‘Vlaanderen, ga resoluut voor proper water’

Zal Vlaanderen de Europese Kaderrichtlijn Water, een essentieel instrument voor ons waterbeheer, verdedigen? Patrick Meire en Jan Staes (UAntwerpen), en met hen meer dan 50 professoren en postdoctoraal onderzoekers van Vlaamse universiteiten en onderzoeksinstellingen, hopen van wel.

Zonder water geen leven. Gezonde waterlopen, meren en moerassen zijn essentieel voor ons bestaan. Ze produceren en zuiveren ons drinkwater. Ze beschermen ons tegen de gevolgen van overstromingen en droogte, slaan koolstof op en herbergen daarnaast een zeer rijke biodiversiteit, met grote aantallen vissen, vogels, zoogdieren, insecten en vele andere ongewervelde dieren.

Het is dan ook onbegrijpelijk hoe we in het verleden met onze watersystemen zijn omgegaan. We transformeerden onze rivieren in open riolen, we pasten ze aan om water sneller naar zee te voeren en om de scheepvaart te bevorderen. We hebben moerassen – onze natuurlijke waterbekkens – drooggelegd en pompstations gebouwd om valleigebieden te ontwateren en grondwater te winnen. Hierdoor kwamen onze watervoorraden onder druk te staan, waardoor vandaag de dag slechts drie OESO-landen over nog minder water per inwoner beschikken dan Vlaanderen.

Bedreigde ecosystemen

Daarnaast bleven kosten veroorzaakt door vervuiling, overstromingen en watertekorten stijgen. Door het verlies van waterbergend vermogen werden we ook veel kwetsbaarder voor overstromingen en droogte, met verdere kosten tot gevolg. Dit bleef uiteraard niet zonder gevolgen voor de biodiversiteit. Vissen, insecten en vele andere organismen verdwenen: zoetwaterecosystemen behoren nu tot de meest bedreigde wereldwijd.

Het besef dat er iets moest gebeuren groeide en de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), goedgekeurd in 2000, zag het licht. Deze ambitieuze waterwet moest een kentering teweeg brengen in het waterbeheer en ervoor zorgen dat onze watersystemen in een goede ecologische toestand zouden verkeren. De richtlijn was vooruitstrevend. Ze is holistisch, bekijkt het volledige watersysteem (oppervlakte- en grondwater) op de schaal van een rivierbekken en houdt rekening met zowel de ecologische, economische als sociale aspecten. Ze creëerde daarnaast een enorme dynamiek op vlak van onderzoek, beheer en internationale samenwerking. Bovendien heeft ze Europa technologisch vooruit gezet omdat de strengere regels geleid hebben tot ontwikkeling en toepassingen van innovatieve technologieën.

Doelstellingen niet gehaald

Toch hebben we anno 2020, twee decennia later, nog steeds de doelstellingen die de KRW oplegt, niet bereikt. Verbazingwekkend genoeg is dat voor sommigen een reden om die doelstellingen in vraag te stellen, voor verminderde ambitie te pleiten en de deadline (propere waterlopen in 2027) ver voor ons uit te schuiven. Twee jaar lang werd er vanuit de Europese Commissie gewerkt aan een ‘fitness check’ om te zien of de richtlijn wel voldoet. Het resultaat is meer dan duidelijk: het niet halen van de doelstellingen is geen gevolg van de richtlijn zelf, maar het gevolg van onvoldoende financiering en het onvoldoende integreren van de milieudoelstellingen door de lidstaten in verschillende sectorale beleidsvelden.

Op 5 maart komen de Europese milieuministers een eerste keer samen om de fitness check te evalueren en de toekomst van de KRW te bepalen. Hoewel de fitness check duidelijk stelt dat het niet bereiken van de doelstellingen niet ligt aan de wetgeving maar aan het gebrek aan daadkracht van de Europese landen zelf, is de druk immens om toch milderende aanpassingen door te voeren.

Een gezond watersysteem is echter fundamenteel voor onze eigen gezondheid en een hoeksteen in zowel de mitigatie als de adaptatie aan de klimaatwijziging. Het is ook een essentiële voorwaarde voor het bereiken van de doelstellingen van de Europese natuurrichtlijnen. Zonder voldoende water van goede kwaliteit zijn immers geen gezonde ecosystemen mogelijk. Het is meer dan ooit nodig om de KRW versneld toe te passen, eerder dan die in vraag te stellen. Dat vinden wij niet alleen: meer dan 5000 wetenschappers onderschreven een open brief voor het behoud van de KRW, en 375.000 burgers tekenden een petitie .

Investeren in de toekomst

En wat met Vlaanderen? Het feit dat Vlaanderen, in tegenstelling tot wat de meesten denken, waterarm is, begint langzamerhand door te dringen. Het beschermen van onze watersystemen is letterlijk van levensbelang voor Vlaanderen, voor zowel mens, dier, plant als onze economie. Maar dat vereist een diepgaande internationale samenwerking. De Schelde-, Maas- en IJzerbekkens zijn grensoverschrijdend en Vlaanderen is deels afhankelijk van het beleid in de buurlanden (-regio’s). Maar ook een grensverleggend beheer is noodzakelijk, waarbij de verschillende onderdelen van het watersysteem, oppervlakte en grondwater, het ecosysteem en de vele menselijke gebruiken worden geïntegreerd.

De KRW heeft daarvoor de instrumenten en het is dankzij de KRW dat we in Vlaanderen de voorbije jaren een verbetering van de waterkwaliteit zagen: er zit opnieuw vis in de rivieren en de otter keerde terug. Wij hopen dan ook dat Vlaams milieuminister Zuhal Demir het behoud van de KRW krachtig zal bepleiten en verder zal toezien op een strikte implementatie ervan in Vlaanderen én de Europese Unie.

Dat kost geld en moeite, maar de winsten zijn vele malen groter. Een strikter beleid in het verleden had de enorme saneringskosten vandaag kunnen vermijden. Investeren in natuur en milieu en in een gezond watersysteem is investeren in de toekomst. We hebben in Vlaanderen goede voorbeelden, denk maar aan het Sigmaplan. Laat ons die weg verder bewandelen.