‘Een rechter past de wetten toe. Met gezond verstand heeft dat niet veel te maken’

‘Rechters passen de wetten toe die uitgerekend politici gemaakt hebben. En daar kan je geluk of ongeluk mee hebben, maar met gezond verstand heeft het niet veel te maken’, schrijft advocaat Griet Cnudde na de uitspraak van het Europees Hof van Justitie gisteren. ‘Opportuniteitsredenen of politieke motieven staan rechters niet toe om wettelijke regels te omzeilen of te herdefiniëren.’

Gisteren heeft het Europees Hof beslist dat EU-lidstaten niet verplicht zijn om een humanitair visum af te geven aan asielzoekers. Voor sommigen mocht deze uitspraak bij wijze van triomf vast en zeker worden opgeluisterd met tromgeroffel en trompetgeschal. Met dit verdict daarentegen in één ruk concluderen dat rechtdoen impliceert dat de wil van sommige politici moet gevolgd worden bij wijze van ‘gezond verstand’, zou meer dan één station te ver zijn.

Daarom is het goed een paar basisprincipes van onze rechtsstaat in herinnering te brengen. Opportuniteitsredenen of politieke motieven staan rechters niet toe om wettelijke regels te omzeilen of te herdefiniëren. Dat is een beperking eigen aan rechtsregels, uiteraard. Voor sommigen is het moeilijk om dat te aanvaarden. Ze vinden het onfair, of willen dat rechters in politieke dossiers een beetje meer ‘meedenken’. Wie moedwillig weigert van dat te doen, kijgt dan het etiket wereldvreemd.

Maar probeer maar eens uit te leggen waarom het niet eenvoudig -of gewenst- is om de geldende rechtsregels even aan de kant te zetten onder het mom van één of ander staatsbelang. Dat is één van de moeilijkste uitdagingen waar juristen mee geconfronteerd worden. Hetzelfde geldt voor opvoeders: ook zij moeten hun regels blijven uitleggen, verduidelijken en verantwoorden. Dat ze moeten gevolgd worden, ook op momenten dat het er soms op lijkt dat ze absurd, onlogisch of onwenselijk zijn. Toch zijn het net dat soort algemeen geldende afspraken en regels die ervoor zorgen dat de maatschappij geordend blijft.

De afwezigheid van algemeen geldende regels, zou tot chaos leiden. Dat wil niemand, ook de grootste partij van het land niet. En willen het uiteindelijk net de politici zijn die de regels maken die samen het recht vormen. Een geheel van geboden, verboden, dwingende en aanvullende voorschriften die in de beste omstandigheden – althans dat mogen we er toch van verwachten – tot stand gekomen zijn na veel wikken en wegen van onze eigen parlementaire mandatarissen. Die regels hebben niettemin een eigenschap waar sommige politieke leiders bij momenten echt van balen: je weet nooit zeker of ze in jouw voordeel uitspelen als het tot een rechtszaak komt. Dat is voor sommigen inderdaad een vervelende eigenschap van de rechtstaat.

De scheiding der machten trekt grenzen en rechters zijn geen tovenaars, geen wereldhervormers, geen crisismanagers en geen adviseurs. Ze zijn het orakel van Delphi niet. Het zou natuurlijk fantastisch zijn mochten rechters alle problemen van de wereld kunnen oplossen maar dat gaat niet. Wie het tegendeel beweert, neemt een loopje met de waarheid, hoe jammer we dat ook kunnen vinden.

Rechters passen de wetten toe die uitgerekend politici gemaakt hebben. En daar kan je geluk of ongeluk mee hebben, maar met gezond verstand heeft het niet veel te maken. Elke zaak kent winnaars en verliezers. Zo is het altijd geweest en zal het altijd zijn. Een zekerheid zoals de zwaartekracht.

Voor alle politici die klagen over de gevolgen van de consequente toepassing van onze wetten evenwel dit: verlies de moed niet. Onze wetgeving is zeker nog voor verbetering vatbaar. Jullie zijn onze redders in nood. Ons lot ligt in jullie handen. Geen twijfel mogelijk. Het kan altijd beter. Denk langer na over de redactie van de wetten, maar aanvaard ook dat uw wil niet altijd wet kan zijn. Weet echter wel dat deze unieke maatschappelijke uitdaging een prijs kost : maximale aanwezigheid in het parlement en een minimum aan verstrooiing in raden van bestuur. Zo vermijden jullie dat jullie op een bepaald moment collectief weggezet worden als ‘wereldvreemd’.

Daarom kan het geen kwaad dat zij die na de recente uitspraak van het Europees Hof de grote bevestiging zien van hun grote gelijk, ook vandaag nederig blijven. Meer dan gezond verstand is dit een kwestie van geluk. De ene keer win je, de andere keer verlies je. Één zwaluw maakt de lente niet.

Griet Cnudde

Advocaat Publiek Recht