Een algemeen smartphone-verbod in middelbare scholen? In Nederland komt het er misschien wel van. De Nederlandse minister van onderwijs Dennis Wiersma sluit het niet uit dat er een verbod komt op het gebruik van smartphones in de klas. In november vorig jaar was Wiersma nog tegen zo’n verbod – dat was ‘aan de leraren zelf’. Het lukt leraren echter amper om de smartphone uit de klas te verbannen, waardoor Wiersma zijn mening nu herziet. Het idee is niet nieuw. Knack volgde in 2019 al het smartphoneloze experiment in de Sint Mariaschool in Borgerhout.
Bij een heel pak tieners plakt er dag en nacht een smartphone aan de palm van hun hand, als een extra ledemaat. Ook tijdens de schooluren is de mini-computer niet meer weg te slaan, met alle gevolgen van dien. Sommige leerlingen vormen een eilandje op zichzelf, wanneer ze tijdens de speeltijd spelletjes spelen, naar muziek luisteren of hun sociale media up-to-date houden. Maar dit staat het sociale contact tijdens de schooluren in de weg. Twee leerkrachten van Sint Maria, een middelbare school in Borgerhout, vonden het hoogtijd om hun leerlingen offline te halen, en zette een driedaags proefproject op poten.
Het deed pijn wanneer ik op de speelplaats zag dat iedereen er een eilandje op zichzelf was. Ik vond het zo erg om die sociale contacten te zien wegebben.
Sint Maria is een TSO, BSO en KSO school en bevindt zich op tien minuten stappen van Antwerpen-Centraal. Vanaf acht uur ’s ochtends komen de leerlingen druppelsgewijs aan, muziek in de oren. Die muziek wordt afgespeeld op hun smartphone, die ze binnen enkele minuten moeten inleveren. Tijdens het eerste lesuur worden de gsm’s verzameld. De dozen met de telefoons verdwijnen voor de rest van de schooldag achter slot en grendel tot de laatste schoolbel. Zo gaan de drie gsm-loze dagen in hun werk.
‘Het idee van de gsm-loze dagen vloeide voort uit persoonlijke frustraties’, vertelt Inde Pelckmans, zij begon in september vorig jaar als leerkracht op Sint Maria en is de enthousiaste bezieler van de gsm-loze dagen. ‘Je verliest veel kostbare lestijd door opmerkingen te maken over het gsm-gebruik: ‘Steek het weg. Ik zeg het nog één keer.” Margot (5de middelbaar) begrijpt de frustratie van de leerkrachte. ‘Het moet niet fijn zijn om les te geven aan een hoop leerlingen die liever naar hun telefoon kijkt dan naar je les luistert’, zegt ze.
Maar niet enkel in het klaslokaal is het gsm-gebruik een doorn in het oog van de lerares. ‘Het deed pijn wanneer ik op de speelplaats zag dat iedereen er een eilandje op zichzelf was’, aldus Inde. ‘Ik vond het zo erg om die sociale contacten te zien wegebben.’ Ook volgens Margot is het sociaal contact op de speelplaats vaak beperkt. ‘Veel mensen luisteren muziek of zonderen zich af in een hoekje.’
Tijd voor actie dus. ‘In een kleine supervisie-groep voor beginnende leerkrachten bracht ik mijn irritaties voorzichtig aan. Ik merkte al meteen dat dezelfde frustratie ook bij de anderen leefde’, aldus de leerkrachte. Ze stelde, samen met Jelle Nicolai, eveneens leerkracht op de school, een enquête op, die door de helft van de leraren werd ingevuld. Daaruit bleek dat honderd procent van de deelnemers zich ook ergerde aan het overmatig gsm-gebruik van de leerlingen. Na een bezoekje aan de directeur van de school, kregen Inde en Jelle carte blanche. ‘Dat werd een heuse denkoefening voor ons’, zegt Inde.
Bewustzijn creëren
Die denkoefening resulteerde in de gsm-loze week, of drie gsm-loze dagen. Er bestaan geen uitzonderingen, ‘want er bestaat nog steeds iets als de vaste telefoon aan het onthaal in geval van nood.’ Weigeren de leerlingen hun kostbare bezit af te geven, dan mogen ze meteen langsgaan bij de directie.
Het doel van dit initiatief is voornamelijk om bewustzijn te creëren rond het gsm-gebruik en om sociale contacten opnieuw aan te wakkeren.
‘Maandag (de eerste dag van het experiment, nvdr.) heb ik drie leerlingen over de vloer gekregen’, vertelt Dominique Janssen, directeur van de middelbare school. ‘Ik heb hen kort uitgelegd waarom we deze dagen hebben ingelast. Dat het gsm-gebruik niet zo onschuldig is als je zou denken en dat het ook nadelen heeft. Dan gaven ze hun gsm vrij snel af.’ Ook Dina (4de middelbaar) zag de eerste dag van het experiment wat terughoudendheid onder haar medeleerlingen. ‘Maar na wat aandringen gaven de meesten hun gsm toch gewoon af’, aldus Dina.
Een echte straf wilden Inde en Jelle niet op de overtreding plakken. ‘De namen worden genoteerd. En voor de meeste leerlingen is een bezoek aan de directeur zijn bureau al straf genoeg’, zegt Inde. ‘Het doel van dit initiatief is voornamelijk om bewustzijn te creëren rond het gsm-gebruik en om sociale contacten opnieuw aan te wakkeren. Ik vind het namelijk zo belangrijk dat leerlingen de authenticiteit van een-op-een contact blijven kennen. Of het nu is om het uit te maken met je lief, of om een ruzie uit te praten. Als we die grote emoties van contact in het echte leven kwijtraken, dan is dat een groot verlies voor hen en voor de mensheid’, aldus de lerares.
Jeremy (4de middelbaar) merkte ook al op dat sociaal contact voor sommige medeleerlingen niet vanzelfsprekend is. ‘Vooral de leerlingen van het eerste en het tweede plakken echt aan hun gsm. Ze spelen spelletjes en leven in hun eigen individuele wereld. Ik zie dat ze nu geen keuze meer hebben en toch meer op zoek gaan naar sociaal contact.’
Hoewel ze nieuw is op deze school, is Inde niet naïef. ‘We verwachten niet dat de leerlingen na deze week op eigen initiatief hun toestellen in de vuilnisbak gooien. Het belangrijkste blijft dat ze deze week niet boven worden gehaald. En we weten uiteraard ook datde leerlingen met onze voeten spelen als ze zeggen dat ze geen gsm hebben, dat die kapot is of thuis op hun nachtkastje is blijven liggen,’ vertelt Inde.
De tijd gaat veel trager, ik mis mijn muziek. Ik zonder mij op de speelplaats liever af en zit liever op mijn gemak alleen.
Aangezien veel leerlingen hun smartphone levensbelangrijk vinden, zijn er ook veel die met een smoes aan de uitdaging proberen te ontsnappen. ‘Veel leerlingen vragen waarom we hen dit “aandoen”. Een paar spraken zelfs over fantoompijnen, ze voelden hun gsm precies trillen in hun broekzak’, vertelt Jelle.
Hajar (3de middelbaar) behoort tot het kamp van de haters. ‘Als ze dit nog eens doen, kom ik niet naar school’, lacht ze. ‘De tijd gaat veel trager, ik mis mijn muziek. Ik zonder mij op de speelplaats liever af en zit op mijn gemak alleen.’
Toch lijkt de positieve kant van de dagen zonder gsm, meer door te wegen dan de negatieve. Sommigen leerlingen zijn niet bang van de dode momenten, en komen zelfs tot nieuwe inzichten. Inde sprak de eerste dag van het experiment met een leerlinge die heel erg verknocht is aan haar gsm. ‘Ze zei tegen mij “Eerlijk gezegd vind ik dit geen slecht initiatief. Soms heb ik het gevoel dat ik in de verkeerde tijd ben geboren. Vroeger, zonder gsm’s, was dat allemaal makkelijker.” Ik vond het mooi om te zien dat zij haar gsm-gebruik ook niet verheerlijkte, echt wel wist wat de valkuilen waren en dat ze er kritisch tegenaan kon kijken’, zegt Inde.
Gedeelde verantwoordelijkheid
De leerlingen worden gedurende deze drie dagen uitgedaagd om nieuwe sociale contacten aan te gaan, of om tijdens de speeltijd op te gaan in een boek. ‘En het is mooi om te zien dat dat echt gebeurt’, zegt Inde. Maar in hoeverre is het de verantwoordelijkheid van de school om kinderen gsm-etiquette te leren? ‘Het is een gedeelde verantwoordelijkheid tussen de ouders en de school. In een school met een stedelijke context is het nu eenmaal zo dat ouders of andere familieleden vaak niet voldoende opvoedende taken op zich kunnen nemen’, zegt directeur Janssen. ‘En als we de problemen op een laissez-faire laissez-passer-manier gaan benaderen, zullen de normen rond gsm-gebruik voor de kinderen al helemaal fout liggen’, vult Inde aan.
De leerlingen een zekere gsm-etiquette aanleren is de dag van vandaag meer dan ooit van belang. ‘En met een éénmalig experiment gaat dat niet gebeuren’, horen we iemand in de lerarenkamer zeggen. Inde en Jelle staan ervoor open om het initiatief te laten terugkeren. ‘Aan het einde van het experiment gaan we een enquête laten rondgaan bij de leerlingen en leerkrachten. Afhankelijk daarvan willen we er misschien wel een terugkerend actie van maken’, zegt Inde.
De bewustwording kanversterkt worden door solidariteit naar de leerlingen te tonen.
‘Daarbuiten hopen we dat er een duidelijker beleid rond gsm-gebruik op school geschreven wordt’, aldus Jelle. ‘Nu zit er veel in de grijze zone en verschilt de aanpak van leerkracht tot leerkracht.’ Inde vult aan: ‘Ik zou het al een stap in de goede richting vinden moest het een gewoonte worden om de gsm in het begin van de les af te geven. Op het einde van de les krijgen de leerlingen ze dan terug. Net zoals je je jas uit- en aandoet aan het begin en einde van elke les.’ Volgens Zoï (5demiddelbaar) zijn dergelijke regels in veel andere scholen al het geval. ‘In al mijn vorige scholen mochten we onze smartphone bij ons houden, maar we mochten het niet bovenhalen. Zelfs niet tijdens de speeltijd.’
Willen de leerkrachten van Sint Maria dergelijke regels implementeren, moet natuurlijk iedereen mee op de kar springen, en dat lijkt niet vanzelfsprekend. Hoewel elke leerkracht die we tegenkwamen achter deze testdagen stond, vonden we maar twee smartphones terug in de verzameldoos van de leraren; die van Inde en Jelle. Excuses zoals ‘Ik heb hem wel in mijn zak, maar kijk er de hele dag niet naar’ of ‘Ik moet ten alle tijden beschikbaar zijn voor het CLB’, hoorden we meer dan eens. ‘In onze bevraging vond maar 40 procent van de collega’s dat ook zij hun gsm’s moesten inleveren. Velen vinden niet dat leerkrachten dezelfde regels moeten volgen als hun leerlingen’, zegt Jelle.
Inde en Jelle lijken het toch wat spijtig te vinden, al zeggen ze het niet met zoveel woorden. ‘De bewustwording kan versterkt worden door solidariteit naar de leerlingen te tonen’, zegt Jelle. Inde: ‘We hebben bijvoorbeeld een collega die ook best gsm-verslaafd is. Zij gaf in de klas aan haar leerlingen toe dat zij het eveneens een hele beproeving vindt, maar dat ze wel gaat volhouden. Het is voor de leerlingen ook fijner wanneer ze merken dat we het allemaal samen doen’, sluit Inde af.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
