Pleidooi voor open grenzen: ‘Boel dichtgooien is beste garantie dat migranten zullen blijven’

Open grenzen zijn een taboe, en dat verbaast politologe Naima Charkaoui. ‘Legale migratiekanalen doorbreken de helse carrousel van mensensmokkel en repressie.’

‘En niemand, niemand collega’s, pleit hier voor open grenzen.’ Nee, Naima Charkaoui citeert in de inleiding van haar nieuwe boek Het opengrenzenmanifest geen extreemrechts politicus, wel Groen-Kamerlid Wouter De Vriendt. Open grenzen, stelt de politologe vast, zijn een echt taboe, over het hele politieke en maatschappelijke spectrum. En dat is niet logisch, zegt ze tegen Knack. ‘Ons grensbeleid is fundamenteel onrechtvaardig. Grenzen zijn dodelijk, leiden tot mensonwaardige omstandigheden, houden ongelijkheid in stand en zijn inconsequent.’

Wat begrijpt u onder open grenzen?

Naima Charkaoui: Voor de duidelijkheid, dit boekje legt geen gedetailleerd migratieplan voor. Dit is een manifest, een korte en krachtige oproep om minstens de mogelijkheid te bekijken om onze grenzen meer open te stellen. Daarmee pleit ik niet voor veel meer migratie, laat staan voor een ongecontroleerde migratie. Grenzen openen betekent niet grenzen afschaffen, wel migratie reguleren en genoeg legale migratiekanalen organiseren zodat mensen niet hun toevlucht hoeven te nemen tot mensensmokkelaars en levensgevaarlijke bootjestochten.

Waarom noemt u onze grenzen dodelijk?

Charkaoui: Omdat ze dat zijn. In Europa snijden we graag op over onze verlichtingswaarden, maar driekwart van de migranten wereldwijd die onderweg omkomen, sterft aan de grenzen van Europa. In 2018 publiceerde de Britse krant The Guardian een indrukwekkend cijfer: sinds 1995 zijn er 34.361 vrouwen, mannen en kinderen omgekomen tijdens hun poging om naar Europa te migreren. Dat is ongeveer het inwonertal van een stad als Ieper. En het is wellicht een onderschatting.

Critici vrezen dat open grenzen meer migratie zullen veroorzaken.

Charkaoui: Dat klopt niet altijd. Migratie werkt vaak contra-intuïtief. Onderzoek in de VS en Europa leert dat harde grenzen trekken net een omgekeerd effect heeft. Ze verminderen bijvoorbeeld de circulaire migratie. Wanneer je migratiesysteem voldoende legale migratiekanalen kent, en mensen soepel heen en weer kunnen, dan krijg je naast immigratie ook emigratie. De boel dichtgooien is daarentegen de beste garantie dat migranten, legaal of illegaal, zullen blijven. Niet bepaald wat migratiehardliners willen. (lacht)

U betoogt dat open grenzen efficiënt zijn tegen mensensmokkel. Hoe?

Charkaoui: Omdat migranten in een opengrenzensysteem tickets zullen kopen voor een vliegtuig, ferry of langeafstandsbus in plaats van hun geld te geven aan mensensmokkelaars. Met open grenzen hebben die mensensmokkelaars geen markt meer, terwijl een repressief beleid dat grenzen op een gewelddadige manier beschermt de mensensmokkel net voedt. Met legale toegangswegen, dat weten experts en ngo’s al lang, doorbreek je die helse carrousel.

Een flinke besparing bovendien, schrijft u.

Charkaoui: Volgens The Migrant Files, een project van onderzoeksjournalisten uit 2015, hebben de grensmuren die Spanje, Griekenland en Bulgarije bouwden 77 miljoen euro gekost, plus jaarlijks 10 miljoen euro aan onderhoud. Europa betaalde Libië 121 miljoen voor detentiecentra en ’technische assistentie’ om migratie tegen te gaan, Italië deed er nog eens 17 miljoen euro bij voor boten en ander materiaal. De defensie- en technologiekas werd gespekt met 230 miljoen euro. Het jaarbudget van het Europees grensbewakingsagentschap Frontex steeg van 6 miljoen bij de oprichting in 2005 naar 142 miljoen in 2015 en 460 miljoen in 2020. Kers op de taart: de 28 EU-landen gaven, samen met Noorwegen, Liechtenstein, Zwitserland en IJsland, tussen 2000 en 2015 meer dan 11 miljard euro uit aan gedwongen uitzettingen. En dan jagen vluchtelingenorganisaties ‘de migratie-industrie’ aan?

Open grenzen brengen ook op, meent u. Hoezo?

Charkaoui: De Wereldbank becijferde dat mensen in armoede wereldwijd er met 305 miljard dollar per jaar op vooruitgaan als de rijke landen amper 3 procent meer immigranten zouden toelaten. En dat zonder de rijke landen te verarmen. Sommige schattingen gaan uit van bijna een verdubbeling van het bruto wereldinkomen met open grenzen. Econoom Stijn Bruers (KU Leuven) schrijft dat wanneer één enkele arbeidsmigrant van een arme regio toegang krijg tot de arbeidsmarkt van een rijke regio, het wereldinkomen stijgt met ongeveer 30.000 euro per jaar. Een belangrijke opmerking van Bruers: als je als overheid niet ingrijpt, vloeit de winst van migratie in rijke landen naar de rijken, bijvoorbeeld naar mensen die vastgoed hebben dat ze kunnen verhuren. Dus je móét ingrijpen, bijvoorbeeld met een rechtvaardig belastingsysteem en door in te zetten op goede publieke diensten.

Laten politici dat na?

Charkaoui: Kijk naar de EU. De interne markt heeft zowel voor veel welvaart gezorgd als voor sociale dumping. De angst bij mensen in precaire statuten dat zij de dupe zullen zijn van migratie, mag je niet negeren of belachelijk maken. Die angst is reëel. Het probleem is dat mensen de migranten met de vinger wijzen. Terwijl het niet de migrant is die de sociale zekerheid onderuithaalt, maar wel de politieke keuzes om de sociale zekerheid te demonteren.

Wat bedoelt u met ‘het schaduwland’, waarin mensen zonder verblijfsvergunning volgens u verblijven?

Charkaoui: Ik beschrijf in het boek gesprekken die ik had met niet-begeleide jongeren op de vlucht, die uitleggen dat hun leven on hold staat en hoe erg dat is. Wie zich niet kan inleven in asielzoekers, moet eens denken aan hoe hard de jeugd getroffen is door corona. Ook jongeren zullen niet zomaar de draad kunnen opnemen, velen zullen echt uit een dal moeten klimmen – denk aan leerachterstand en psychische problemen. Wel, asielzoekers zitten in dezelfde situatie.

Waarom vindt u dat Migrants’ Lives Matter onderdeel moet zijn van Black Lives Matter?

Charkaoui: #BLM legt terecht de focus op politiegeweld, want zowel in de VS als in Europa is een zwart leven gewoon minder waard. Dat geldt ook voor een migrantenleven. Het meest schrijnende bewijs van onze onverschilligheid is het ontstellende cijfer van 10.000 kinderen die de afgelopen jaren in Europa spoorloos zijn verdwenen. Tienduizend. Volgens Europol zijn velen waarschijnlijk in de prostitutie of de kinderarbeid beland. Het veroorzaakt nauwelijks een rimpeling in ons publieke debat. Het contrast met de, zeer terechte, grote aandacht voor onrustwekkende verdwijningen van autochtone kinderen is heel scherp. Alsof mensen geen mensen meer zijn wanneer ze migranten of vluchtelingen zijn.

Naima Charkaoui

– 1978: geboren in Roeselare

– 1997-2001: studie politieke en sociale wetenschappen (UGent)

– 2001-2014: coördinator Minderhedenforum

– 2014: beleidsadviseur Kinderrechtencommissarriaat

– 2014-2015: vervangend coördinator Kinderrechtencoalitie

– Maart-juni 2019: kinderrechtencommissaris ad interim

– 2020: publiceert Het Opengrenzenmanifest