Waar zouden België en Vlaanderen staan in de strijd tegen de opwarming van de aarde zonder de druk van Europa? Nog minder ver, valt te vrezen. ‘Allicht had Vlaanderen zichzelf dan minder ambitieuze doelstellingen opgelegd, maar had het die wel gehaald.’
Maandag ging de jaarlijkse klimaattop, COP25, in Madrid van start. Hoewel Greta Thunberg en Anuna De Wever al onderweg waren naar Zuid-Amerika, werd de top in Santiago, de hoofdstad van Chili, geannuleerd wegens de protesten die daar al wekenlang aanhouden. Spanje bood meteen aan om de organisatie van de jaarlijkse klimaatbijeenkomst van de Verenigde Naties over te nemen. Daarmee kan dat land, en kan ook Europa, zich opnieuw afficheren als aanvoerder in de strijd tegen de opwarming van de aarde.
Die rol ligt de Europese Unie wel, of ze neemt haar in ieder geval graag op zich. Europese politici in Brussel buitelen dezer dagen over elkaar heen om hun klimaatambities uit te spreken. Kersvers Europees president Charles Michel heeft het over klimaatverandering als het Man on the Moon-project van Europa, het Europees Parlement riep vorige week in een resolutie een noodsituatie uit over het klimaat, en ook Frans Timmermans belooft als Eurocommissaris voor Klimaat alleen maar ambitieuzere doelstellingen.
De EU doet al veel om de Europese uitstoot te verminderen. Ongeveer de helft van de uitstoot in België valt onder de Europese systeem voor emissiehandel. Ook de uitstootnormen van auto’s worden door de EU bepaald, net als de elektriciteitsstandaarden voor huishoudelijke toestellen zoals koelkasten en stofzuigers, en het is de EU die ervoor heeft gezorgd dat gloeilampen niet meer verkocht mogen worden. Eerst werden zulke afspraken over standaarden gemaakt op het Europese niveau om de Europese markt beter te laten functioneren, maar milieunormen nemen een steeds grotere plaats in.
‘Het is ook logisch om dat in een eengemaakte markt samen te regelen’, zegt Tomas Wyns, klimaatwetenschapper aan de VUB. ‘Zowel landen die verder willen gaan als conservatievere landen hebben er baat bij om dezelfde regels te hanteren. Ondertussen is er op het Europese niveau, zoals bij het directoraat-generaal Klimaat en Energie, veel knowhow opgebouwd. Dat helpt bij het verhogen van het ambitieniveau.’
10 miljoen euro boete
Hetzelfde geldt voor milieubeleid, waar de EU zich al langer sterk voor maakt dan voor het klimaat, en waar de Unie ook expliciet bevoegd voor is. Zo’n 80 procent van de nationale en Vlaamse wetgeving over de bescherming van het milieu is de vertaling van Europese richtlijnen. ‘Die impact is ongelooflijk’, zegt An Cliquet. Zij doet aan de rechtenfaculteit van de UGent onderzoek naar het biodiversiteitsbeleid. ‘Of het nu over luchtkwaliteit, waterkwaliteit of de bescherming van de biodiversiteit gaat, de Vlaamse wetgeving is telkens geënt op wat in Europa is beslist.’
Of het nu over luchtkwaliteit, waterkwaliteit of de bescherming van de biodiversiteit gaat, de Vlaamse wetgeving is telkens geënt op wat in Europa is beslist.
Zou Vlaanderen minder doen zonder de druk van Europa? Cliquet: ‘Ik vrees van wel. Om u een voorbeeld te geven: in het Vlaamse decreet over natuurbehoud en dus biodiversiteit werd naast een hoofdstuk over Europese regelgeving ook werk gemaakt van een Vlaams ecologisch netwerk. Maar de voorbije jaren zien we dat daar eigenlijk nauwelijks nog aandacht aan wordt besteed, en dat men vooral en eigenlijk alleen nog maar bezig is met de implementatie van Europese wetgeving.’
Cliquet wijst op de juridische gevolgen die nalatigheden in het uitvoeren van Europese regels wel degelijk kunnen hebben. In 2013 werd België al veroordeeld tot een boete van 10 miljoen euro wegens inbreuken op de richtlijn over stedelijk afvalwater in Brussel. Het zijn ook Europese richtlijnen die ngo’s aangrijpen om landen voor de rechter te dagen. Greenpeace stuurde onlangs een deurwaarder naar het kabinet van Vlaams minister van Omgeving en Energie Zuhal Demir (N-VA) omdat Vlaanderen de Europese normen over luchtkwaliteit niet naleeft. ‘In Nederland is er net een hele discussie geweest over de uitstoot van stikstof’, zegt Cliquet. ‘Ook Vlaanderen kampt met een vergelijkbare stikstofproblematiek en een gebrekkige naleving van Europese regelgeving. Hetzelfde kan hier dus ook gebeuren. Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft al meermaals duidelijke uitspraken gedaan in het voordeel van milieu en natuur. De lidstaten moeten meer inzetten op de naleving van de Europese milieuwetgeving als ze zulke veroordelingen willen vermijden.’
Minder, minder, minder
Het Europese enthousiasme staat dan ook in schril contrast met de Vlaamse en de Belgische ambities, terwijl ze toch nauw met elkaar verbonden zijn. De Europese Commissie kan lidstaten in gebreke stellen, en uiteindelijk kan ook dat zelfs uitmonden in een rechtszaak voor het Europees Hof van Justitie. Dat kan lidstaten substantiële boetes opleggen, hoewel nog zal moeten blijken of Europa zover wil of durft te gaan.
‘Het zijn lidstaten als Duitsland, Denemarken en Frankrijk die de EU wel pushen om ambitieus te zijn’, zegt Claire Dupont daarover. Zij is onderzoekt aan de UGent het Europese klimaat- en energiebeleid. ‘Maar de strijd tegen de klimaatverandering is ook een uitgelezen kans voor Europa om te bewijzen dat het op het wereldtoneel ergens de leiding in kan nemen. Het is redelijk eenvoudig om ambitieus te zijn over doelstellingen op de lange termijn. Het wordt lastiger als die doelstellingen dichterbij komen en er beleid voor moet worden uitgewerkt, maar dat is werk voor de lidstaten.’
De doelstellingen voor 2020 haalt België niet, en ook 2030 wordt erg lastig met wat er nu op tafel ligt. ‘Het Vlaamse regeerakkoord is daarover in ieder geval dubbelzinnig’, zegt Julie Vandenberghe van WWF België. ‘In woorden onderschrijft Vlaanderen de Europese doelstellingen, maar in daden of beleidsvoorstellingen blijkt op geen enkele manier dat het die doelstellingen echt kan halen.’
Ook Anneleen Van Bossuyt denkt dat het lastig zal worden. Zij volgde voor de N-VA de energiedossiers in het Europees Parlement tot de verkiezingen en zit nu in de Kamer. ‘Dat wordt heel, heel moeilijk’, zegt Van Bossuyt. ‘Maar met de middelen die we hebben zullen we ons best doen om ze zo dicht mogelijk te benaderen.’
‘In woorden onderschrijft Vlaanderen de Europese doelstellingen, maar in daden of beleidsvoorstellingen blijkt op geen enkele manier dat het die doelstellingen echt kan halen.
De doelstellingen die Europa vandaag oplegt zijn eigenlijk al onvoldoende om de eigen ambities waar te maken. Zou Vlaanderen nog minder doen zonder die druk van Europa? ‘Waarschijnlijk’, antwoordt Dupont op die vraag. ‘Vlaanderen heeft de Europese doelstellingen aangenomen zonder echt na te denken over de implementatie ervan. Allicht had het zichzelf zonder Europa minder ambitieuze doelstellingen opgelegd, maar had het die dan wel gehaald. Het is dus dubbel.’
‘Ik heb me vaak mateloos geërgerd aan het voluntarisme in het Europees Parlement’, zegt Van Bossuyt daarover. ‘Kijk naar de onderhandelingen over de doelstelling voor energie-efficiëntie tegen 2030. De Commissie had een goed uitgewerkt voorstel om daar 30 procent van te maken, de Raad van Ministers wilde het eigenlijk maar op 27 procent leggen, en in het Parlement werd er gepleit voor 40 procent, zonder dat daar eigenlijk een uitgewerkte redenering achter zat. Uiteindelijk werd een streefcijfer van 32,5 procent vermindering van het energieverbruik op EU-niveau tegen 2030 vastgelegd. Het had van mij ook 50 procent mogen zijn, maar dan zou het helemaal onhaalbaar geworden zijn.’
Verlammende verdeeldheid
Als lidstaat van de EU is België natuurlijk zelf betrokken bij de uitwerking van en de onderhandelingen over die Europese doelstellingen en het gezamenlijke klimaatbeleid. Vorig jaar rond deze tijd lag België samen met Tsjechië dwars in een discussie over een ambitieuzere richtlijn voor energie-efficiëntie. Strookt dat met het algemene beeld? ‘In de jaren negentig en aan het begin van deze eeuw was België een duidelijke voortrekker’, zegt Tomas Wyns daarover. ‘Nadien hebben we die leiderschapspositie afgestaan, maar dat heeft vooral te maken met de complexiteit van dit land. De regio’s en het federale niveau moeten het eens raken over een standpunt, en mogen dat beurtelings Europees verdedigen. Die verdeeldheid – Wallonië en Brussel willen meestal verder gaan dan Vlaanderen – verlamt ons, en vermindert dus ook ons diplomatieke gewicht in de EU.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier