‘Om deze situatie recht te trekken hebben we een ander fiscaal én monetair beleid nodig’

‘We moeten de Europese Centrale Bank (ECB) democratiseren om de wereld na Corona vorm te geven’, schrijven zeven middenveldsorganisaties onder wie FairFin.

Terwijl we in een gigantische economische crisis zitten, stroomt dagelijks meer dan vijf miljard van de Europese Centrale bank naar banken en beleggers. Alleen al het speciale pandemie programma injecteert 1850 miljard euro in financiële markten om overheden en grote bedrijven te herfinancieren en om beleggers te beschermen tegen de financiële gevolgen van Corona. Daar komt nog 1300 miljard euro aan leningen voor de banken bij aan negatieve intresten, wat neerkomt op een subsidie. Dit geld is een noodzakelijke levenslijn om overheden, bedrijven en banken op korte termijn overeind te houden. Maar de ECB verbindt geen enkele sociale of ecologische voorwaarde aan de duizenden miljarden die banken en beleggers in handen krijgen. Die geldstroom versterkt de ongelijkheid, de klimaatopwarming en risico’s op financiële instabiliteit op de lange termijn. Als we het mandaat van de ECB veranderen en haar beter democratisch controleren, kunnen we die miljarden naar de samenleving laten stromen.

Met haar opkoopprogramma’s koopt de ECB voornamelijk leningen van Europese overheden en grote bedrijven over van banken en beleggingsfondsen. Het was oorspronkelijk een kortetermijnoplossing om de instabiliteit weg te nemen die sinds 2008 op financiële markten heerste. Maar het is nooit gelukt om de geldkraan naar banken en beleggers terug dicht te draaien.

In februari vorig jaar schoten de beurzen in paniek door Corona. Nog harder dan tijdens de bankencrisis. Omdat elke bankier, elke belegger, elke beursgenoteerde multinational wist dat alleen de hulp van de staat en haar centrale bank hen kon redden. Eind maart zette de voorzitter Christine Lagarde de turbo van haar geldkraan aan. En in de zomer en december heeft ze nog gas bij moeten geven om de financiële markten kalm te houden.

Bij ons, in de reële economie waar mensen goederen maken en diensten leveren, gaf Corona een uppercut. Volgens de Nationale Bank van België, het Belgische bijkantoor van de ECB, krimpt de economie in ons land in 2020 met bijna 7 procent en mogen we ons volgend jaar aan 100.000 extra werklozen verwachten. De overheidstekorten swingen de pan uit en iedereen houdt zijn adem vast over wat er gebeurt als regeringen de vele uitzonderlijke steunmaatregelen terugschroeven.

In het andere universum, op de beurs, breken de aandelenkoersen records en zijn de rijken nog veel rijker geworden. Niet omdat ze vindingrijke ondernemers zijn of omdat ze zich inzetten voor de samenleving. Maar omdat de miljarden die dag na dag naar de beleggers vloeien, de kortste weg naar snelle winst vinden.

De ECB geeft al dat geld aan banken en beleggers zonder enige voorwaarde. Investeren in fossiele brandstoffen of bedrijven die de mensenrechten aan hun laars lappen? Geen probleem. Maar meestal blijft het geld in de financiële economie hangen. Bedrijven die groot genoeg zijn dat de ECB haar leningen opkoopt kunnen spotgoedkoop lenen. Het liet bedrijven als Shell toe om geld te lenen en haar eigen aandelen op te kopen. Een trucje om de aandelen en dividenden omhoog te manipuleren. Dit terwijl het water aan de lippen staat bij een groot deel van de KMO’s en kleine zelfstandigen die geen toegang hebben tot deze geldstroom. Wat ook gebeurt: beleggers die het geld van de ECB overvloedig in aandelen en vastgoed investeren en nieuwe financiële zeepbellen blazen. Ook dat is allemaal ok voor de ECB.

Tussen de twee werelden van dit parallel universum heerst ongelijkheid. Tussen de gigantisch rijken en de rest. Tussen zij die het geld naar zich toe zien stromen en er hun zin mee doen en zij die moeten hopen dat er nog iets naar beneden sijpelt.

Deze week organiseert de NBB het evenement “NBB luistert” om haar oor bij de Belgische burger te leggen. Geïnteresseerden kunnen een vragenlijst invullen en tijdens een online conferentie mogen een aantal mensen het woord voeren. Maar de ECB beslist over wat er met die input gebeurt. Burgers of verkozenen zullen geen enkele controle over het proces hebben. Dat komt omdat de ECB volledig op eigen houtje haar beleid en activiteiten vastlegt. Eender welke inmenging van democratisch verkozen organen is strikt verboden. Voor een publieke instelling – want dat is een centrale bank per slot van rekening – die zo kwistig miljarden rondstrooit is dat onaanvaardbaar.

Regeringen willen investeren en stellen de discussie over de begroting en de overheidsschuld momenteel uit. Maar uitstel volstaat niet. Om deze situatie recht te trekken hebben we een ander fiscaal én monetair beleid nodig. De sterkste schouders moeten meer bijdragen aan de begroting en we moeten de miljarden van de ECB naar de samenleving laten stromen om ervoor te zorgen dat overheden meer kunnen investeren. Met die combinatie kunnen we met een krachtige boost de wereld na Corona op een sociale en ecologische manier vorm te geven.

Dat kan als we op een democratische manier de juiste prioriteiten stellen. Vandaag is het mandaat van de ECB te beperkt en is ze politiek totaal onafhankelijk. Maar de doelstellingen van een centrale bank vragen wel degelijk om een democratisch debat. Parlementen en de Europese Raad kunnen het mandaat van de ECB veranderen door tewerkstelling en klimaat evenveel prioriteit te geven als inflatie en te zorgen voor meer democratische controle op het beleid van de centrale bank. Die twee wijzigingen zijn cruciaal om het mogelijk te maken dat de geldstroom van de ECB bijdraagt aan een duurzame en rechtvaardige samenleving in plaats van de ongelijkheid te vergroten.

Dany Jacobs, algemeen directeur Bond Beter Leefmilieu

Els Hertogen, algemeen directeur 11.11.11.

Els Lauriks, coördinatrice FairFin.

Jean-Phillippe Ducart, Manager Public Affairs en Media Relations Test Aankoop.

Lien Vandamme, woordvoerder Klimaatcoalitie.

Luc Van Gorp en Elisabeth Degryse, voorzitter en vice-voorzitter Christelijke Mutualiteit.

Valerie Del Re, directeur Greenpeace.