voor vertragingen in de Europese Unie. Onafhankelijk van een sneller tijdsschema in het Verenigd Koninkrijk, moet AstraZeneca alle redelijke inspanningen leveren om op tijd te leveren in de Europese Unie.’

Kritiek

Die elementen werpen een nieuw licht op de vraag waar de verantwoordelijkheid voor de leveringsvertragingen werkelijk ligt en of de kritiek op de Europese Commissie over die vertragingen van AstraZeneca wel terecht was. Onder meer Europarlementsleden Geert Bourgeois en Guy Verhofstadt verweten de Unie de afgelopen weken dat ze te traag heeft gehandeld. ‘Het is des te spijtiger dat er vanuit de meest uiteenlopende hoeken geprobeerd werd om dit dossier te gebruiken om het eigen gelijk te bewijzen’, reageert professor Europese politiek Hendrik Vos (UGent).

De Europese Commissie wil voorlopig niet dieper ingaan op de kwestie. ‘We concentreren ons volledig op de snelle en volledige oplevering van de vaccins’, klinkt het bij monde van een woordvoerder. Bij een Europese bron dicht bij het dossier valt echter te horen dat het Britse contract naast het Europese wordt gelegd om de argumenten van AstraZeneca te toetsen. Of de inhoud van de verbintenis tussen het Verenigd Koninkrijk en AstraZeneca in de praktijk iets zal veranderen aan de leveringsvertragingen aan de Europese Unie, valt nog af te wachten. Contractrecht is één ding, de politieke werkelijkheid nog iets anders.