‘Voor een samenleving die zich tegen zo veel gevaren wil beschermen, is het vreemd dat we zo veel klimaatrisico’s aanvaarden’

‘De grootste risico’s voor de volksgezondheid houden vandaag verband met het slechte functioneren van een economie die geen rekening houdt met haar negatieve ‘externaliteiten”, schrijft Aline Buysschaert van de Vrijdaggroep.

Al meer dan een jaar worden bijna acht miljard mensen met een en dezelfde dreiging geconfronteerd: covid-19, de mondiale pandemie die een planetaire paniek veroorzaakt heeft. Elke regering zoekt koste wat kost oplossingen om haar bevolking tegen het besmettingsrisico te beschermen. We kunnen wel naïef dromen van een terugkeer naar een wereld – zoals Baudelaire het schreef – waar alles orde en schoonheid is, weelde, rust en genot, maar na 17 maanden gezondheidscrisis is het vrij duidelijk dat die wereld denkbeeldig zal blijven en dat waarschijnlijk altijd is geweest. ‘Zero risico’ bestaat niet. Het heeft in feite nooit bestaan, ook al hebben we een existentiële behoefte om het na te streven. Virussen en pandemieën zijn van alle tijden, net als andere gevaren voor onze gezondheid, zoals de vervuiling in de stad. Maar de huidige paradox is dat wij deel uitmaken van een buitengewoon intelligente samenleving, die de illusie schept dat we alles met nieuwe technologieën en steeds meer data kunnen beheersen, terwijl het voortbestaan van de mensheid meer dan ooit bedreigd is.

De volksgezondheid in de greep van de economie

De vooruitgang sinds de industriële revolutie heeft veel welvaart geschapen, maar ook een reeks ongecontroleerde risico’s: de toenemende uitstoot van CO₂ als bron van de klimaatopwarming, de vele soorten verontreiniging, de afname van de biodiversiteit, een te zittende levensstijl. Al deze risico’s bedreigen het milieu en de gezondheid. De rekening is gepeperd en de omvang van de systemische risico’s die ons te wachten staan, is moeilijk om te vatten.

Volgens een studie van het tijdschrift Cardiovascular Research (2020) treft de luchtverontreiniging nu al 9 mensen op 10 en doodt ze elk jaar 8,8 miljoen mensen, meer dan respectievelijk tabak, malaria en HIV. Vandaag leeft de meerderheid van de wereldbevolking in landen waar de gevolgen van obesitas en overwicht meer slachtoffers maken dan de honger. In België zijn hart-en-vaatziekten, met obesitas en overgewicht als belangrijke risicofactoren, de belangrijkste doodsoorzaak. Tot slot benadrukt een studie van juli 2020 in opdracht van de Belgische Nationale Klimaatcommissie dat ook de klimaatopwarming een impact zal hebben op onze gezondheid, onder meer via grote hittegolven. Kortom, de grootste risico’s voor de volksgezondheid houden vandaag verband met het slechte functioneren van een economie die geen rekening houdt met haar negatieve ‘externaliteiten’. Het liedje begint bekend te klinken en we worden er niet vrolijk van. ‘No safe place‘ zei de jongste cover van het weekblad The Economist, over een wereld van +3°C.

Waartegen beschermen wij ons?

In een samenleving die zich tegen elke prijs tegen gevaren wil beschermen, een samenleving waarin veiligheid en voorzorg domineren, is het bevreemdend dat wij zoveel klimaatrisico’s aanvaarden. Wanneer het om onze individuele gezondheid gaat, willen we alle risico’s tot het minimum beperken en bezondigen we ons soms aan medische overconsumptie – een domein waarin België schittert – om de angst voor onze eigen sterfelijkheid te bezweren.

Maar wanneer het om onze collectieve gezondheid gaat, lijkt ons denken vertekend en kiezen we voor een vorm van ontkenning. De gevaren die ons allemaal bedreigen, lijken nog niet tot ons individuele bewustzijn door te dringen.

De botsing met de realiteit als aanzet tot actie

In Europa hebben we pas op het coronavirus gereageerd toen we in maart 2020 de beelden van overvolle ziekenhuizen in Italië zagen. Maar het verband tussen onze op fossiele brandstoffen gebaseerde economie en onze gezondheid is meestal minder zichtbaar. De impact van de luchtverontreiniging is bijvoorbeeld incrementeel over decennia gespreid.

In die context zijn de spectaculaire overstromingen van juli in België uiteraard een ramp voor de slachtoffers, maar ook een opportuniteit om hier bij ons een concreet gevolg van de klimaatopwarming te ervaren. En om eindelijk te beseffen dat de voorspellingen van de rapporten van het IPCC wetenschap zijn en geen sciencefiction. Die bewustwording kan de impuls geven die nodig is om de grootste uitdaging van onze eeuw aan te pakken.

Leg de geneesmiddelen dus even opzij, voor uw eigen gezondheid. Sluit liever uw ogen en stel u deze vraag: wat zouden wij doen, individueel en vooral collectief, als we vanaf nu in een wereld van +3°C zouden belanden?