‘Betekenis van het begrip vrijheid raakt de laatste tijd totaal verwrongen’

‘Het debat over onze vrijheiden dreigt te ontsporen’, schrijft Vlaams parlementslid Peter Van Rompuy (CD&V). ‘Nog te vaak krijgen onze vrijheden een individualistische invulling.’

Het meest gebruikte – en vooral misbruikte – woord op dit ogenblik is ‘vrijheid’. Een sprekend voorbeeld hiervan is het ‘Vrijheidskonvooi’ van truckers dat volgende week Brussel wil bezetten. Minister van Binnenlandsz Zaken Annelies Verlinden heeft volkomen gelijk in haar beslissing om deze betoging te verbieden. Eenzelfde actie van ‘Truckers for Freedom’ is in Canada immers uitgedraaid op een wekenlange blokkade van honderdduizenden gezinnen. In naam van de zogezegde vrijheid veroorzaken enkelen er de onvrijheid van talloze anderen. Toch klagen sommigen dit betogingsverbod nu aan als een zogezegde beknotting van onze ‘vrijheden’ … De betekenis van het begrip vrijheid raakt de laatste tijd totaal verwrongen.

Het vrijheidsdebat gaat over veel meer dan corona

Aanvankelijk ging het debat over onze vrijheden over de coronamaatregelen. Maar intussen waaiert het veel breder uit. Kijk maar naar de heftige discussies over de vrijheid van meningsuiting naar aanleiding van de zaak Hoeyberghs, de relletjes opgepookt door woke-activisten, de rechtszaken over een spandoek met daarop ‘stop de islamisering’ of de recente bedreigingen van fundamentalisten aan het adres van een Franse journaliste. De debatten over onze vrijheden verhitten de politieke gemoederen. Heel wat politieke partijen hebben zich intussen opgeworpen als verdedigers van het ‘Rijk der Vrijheid’ of claimen nu de enige echte ‘partij van de vrijheid’ te zijn. Nochtans worstelen diezelfde partijen met de invulling die ze aan het begrip vrijheid willen geven.

Vrijheid dreigt te verglijden tot individualisme

Al te vaak krijgen onze vrijheden een individualistische invulling. Vrijheid wordt steeds meer gereduceerd tot het vrij zijn van enige verantwoordelijkheid ten aanzien van anderen. Of zoals de Amerikaanse conservatief David Brooks het verwoordde: “De takken van de individuele vrijheden groeien vandaag in alle richtingen, maar de wortels van de collectieve verantwoordelijkheidszin worden niet meer gevoed”. In het opiniestuk van Bart De Wever over de vrijheid van meningsuiting komt het woord ‘verantwoordelijkheid’ zelfs niet eenmaal voor. N-VA klinkt de laatste tijd steeds minder als een conservatieve gemeenschapspartij en steeds meer als het libertaire laisser faire, laisser passer.

In de debatten over vrijheid moet CD&V zich positioneren als de ‘partij van de verantwoordelijkheid’. Meer dan ooit is het de taak van CD&V om tegen de huidige stroom van individualisme in te gaan en het belang van collectieve verantwoordelijkheidszin terug centraal te stellen. Vrijheid en verantwoordelijkheid zijn immers keerzijden van dezelfde medaille. In een eerder opiniestuk voor Knack gaf ik al aan dat de rechten die we genieten enkel duurzaam zijn als we er op een plichtsbewuste wijze mee omgaan.

Vrijheid is niet duurzaam zonder verantwoordelijkheid

Want onze vrijheden zijn pas gegarandeerd zolang er op een verantwoordelijke manier mee wordt omgegaan. De vrijheid van meningsuiting dient om op een beschaafde manier van mening te verschillen, in een gezamenlijke zoektocht naar de waarheid. Tegenwoordig wordt de vrijheid van meningsuiting evenwel steeds meer ingeroepen als een vrijbrief om ongeremd fake news te verspreiden of het ‘recht’ om op sociale media anderen te intimideren. Dan dreigt de vrijheid van meningsuiting om te slaan in de ’tirannie van de meest brutale’. Zo verglijden we richting een publiek debat waar niemand zich nog vrij voelt om iets te zeggen zonder aan de schandpaal van de sociale media genageld te worden.

Recent nog lieten verschillende opiniemakers weten zich terug te trekken uit het publieke debat onder druk van de aanhoudende stroom aan beledigingen en bedreigingen. Als er niet op een verantwoordelijke manier omgegaan wordt met onze vrijheden, dreigt het om te slaan in het tegendeel. De vrije mening dient dan enkel nog om elkaar monddood te maken.

Zelfs de fundamenten van onze burgerlijke vrijheden – met name de rechtsstaat en de democratie – komen steeds vaker onder vuur te liggen, zogezegd in naam van de vrijheid. Rechterlijke uitspraken worden gebrandmerkt als ‘wereldvreemd’ en de parlementaire democratie als de ’tirannie van de slechte wetten’. Zij die zich opwerpen als de verdedigers van de vrijheden die de Verlichting ons geschonken heeft, ondergraven nu de fundamenten ervan.

Zijn we vergeten hoe we onze democratische vrijheden moeten verdedigen?

Zijn we vergeten hoe we onze democratische vrijheden moeten verdedigen? Het publieke debat is dermate verhit geraakt dat zij die een bedreiging vormen voor onze vrijheden zich nu voordoen als de verdedigers ervan. De echte verdedigers van onze vrijheden zijn nochtans niet de zelfverklaarde ‘vrijheidsstrijders’ op de anticorona-demonstraties, maar wel alle burgers die zich de voorbije twee jaar verantwoordelijk opstelden door de coronaregels naar best vermogen te respecteren. Het zijn net die plichtsbewuste burgers die garant stonden voor de veiligheid – en dus de vrijheid – van talloze anderen.

Hoe meer burgerzin we tonen, hoe sneller we trouwens de coronamaatregelen kunnen afbouwen! Evenzo zijn de echte verdedigers van de vrijheid van meningsuiting niet de extreme roepers op twitter, maar wel al de gematigde stemmen van wetenschappers, ervaringsdeskundigen en leidende figuren – binnen en buiten de politiek – die de moed hebben om op een beschaafde manier de demagogen van antwoord te dienen. Hun verantwoordelijkheid vormt nog steeds de beste bescherming van onze vrijheid.