Het coronavirus herschikt onze liefdes en vriendschappen. Slechte relaties krijgen de genadeslag, goede komen versterkt uit de crisis. Vrienden verdwijnen uit beeld, bijna vergeten jeugdliefdes duiken weer op. Wat is er aan de hand?
Bij echtscheidingsadvocaten stapelen nieuwe dossiers zich op. Gedwongen thuiszitten voelt voor veel mensen aan als een celstraf. Telewerk en onlineonderwijs kunnen de druk vergroten. Sommigen vervelen zich thuis te pletter, zeker wanneer er niets meer is om met hun partner over te praten. Elders veroorzaken onverzoenbare visies op vaccins en coronamaatregelen hoogspanning. Financiële en andere vormen van stress, inclusief de angst om ziek te worden, kunnen ons incasseringsvermogen ondermijnen.
Een crisis als de coronapandemie versterkt de aard van een relatie dikwijls: een goede relatie wordt beter, een slechte slechter. Het geheime recept, zo blijkt uit onderzoek, is niet verliefdheid in de klassieke betekenis. Duurzaamheid volgt uit wat psychologen companionate love of vriendschapsverliefdheid noemen. Die steunt niet in de eerste plaats op seksuele aantrekkingskracht maar op ‘stabiele affectie, wederzijds begrip en een vanzelfsprekende verbintenis’. Volgens een overzicht in Journal of Happiness Studies zijn de beste relaties die waarin je partner ook je beste vriend is. In zulke relaties kun je lockdowns en andere drastische vrijheidsbeperkingen het best trotseren. De partners brengen meer tijd samen door en helpen elkaar om de massa verontrustende prikkels te verwerken die op hen afkomt.
Na corona zullen veel mensen een ‘grote schoonmaak’ in hun vrienden- en kennissenkring houden, zo voorspellen analisten.
Als je emotioneel onder druk komt, is het belangrijk dat je over je bezorgdheden kunt praten. Bots je op iemand die niet wil luisteren, dan kun je geïsoleerd raken. Wie zich van de weeromstuit opsluit in zichzelf komt in een ongezonde leefsituatie terecht. Dat de coronamaatregelen de afleidingsstrategieën en uitwijkmogelijkheden beperken, maakt het allemaal nog erger. Mensen blijven te lang in de ellende sudderen. De emotionele beschadiging neemt alleen maar toe.
Het is nog te vroeg om de relationele ravage van de pandemie helemaal in te schatten, net zoals het te vroeg is om in te schatten hoeveel bedrijven over de kop zullen gaan. Maar psychiaters waarschuwen wel al: in de nasleep van de coronacrisis zal een tsunami van mentale gezondheidsproblemen op ons af komen.
Inner & outer circle
Wetenschappers hebben het grote belang ontdekt van wat ze weak ties of zwakke contacten noemen. Dat zijn mensen die je occasioneel ontmoet en eigenlijk niet echt kent, zoals de immer vriendelijke manager van het bedrijfsrestaurant of de sympathieke krantenverkoper in het station. Ze maken geen deel uit van je inner circle – je intimi – maar van je outer circle. Het gaat om vrijblijvende relaties met een hoge return on investment: emotioneel leveren ze meer op dan je erin investeert. Ze geven je het gevoel dat anderen je aanwezigheid op prijs stellen, hoe bescheiden ook, en dat je deel bent van een groter geheel. Op een normale dag hebben we gemiddeld elf tot zestien van zulke contacten.
Pas als je outer circle wegvalt, zoals tijdens de coronacrisis, voel je dat hij bestaat. Dan blijk je die mensen opeens meer te missen dan je lief is. Onze sterke focus op de naaste familie en een beperkt aantal goede vrienden heeft ons bijna blind gemaakt voor de grote variatie aan ‘menselijkheid’ in onze leefomgeving. Studies suggereren dat het wegvallen van een substantieel aantal losse sociale contacten tot gezondheidsproblemen kan leiden: dat zou een even grote impact hebben als zwaarlijvigheid of vijftien sigaretten per dag roken.
De bekende Britse evolutiepsycholoog Robin Dunbar heeft onze vriendschappen in een kwantitatieve schaal onderverdeeld. Gemiddeld hebben we 5 echt goede vrienden: mensen bij wie je gaat uithuilen als je het moeilijk hebt. Neem daar leden van de hechte familie bij en je komt aan 15 mensen: met hen hou je ook tijdens een lockdown intens contact. Als je vrienden meetelt die je wel belangrijk vindt maar niet noodzakelijk regelmatig ontmoet, kom je aan 50 mensen: de groep die je uitnodigt op een feestje. Hou je rekening met mensen die je niet echt nodig hebt maar toch vrij regelmatig ontmoet, zoals sommige collega’s of contacten die uit je hobby’s voortkomen, dan raak je aan 150: mensen uit die groep zouden, uitgenodigd of niet, naar je begrafenis komen.
Van handen schudden tot elkaar kussen: misschien zullen we al die dingen vervangen door buigingen, zoals in Aziatische culturen.
Die 150 wordt ‘het getal van Dunbar’ genoemd. Meer sociale contacten zou een doorsneemens niet aankunnen. Als je nieuwe vrienden maakt, moet je er in principe ook verliezen om de balans in evenwicht te houden. Met de weak ties houdt Dunbar geen rekening. Doe je dat wel, dan kom je aan maximaal 500 mensen.
Als de coronacrisis ons iets geleerd heeft, is het wel dat losse contacten belangrijker zijn dan de meeste psychologen en sociologen dachten. Ook van de occasionele ontmoetingen op de werkvloer, aan koffie- of kopieermachines, zien we nu in hoe ze ons welzijn vergroten. We zullen ze meer dan ooit appreciëren als ze weer tot de dagelijkse routine behoren.
De coronaschoonmaak
Na de coronacrisis zullen veel mensen een ‘grote schoonmaak’ in hun vrienden- en kennissenkring houden, zo voorspellen analisten. Waarom? ‘Omdat de pandemie ons de mogelijkheid geboden heeft om het emotionele en het fysieke los te koppelen’, klinkt het. Ontmoetingen waren plots alleen online mogelijk, en dus moesten we onze wereld op een andere manier invullen. Vrienden uit onze directe leefomgeving die emotioneel toch wat minder belangrijk bleken, verdwenen naar de achtergrond. Met mensen die we uit het oog verloren waren maar met wie we ooit een intenser contact hadden, haalden we de band opnieuw aan. Een vriendschapsplatform als Facebook had al de mogelijkheid geïntroduceerd om oude vrienden en lieven in enkele muisklikken te bereiken. Het voorbije jaar onderhielden we ook contacten via Zoom of Teams – en ontstond de indruk dat onze vriendenkring ondanks de corona-ellende uitgebreid was.
In zijn nieuwe boek Friends ontwikkelt Robin Dunbar de basisstelling dat vriendschappen om onderhoud vragen. Als je er niet regelmatig aan werkt, doven ze uit. Fysieke afstand kan nog altijd funest zijn voor een klassieke vriendschap. Vroeger beperkte je leefwereld zich tot het dorp waarin je woonde, vandaag worden mensen uit dezelfde kring (familie, klas, werkplek) veel meer in de ruimte gespreid. En toch zullen mensen zich zelden langer dan een halfuur verplaatsen om een vriend te bezoeken: een grotere afstand volstaat al om een vriendschap onder druk te zetten. In drie jaar tijd kan een hechte vriendschap wegpieteren.
Vreemd genoeg speelt afstand ook bij telefonisch contact een rol. We bellen doorgaans vaker met mensen die dichterbij wonen. Maar als we dan toch een verre vriend aan de lijn krijgen, bellen we wel lánger. Tijdens de coronacrisis speelde die factor mogelijk ook een rol in het hernieuwde contact met vroegere vrienden: je maakte tijd om de schade in te halen. Voor velen van ons zijn de beste vrienden trouwens mensen die we kennen van de tijd dat we volwassen begonnen te worden.
Unieke vriendschapspatronen
Dunbar licht ook mooi toe dat mensen een ‘vriendschapspatroon’ hebben, dat even uniek kan zijn als een vingerafdruk. Studenten vervangen in anderhalf jaar tijd gemiddeld 40 procent van hun vriendschappen, zo blijkt uit onderzoek. Maar blijkbaar werken ze onbewust met een aantal profielen in hun netwerk die ze altijd ingevuld willen zien. Als je een extraverte man uit het oog bent verloren, zul je hem niet gemakkelijk vervangen door een introverte vrouw.
Veel mensen hebben ook stereotiepe manieren om met vrienden om te gaan. Sommigen zullen elkaar elke dag tientallen berichtjes sturen, anderen hebben genoeg aan één ongepland cafébezoek per maand.
Het belang van fysiek contact kan niet genoeg worden benadrukt. Veel mensen halen meer emotioneel comfort uit een korte knuffel dan uit de mooiste woorden. Dat zit ingebakken in het hele dierenrijk en heeft dus sterke evolutionaire wortels. Het is een van de redenen waarom social distancing ons zo zwaar valt. Naast de verplichte mondmaskerdracht, natuurlijk, waardoor je moeilijker emoties van gezichten kunt lezen.
Handen schudden, schouderklopjes geven, elkaar kussen enzovoort: wereldwijd gebruiken mensen dat arsenaal aan gedragingen om elkaar te begroeten en een band te benadrukken. Ze zitten in onze ontmoetingscultuur geworteld maar zijn al meer dan een jaar uit den boze. De kans bestaat dat we ze zullen vervangen door buigingen, zoals in sommige Aziatische culturen al de regel is. Zeker als virussen op onze samenleving blijven wegen, zal de nood de biologische wet breken.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
