De Vlaamse Beweging is vandaag meer bezig met boerkini’s dan met transfers en loopt zo braaf aan het handje van de N-VA, vinden prominente aanhangers. ‘Het wordt een Nieuwe Vlaamse Beweging, of géén Vlaamse Beweging.’
Vier jaar nadat N-VA-voorzitter Bart De Wever de communautaire stilte afriep, blijft heel Vlaanderen demandeur de rien. Heel Vlaanderen? Nee, één kleine nederzetting biedt moedig weerstand: Ronse/Renaix. In de grootste Vlaamse faciliteitenstad namen op 18 december 2017 alle partijen in de gemeenteraad behalve SP.A een motie aan ‘betreffende de afschaffing van de taalfaciliteiten in Ronse’.
Het was een dissonant communautair geluid, dat als muziek in de oren moet hebben geklonken bij het trio dat weleens het Vlaamse geweten wordt genoemd: Kamerleden Hendrik Vuye en Veerle Wouters en politicoloog Bart Maddens (KU Leuven). Weinig andere leden van de Vlaamse Beweging roeren zo regelmatig de communautaire trom en reageren zo scherp wanneer de N-VA nog maar eens, in de woorden van Maddens, ’totaal abdiceert’ in Vlaamse kwesties.
Niet alleen de N-VA is het mikpunt van hun kritiek. In september publiceerden eerst Vuye en Wouters, en daarna Maddens opmerkelijke opiniestukken op Knack.be. ‘Het debat over het Vlaanderen van morgen is meer dan een islamdebat’, schreven de zogenaamde ‘V-Kamerleden’. ‘Dat een man een hand moet geven aan een vrouw, is dat nu ineens de suprême doelstelling van de Vlaamse Beweging?’ klonk het pinnig bij Maddens, die de Vlaamse Beweging verweet ten prooi te zijn gevallen aan een ‘institutionele slaapziekte’ en te zwak te zijn om het communautaire opnieuw op de agenda te plaatsen.
Dat België geen democratie is maar een door staatsmisvormingen geblokkeerd land, is veel belangrijker dan elke identitaire discussie.
’t Is stille, zei Gezelle
Wie een snelle blik werpt op Vlaams-nationalistische media, ziet meteen vanwaar de wind tegenwoordig komt in die kringen. Neem Doorbraak.be. Het kan een detail lijken, maar het is veelzeggend dat op die opinieblog de categorie Communautair kennelijk geen tabblad waard is boven aan de homepage. Ter vergelijking: Multicultuur & Samenleven is dat wel. Die rubriek blijkt ook rijkelijk gevuld. Ook bij ’t Pallieterke gaat nog weinig aandacht naar de Vlaamse zaak, gaf hoofdredacteur Karl Van Camp toe in april in Knack. ‘Dat gebeurt spontaan: er ís weinig te schrijven over het pure Vlaams-nationalisme.’ Sceptr.net, ten slotte, het onlineverlengstuk van ’t Pallieterke, is al helemaal identitair gedreven. Het focust vooral op de misstappen van niet-witte mensen.
Ook de agenda van de Vlaamse Debatclub kleurt weinig geel-zwart. Van de twaalf debatten die de laatste drie jaar werden georganiseerd, ging minstens de helft over identiteitskwesties zoals islam, multicultuur of migratie. Slechts één had een communautaire insteek, de rest ging over het klimaat, de Bende van Nijvel of de EU (waar ook eenvoudig een identitaire angel in te vinden is). Als zelfs de club die zegt te beginnen ‘waar de media stoppen’ het communautaire niet meer op de agenda zet, wie dan wel nog?
En dan was er nog het gerommel bij het pluralistische Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen (OVV). Daaronder huizen radicale organisaties zoals Voorpost en de IJzerwake, maar ook het Algemeen Nederlands Zangverbond, de progressieve flaminganten van Meervoud, en het liberaal-vrijzinnige Willemsfonds. Voorzitter is Open VLD’er Willy De Waele, ereburgemeester van Lennik. Zijn pluralisme kreeg een flinke tik toen zes verenigen opstapten. Het ging vooral om kleintjes (Priester Daensfonds, stichting Lodewijk De Raet, VTB Kultuur en het Rodenbachfonds), maar ook een gigant: het Davidsfonds, met zijn 40.000 leden en 5000 vrijwilligers. De zesde opstapper was Schild&Vrienden. De reden die de studentenorganisatie opgaf voor haar vertrek was: ‘het imago van het OVV niet schaden’. De vijf andere opstappers hadden andere motieven, met één rode draad: een scherp meningsverschil over de interne werknota ‘Migratie en Integratie’. Daarmee wilde het OVV zijn leden op één lijn krijgen over die twee kwesties, maar het tegendeel gebeurde. Davidsfonds-voorzitter Peter De Wilde wil of kan zich naar eigen zeggen niet identificeren met de geformuleerde standpunten. ‘De nota herleidt alles tot voor of tegen migratie. Dat heeft 0,0 met identiteit te maken.’ Rodenbachfonds-voorzitter Patrik Vankrunkelsven spreekt van een ‘erg krampachtige houding ten opzichte van migratie’. Volgens Johan Velghe van het Daensfonds was het document ‘een regelrecht anti-antwoord op de oproep van Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA) aan de Vlaamse Beweging om mee te werken aan een inclusief Vlaanderen’.
Vroeger streden we tegen Vlamingenhaters zoals José Happart. Vandaag moeten we vechten tegen instellingen en wetten.
De kritiek en de ontslagen stemmen OVV-voorzitter De Waele droef te moede. ‘Dat was absoluut geen definitieve tekst. Ik betreur dat van die vijf organisaties enkel het Daensfonds de moeite nam om erover te discussiëren.’ Ook Guido Moons is er niet mee gediend. De erevoorzitter van de Vlaamse Volksbeweging (VBB) en verantwoordelijke voor het Kenniscentrum van het OVV was een van de drie samenstellers van de nota, waarvan bijna vijf van de in totaal acht pagina’s over de islam gaan. ‘Die tekst verdient zeker geen schoonheidsprijs, maar we zouden hem nog herschrijven op basis van opmerkingen.’ Maar het geloof om de nota en bij uitbreiding het OVV van binnenuit bij te sturen, was er niet meer, zeggen de ontslagnemende verenigingen.
Verlammend effect
Bart De Valck, oud-woordvoerder van het Taal Aktie Komitee en vandaag voorzitter van de Vlaamse Volksbeweging, wil zich niet uitspreken over de OVV-kwestie. Dat de bevriende of andere media weinig tot niets meer schrijven over communautaire kwesties kan hij ze niet kwalijk nemen, zegt hij. ‘Ze kunnen toch moeilijk steeds hetzelfde herhalen zonder aanleiding? De nieuwswaarde van het communautaire is veel te gering.’
Neem nu Ronse. De motie om de faciliteiten af te schaffen mag binnen de Vlaamse Beweging dan gelden als een ‘politieke vuurpijl die is gezien tot in Brussel en Antwerpen’ (dixit De Valck) of zelfs als een ‘deus ex machina’ (dixit Moons), daarbuiten viel de beroering nogal mee. De hoogdringendheid van een wetsvoorstel van Vuye en Wouters om de faciliteiten in Ronse met een bijzondere wet aan te passen, werd weggestemd, net zoals die van een nagenoeg identiek wetsvoorstel van de N-VA.
De antifaciliteitenmeeting die de VVB op 13 september in Ronse organiseerde, viel al helemaal tussen de plooien, op wat lokale persaandacht na omdat Groen en PVDA er een extreemrechts treffen in zagen. In zijn toespraak op die ‘goede oude meeting’ keek De Valck in eigen ziel. ‘Wat doen wij in godsnaam na zovele verloren jaren opnieuw in een historische zaal waar 55 jaar geleden oorlogsburgemeester Leo Vindevogelen Flor Grammens de Vlamingen op hun rechten wezen? Is het niet zielig dat na meer dan een halve eeuw de tijd bleef stilstaan in de Vlaamse faciliteitengemeenten?’ De zaal gromde en knikte driftig. Ze leek een beetje op het kapsel van het gros van de aanwezige heren: nog goed vol aan de randen, maar wat leeg in het midden. Echt werven doen de oude Vlaamse eisen niet meer. Ook de gesprekken na de meeting aan de toog gingen goeddeels over iets anders dan de faciliteiten: de pas losgebarsten heisa over Schild&Vrienden.
Wat is er gebeurd met de beweging die destijds tienduizenden mensen op de been kreeg voor marsen op Brussel, of honderden bijeenbracht op congressen over Vlaamse onafhankelijkheid? ‘De N-VA, dát is er gebeurd’, zo klinkt het unisono bij de leden van de Vlaamse Beweging en bij waarnemers met wie Knack sprak. De partij sprak met de Franstalige liberalen van de MR een communautaire standstill af, in ruil voor een federale ‘sociaaleconomische herstelregering’. Die afspraak wordt door de N-VA minutieus opgevolgd. ‘En de dominantie van de partij is zo groot dat de Vlaamse Beweging niet anders kan dan óók stiller zijn’, zegt Vincent Scheltiens, die aan de Universiteit Antwerpen publiceert over nationalisme en nationale identiteitsconstructie. ‘Als er al kritiek komt vanuit de Vlaamse Beweging, dan verlaat die nooit echt de ruimte die de N-VA toelaat.’
De dominantie van de N-VA en van voorzitter Bart De Wever werkt ook op een andere manier verlammend voor de Vlaamse Beweging, zegt Maddens. ‘Net zoals het Vlaams Blok destijds bepaalt de N-VA vandaag het imago van het Vlaams-nationalisme. De angst om met haar geassocieerd te worden heeft de ruimte voor een engagement binnen de niet-partijpolitieke Vlaamse Beweging fors ingekrompen.’
Maddens wijst nog op de beruchte stofzuiger van De Wever, waarmee hij de Beweging leegzoog om zijn lijsten en kabinetten gevuld te krijgen. ‘Daardoor blijft er gewoon te weinig volk over om het werk te doen dat de Vlaamse Beweging zou moeten doen.’
Ook de Volksunie of het Vlaams Blok visten in die vijver in tijden van electorale groei, maar nooit zo intensief en bovendien, onderstreept Hendrik Vuye, was het werk in die tijd een stuk minder complex. ‘De staatshervormingen hebben communautaire spitstechnologie voortgebracht. Niet dat ze zo goed werkt, maar ze is wel verduiveld ingewikkeld. Je hebt studaxen zoals wij of Bart Maddens nodig om de discussie over RIZIV-nummers of de Brusselse taalwetgeving uit te benen. En ook de eigentijdse discussies zoals mobiliteit vragen meer denkwerk dan bijvoorbeeld de overheveling van het onderwijs.’
De Valck (VVB) verwoordt het zo: ‘Vroeger streden we tegen duidelijke vijanden, tegen Vlamingenhaters zoals José Happart (PS). Vandaag moeten we vechten tegen instellingen en wetten. De strategie van de francofonie om alles complex te maken heeft gewerkt.’
Vakbond van N-VA
Maddens mag dan vinden dat de Vlaamse Beweging wat energieker mag, hij weet ook dat haar rol altijd al ondergeschikt was aan het werk dat gebeurde op Vlaamsgezinde kabinetten en studiediensten. ‘Zelfs in de tijd toen bijvoorbeeld De Standaard en Gazet van Antwerpen nog zeer Vlaamsgezind waren, en samen met de grote cultuurfondsen politieke akkoorden zoals het Egmontpact konden kelderen, kwam vandaar de échte tractie. Maar ook daar abdiceert de N-VA nu totaal.’ En wat met ‘Objectief V’, de nog binnen de N-VA door Vuye en Wouters opgerichte denktank over het confederalisme? ‘Niemand weet wat ze daar uitspoken’, blaast Maddens. ‘N-VA’ers zeggen mij soms dat daar in het grootste geheim veel harder gewerkt wordt dan wij denken. Maar zelfs Bourgeois weet er niets over, dus ik heb zo mijn twijfels bij die ondergrondse bunker in de Koningsstraat waar men de nieuwe staatshervorming uitdoktert.’
Niemand weet wat ze bij het Objectief V uitspoken, zelfs Geert Bourgeois niet.
De Valck en Moons erkennen dat de VVB en andere Vlaams-nationalistische verenigingen het bijzonder moeilijk hebben. ‘Maar we zijn wel degelijk bezig’, zeggen ze. Ze verwijzen naar de antifaciliteitenmeeting in Ronse, waaruit een Werkgroep Faciliteiten groeit – en dat, niet onbelangrijk, op verzoek van de plaatselijke N-VA. Ze noemen ook hun ‘Witboek Vlaamse Staatsvorming’, een draaiboek voor onafhankelijkheid. Het had in het voorjaar klaar moeten zijn, maar nu mikt De Valck op kort na de Vlaamse en federale verkiezingen van mei 2019, wanneer de coalitievorming loopt.
Hij laat zich niet van de wijs brengen door de kritiek op het uitstel, en formuleert voor zichzelf en zijn Vlaamse Volksbeweging twee ambities: ‘Ik wil de N-VA duidelijk maken dat wij voor hen een soort vakbond kunnen zijn. De socialisten, liberalen en christendemocraten hebben al lang geleerd dat hun vakbond kritisch kan zijn, maar dat ze er tegelijk één-tweetjes mee kunnen spelen. Nu is de N-VA nog veel te bang voor kritiek. Onze relatie is nog wat onwennig.’ Daarnaast wil hij in het voorjaar een campagne voeren naar Schots en Catalaans model. ‘Met concrete dossiers in de hand moeten we naar politieke partijen, gemeentebesturen en het middenveld stappen. We moeten gaan uitleggen dat elke Vlaming per jaar 25 euro betaalt voor de politie- en hulpdiensten in Wallonië, en dat dat geld dus níét naar onze eigen veiligheid en zorg kan gaan.’
De Valck wil ook gaan praten met organisaties zoals Hart tegen Hard. ‘Zij zijn toch voor een warme, inclusieve samenleving? Wel, ik zal hen uitleggen dat we met de 16 miljard euro die jaarlijks naar Wallonië vloeit 4000 sociale woningen per jaar kunnen bouwen en de wachtlijsten in de zorg kunnen wegwerken. Je kunt er verdorie drie Oosterweelverbindingen mee leggen!’ De Valck wil verzoenen. En ook graag met links. ‘De vraag “Hoe zou jij een onafhankelijk Vlaanderen organiseren?” moet ook gesteld worden aan groenen, socialisten en communisten’, vindt hij. ‘Het zal snel duidelijk worden dat democratie enkel mogelijk is in een soevereine Vlaamse staat.’
Wandluizen
Die verzoening wordt bemoeilijkt door de identitaire of zelfs ronduit anti-islamkoers die de Vlaamse Beweging vandaag vaart. Volgens Karl Drabbe, uitgever van Doorbraak, zit de Vlaamse Beweging zelfs weer in de situatie van na Zwarte Zondag. ‘Het enige Vlaamse symbool dat je toen nog kon dragen, was er een van “Vlaanderen tegen racisme”. Ook nu weer valt een groep mensen vanuit een identitair, anti-islamverhaal terug op de Vlaamse Beweging. En je zult altijd wel mensen vinden die daar gevoelig voor zijn.’
Het maakt ook oud-Volksunievoorzitter Patrik Vankrunkselsven weinig enthousiast over de plannen van De Valck. ‘Laten we toch eens lessen trekken uit de geschiedenis. Zelfs met sterke figuren zoals Maurits Coppieters (VU) en Norbert De Batselier (SP.A), én in een totaal andere tijdgeest, was zo’n breed Vlaams front onmogelijk. Alsof dat nu zou kunnen, met de in opgang zijnde rechts-populistische stroming waar de N-VA haar kar aan hangt. Ik zie de kansen niet, hoor. Het geld van de transfers als hefboom is een zeer naïeve illusie.’
Je kunt geen Vlaamse Leeuw hijsen op schimmelhuizen.
De verschuiving naar het identitaire die de Vlaamse Beweging vandaag tekent, is volgens Vincent Scheltiens (UA) direct terug te voeren op de N-VA. ‘Wat de partij doet, komt zo uit de boekjes over identiteitsopbouw. Identiteit is altijd een afbakening. De fricties die dat geeft, kun je overstijgen door je af te zetten tegen de ander. Hoe groter je interne tegenstrijdigheden, hoe bedreigender en vijandiger de ander moet zijn om die te overbruggen. En aangezien de N-VA heel grote tegenstrijdigheden heeft, heeft ze nood aan heel bedreigende vijanden.’
Dat neemt potsierlijke proporties aan, schreven Wouters en Vuye in hun opiniestuk op Knack.be. ‘Neem Theo Franckens tweet “Geen sharia, nu niet, nooit”. Van de 150 Kamerleden is er niet één die een voorstel steunt om de sharia in te voeren. Die dreiging bestaat gewoonweg niet, ze is een zoveelste creatie van de spindoctors.’
Scheltiens vindt dat delen van de Vlaamse Beweging daarin meegaan. ‘Neem Doorbraak, waar ook ranzige standpunten een platform krijgen, zoals die van Johan Sanctorum en Sam van Rooy, de kroonprins van Filip Dewinter in Antwerpen. Zo jagen zij mee de temperatuur aan waarin, naar Hugo Schiltz, de wandluizen van de Beweging gedijen.’
Nieuwe Vlamingen
De N-VA slaat dus een dubbele slag, vindt Scheltiens. ‘Met de communautaire koelkast heeft ze niet alleen de Vlaamse Beweging haar communautaire brandstof afgenomen, ze dwingt haar ook nog eens om mee te gaan in haar eigen, steeds feller wordende identitaire discours. En dat bevestigt en versterkt dus weer haar eigen positie.’
De Valck wuift dat weg. ‘Het is logisch dat N-VA die trom roert. We leven in onzekere tijden. De jonge mensen die ik als VVB-voorzitter tegenkom, zijn geïnteresseerd in politiek, en dat betekent dat ze nadenken over identiteit en angstig zijn over migratie. Samen met het acommunautaire politieke klimaat verklaart dat het succes van Schild&Vrienden.’ Hij vindt het dus logisch dat ook de Vlaamse Beweging het identiteitsdebat nadrukkelijk voert. ‘Ook historisch klopt dat toch? Onze strijd tegen verfransing was ook al identitair. Of die nu wit was, zoals in de jaren 1950 en 1960, of gekleurd, zoals nu in de Denderstreek, de verfransing leidde en leidt tot vervreem-ding. Dat verklaart de spectaculaire verkiezingsresultaten van de N-VA en het Vlaams Belang in de Denderstreek.’
Ook Moons, die mee de pen vasthield van de OVV-werknota, vindt dat de Vlaamse Beweging niet voorbij mag gaan aan het ‘veranderende Vlaanderen’. ‘Er zijn nieuwe Vlamingen die willen meewerken aan Vlaanderen, zoals Brahim Laytouss en Khalid Benhaddou. Met hen willen we graag in dialoog. Maar er zijn er ook die dat niet willen. Je kunt daarover toch niet de vingers in de oren steken, en de handen voor de ogen en de mond houden?’
We zullen aan de onderhandelingstafel staan, hoor. Maar met de broek af.
Het is helemaal niet het identiteitsdebat an sich dat afschrikt, reageert Davidsfonds-voorzitter Peter De Wilde. ‘Wij willen dat debat nadrukkelijk aangaan. We verwijzen in onze nieuwe missie complexloos naar onze Vlaamse wortels en christelijke inspiratie, én we bezingen onze liefde voor de Nederlandse taal. Maar we passen wél voor een identiteit die exclusief is.’
Even stellig is Johan Velghe, voorzitter van het Priester Daensfonds en woordvoerder van het kleine, linkse Vlinks: ‘Geen enkele Vlaming – en dat is voor ons iedereen die hier woont, werkt, onderwijs volgt, begeleiding krijgt… – zal de Vlaamse identiteit afwijzen wanneer ze staat voor de volksverheffing van weleer. Je kunt geen Vlaamse Leeuw hijsen op schimmelhuizen, of tijdens het uitkeren van te lage leeflonen en beschamende pensioenen.’
Staatsmisvormingen
Wat zegt dit allemaal over de toekomst van de Vlaamse Beweging? Overleeft ze nog vijf jaar van communautair stilzwijgen? OVV-voorzitter Willy De Waele steigert bij het idee alleen al. ‘Die stilstand heeft ons al meer dan 50 miljard euro aan ongecontroleerde transfers naar Wallonië gekost! Dat en uiteraard het feit dat België geen democratie is maar een door staatsmisvormingen geblokkeerd land, is veel belangrijker dan elke identitaire discussie.’ De Valck vreest dan weer voor een ‘generatie die niet meer geïnteresseerd is in de essentie: dat België geen democratie is.’ Voor Maddens zou een verlengde standstill de Vlaamse Beweging tot een strategische koerswijziging nopen. ‘Dan moeten we focussen op concrete dossiers, in plaats van op het grote ideaal van de onafhankelijkheid. Die VVB-werkgroep over faciliteiten is dus een goed idee.’
Een andere vraag is of de Vlaamse Beweging niet ook behoefte heeft aan een grote verzoening, zoals Bart De Wever ze sinds de verkiezingen van 14 oktober bepleit. Als het identiteitsdebat in de Vlaamse Beweging verloopt zoals binnen het OVV, zo bezweert De Wilde, dan zal het zonder het Davidsfonds zijn. ‘Zo zie ik ons niet langer deel uitmaken van de Vlaamse Beweging. Er zijn te veel opgestoken vingertjes, terwijl wij kiezen voor de uitgestoken hand. Voor ons is het dus een Nieuwe Vlaamse Beweging, of géén Vlaamse Beweging.’
Drabbe countert de vraag naar de toekomst van de Vlaamse Beweging met een tegenvraag. ‘Wat is dat, “de Vlaamse Beweging”? Een groot deel ervan is tegenwoordig gepolitiseerd, in de N-VA en het Vlaams Belang, maar ook geïnstitutionaliseerd. Je kunt ook het Vlaams Parlement de Vlaamse Beweging noemen, of het Vlaamse onderwijs, en de gedeeltelijke Vlaamse gezondheidszorg. Zelfs VOKA is dat. “De Vlaamse Beweging” ís er nog wel, maar ze is moeilijker as such aan te wijzen.’
Wat betekent dit allemaal voor de grote droom van sommigen, de Vlaamse onafhankelijkheid? Die lijkt verder weg dan ooit. Misschien is dat maar goed ook, meent Drabbe. ‘De Vlamingen zijn totaal niet klaar om erover te onderhandelen. 25 jaar geleden hebben we met de Vlaamse Volksbeweging het idee van onafhankelijkheid op de kaart gezet. Dat was grotendeels de verdienste van Peter De Roover en Jan Jambon. Zij reanimeerden de VVB en richtten vanuit het OVV het Actiecomité Vlaanderen 90 op. Daarmee kregen ze na jaren ter plaatse trappelen weer volk op straat. Toen al zeiden we dat de volgende stap was om een draaiboek voor onafhankelijkheid uit te stippelen: wat, wanneer, hoeveel zal het kosten? Maar dat ligt er na meer dan twintig jaar nog altijd niet. Waarom niet? Misschien omdat we in die jaren van bloei tegelijk ook aan het ruziën waren onder de IJzertoren. Misschien is de neergang begonnen in 1996, met de raid van Voorpost op de IJzerbedevaart?’
“De Vlaamse Beweging” ís er nog wel, maar ze is moeilijker as such aan te wijzen.
De Valck vreest ook voor de onderhandelingspositie van de Vlamingen mocht in mei 2019 het confederalisme op tafel komen te liggen. ‘We zullen aan de onderhandelingstafel staan, hoor. Maar met de broek af.’
Hoewel hij van nature een pessimist is, wanhoopt Drabbe niet. ‘Ik zie dat bijvoorbeeld de organisatie Pro Flandria, waar Vlaamsgezinde academici en ondernemers elkaar ontmoeten, steeds meer en steeds interessanter volk trekt. Of dat we met Doorbraak aan één miljoen lezers zitten. En wie weet krijg je met een hernieuwde communautaire stilstand ook nieuwe De Roovers en Jambons: sterke figuren die kwaad de partijpolitiek verlaten om zich te engageren voor de VVB.’ Hij zwijgt even. ‘Ik moet nu denken aan een van mijn eerste ontmoetingen met Peter De Roover, in 1992. Hij had toen net het boek De Stomme van Berlaymont gepubliceerd, waarin eigenlijk al de aanzet zat voor de eurokritische lijn van de partij vandaag. In mijn exemplaar schreef hij: “Zonder de werken is het geloof dood.” Welnu, de werken liggen even stil, maar het geloof is nog niet dood.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
