‘Psychische problemen bij ouderen worden nog steeds miskend’

‘Depressieve gevoelens en suïcidale gedachten bij ouderen worden nog te vaak genormaliseerd. Alsof mentaal lijden een normaal onderdeel zou zijn van ouder worden’, schrijft Karolien Favoreel van Vief vzw. Ze vraagt aandacht voor de mentale gezondheid van de ouderen die erg getroffen werden door de coronacrisis.

In zijn beleidsverklaring haalt premier De Croo aan dat de coronaperiode mentaal zwaar was. De premier legt hierbij de nadruk op jongeren: 1 op 6 jongeren zou kampen met psychische problemen. Omwille van hen wil de regering meer inzetten op mentale gezondheid. Alle extra aandacht voor mentale gezondheid kan alleen maar aangemoedigd worden, net als de aandacht voor jongeren hun psychische problemen. Maar als één van de Vlaamse ouderenverenigingen, had Vief ook graag aandacht gezien voor psychische problemen bij ouderen: immers kampt 1 op 5 van de 65- tot 74-jarigen met psychische problemen, voor 75-plussers is dit zelfs 1 op 3.

De pandemie is een zware periode geweest voor iedereen, maar ouderen zijn heel zwaar getroffen in deze crisis. De zware isolatie die sommige ouderen opgelegd werd, de grote verliezen in hun omgeving en de negatieve berichtgeving over ouderen hebben een nefaste impact gehad op hun mentaal welzijn. Deze moeilijke periode is het dus zeker aangewezen om aandacht te hebben voor de mentale gezondheid van ouderen.

De Vlaamse Ouderenraad zet zich met hun campagne ‘Kopzorgen verdienen zorg’ in, om psychische problemen bij ouderen meer bespreekbaar te maken. Dit is nodig, want psychische problemen bij ouderen is een onderbelichte problematiek en dit gebrek aan aandacht is deel van het probleem. Depressieve gevoelens en suïcidale gedachten bij ouderen worden te vaak genormaliseerd. Alsof mentaal lijden een normaal onderdeel zou zijn van ouder worden. Deze onterechte normalisering heeft als gevolg dat ouderen niet de geschikte hulp krijgen. Dit terwijl zelfmoordpogingen bij ouderen vaker een dodelijke afloop kennen dan bij jongere leeftijdsgroepen. Zelfmoord en zelfmoordgedachten gaan gepaard met een zwaar psychisch leiden. Daarom is het belangrijk om alert te zijn voor de signalen van pessimisme en verbale signalen die duiden op zelfmoordgedachten, op eender welke leeftijd.

Een bijkomend probleem is dat opleidingen te weinig aandacht hebben voor de specifieke psychologische noden van ouderen. Zowel in zorgopleidingen als opleidingen tot psycholoog en psychiater. In zorgopleidingen is het belangrijk dat er extra aandacht is voor het herkennen van signalen die wijzen op mentale problemen. In de opleidingen tot psycholoog en psychiater is het belangrijk dat de nodige kennis om ouderen te behandelen, onderricht wordt doorheen de jaren en voor alle studenten. Meer aandacht in die opleidingen kan zorgen voor meer onderzoek naar ouderen. Er is nood aan meer data over mentale problemen bij ouderen.

De hulp die ouderen ontvangen voor hun psychisch lijden, is te vaak berust op het toedienen van medicatie. Er is een te sterke afname van psychotherapie als behandeling in geval van depressie bij ouderen. In de leeftijdsgroep van 45 tot 50 jaar volgt 53% van personen met een depressie nog een psychotherapeutische behandeling. Voor de leeftijdsgroep van 55 tot 75 jaar is er een val naar 22%. De cijfers maken een nog meer duizelingwekkende duik voor 75-plussers. In deze leeftijdsgroep volgt nog maar 5% van mensen met een depressie psychotherapie.

Ouderen kunnen een bijkomende kwetsbaarheid hebben voor het ontwikkelen van psychologische problemen, omdat deze fase van het leven meer gepaard kan gaan met verlies: het verlies van een partner en/of vrienden, verlies van autonomie en zelfstandigheid, verlies van een woning en financieel verlies. Deze zware verliezen worden te weinig als dusdanig gekaderd. Hierdoor krijgen ouderen wederom niet de nodige begeleiding bij de verwerking ervan.

Ouderen diagnosticeren kan extra moeilijkheden met zich meebrengen. Dit wordt duidelijk wanneer bijvoorbeeld depressies onder de loep genomen worden. Depressies worden bij ouderen dikwijls niet dusdanig erkend. Een eerste oorzaak is dat een depressie gepaard gaat met een beperking van het dagelijkse functioneren: een eigenschap die ook wordt toegeschreven aan het ouder worden. Hierdoor worden symptomen bij ouderen vaak over het hoofd gezien. Een tweede reden kan ‘gemaskeerde depressie’ zijn. Ouderen vertonen omwille van neurologische veranderingen minder frequent symptomen als onverschilligheid, verdriet en een somber humeur. Dit zorgt ervoor dat er een groter risico is voor ouderen om foutief gediagnosticeerd te worden. Negatieve vooroordelen over ouderen kunnen ook leiden tot het minimaliseren en wegwuiven van depressieve klachten bij ouderen.

Negatieve stereotypen rond ouder worden, vooroordelen over ouderen en leeftijdsdiscriminatie hebben eveneens een nadelig effect op de mentale gezondheid van ouderen. Stereotypen, vooroordelen en leeftijdsdiscriminatie worden op zich erkend als stressoren die kunnen bijdragen tot het ontwikkelen van psychologische problemen of tot het verergeren van reeds aanwezige aandoeningen. Een negatief stereotiep over ouder worden, is dat deze levensfase gepaard zou gaan met het einde van persoonlijke groei. Denk maar aan uitspraken als: ‘een oude hond leer je geen nieuwe trucjes’. Dergelijke ideeën rond ouder worden, maken het moeilijker voor psychologen, psychiaters, maar ook voor ouderen zelf om psychotherapie te beschouwen als een waardevol instrument in de behandeling van mentale problemen.

Een nadelig gevolg van dergelijke negatieve denkbeelden rond ouderen, is dat ouderen deze kunnen internaliseren. Ouderen die een negatief beeld hebben over ouder worden en zichzelf als oudere, hebben meer kans om psychologische problemen te ontwikkelen. Wanneer ouderen geen positief beeld hebben over ouder worden en hun toekomst, kan dit eveneens leiden tot een toename in depressieve symptomen.

Bijkomend kan het ervaren van isolatie en eenzaamheid stijgen bij het ouder worden. Zowel sociale isolatie als eenzaamheid kunnen een factor zijn voor het ontwikkelen van psychologische problemen. Maar ook ouderen die al heel hun leven psychologische problemen hebben, vinden minder gemakkelijk de zorg die ze nodig hebben naarmate ze ouder worden. Psychologische problemen bij ouderen is dus zeker een problematiek die extra aandacht, zorg en middelen verdient.

Karolien Favoreel is stafmedewerker Beeldvorming en Participatie bij Vief vzw.