Migratie-expert Leo Lucassen: ‘Migratie is geen ziekte waar we een medicijn voor moeten vinden’

De Nederlandse migratie-expert Leo Lucassen blijft migratie bekijken van de positieve kant. ‘Economieën kunnen alleen maar functioneren door arbeidsmigratie.’

Leo Lucassen is directeur onderzoek van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam. De voorbije jaren schreef hij internationaal opgemerkte boeken over migratie, zoals Voorbij Fort Europa: een nieuwe visie op migratie (2016) en Winnaars en verliezers: een nuchtere balans van vijfhonderd jaar immigratie (2015).

‘Je schrijft de oplossing voor een zo ingewikkelde kwestie natuurlijk niet op de achterkant van een bierviltje’, zegt de professor. ‘Maar er zijn betere oplossingen denkbaar dan de huidige, zonder daarbij aan een aantal fundamentele principes te raken. Deze kwestie gaat de hele Europese Unie aan, en moet dus ook op Europees niveau geregeld worden: dat is het eerste principe. Het tweede principe is het vluchtelingenverdrag (de Conventie van Geneve, nvdr). Of je nu van vluchtelingen houdt of niet: zolang wij dat verdrag hebben ondertekend, en geen enkel land zijn handtekening heeft teruggetrokken, moeten we het respecteren.’

Hoe kan een Europese oplossing die het vluchtelingenverdrag respecteert eruitzien?

Leo Lucassen: Op dit moment laten we de vluchtelingen en migranten een levensgevaarlijke tocht maken, om vervolgens te bekijken wie aan de criteria voldoet om te mogen blijven. We organiseren zo een krankzinnige survival of the fittest, met de mensensmokkelaars als lachende derde. Het lijkt mij veel humaner en logischer om buiten de Unie aanmeldcentra op te richten, zowel in het Midden-Oosten als in de Hoorn van Afrika en West-Afrika. In de afgelopen jaren heb ik de Europese Commissie ideeën in die richting naar buiten horen brengen, maar ik heb nog niet eens het begin gezien van een beleidsmaatregel die daarbij aansluit. Blijkbaar ontbreekt het aan politieke wil.

Of aan geld?

Lucassen: Het huidige systeem, waarbij we de muren almaar hoger optrekken, kost óók veel geld. Bovendien zadelt het Griekenland en Italië op met de problemen, en heeft het van de Middellandse Zee de dodelijkste grens ter wereld gemaakt.

U stelde ook al voor om migratieagentschappen buiten de EU op te richten.

Lucassen: Mensen die recht hebben op asiel moet je erkennen, en zo snel mogelijk proberen te integreren in onze samenleving. Maar je hebt, vooral in Afrika, ook een groep mensen die primair naar Europa wil om er te werken — daar is niets mis mee. Het idee van een migratieagentschap is bedoeld voor die groep. Hij is trouwens minder groot dan vaak wordt aangenomen. Na 1991 waren er in totaal per jaar gemiddeld 100.000 eerste asielaanvragen van Afrikanen in Europa; tussen 2014 en 2017 lag dat aantal tussen de 150.000 en de 200.000.

Zo’n agentschap zou na kunnen gaan wat die mensen precies kunnen en willen doen. Op basis daarvan kun je dan inventariseren in welke sectoren er vraag naar arbeid is. Je stemt zo, met andere woorden, het aanbod af op de vraag.

Zouden we op die manier niet de beste krachten uit Afrika wegzuigen?

Lucassen: Het eeuwige argument van de braindrain is niet erg overtuigend. Uiteraard zijn het de beter opgeleide en meest dynamische Afrikanen die migreren. Maar dat doen ze omdat ze geen mogelijkheden hebben om hun talenten in hun eigen regio te ontplooien. Bovendien sturen velen van hen een groot deel van hun verdiensten terug naar de herkomstregio.

Er wordt vaak geroepen dat Afrika een marshallplan nodig heeft.

Lucassen:(zucht) Ik weet niet wat men daar precies mee wil zeggen. Afrika is geen land, het is een enorm continent, met landen die het heel goed doen en landen in diepe crisis. Ik zou eerst naar de handelsrelaties kijken: zorg voor een level playing field, en scherm onze markten niet onnodig af van producten uit Afrika.

Migratiedeskundigen als de Britse econoom Paul Collier wijzen erop dat meer welvaart in Afrika in eerste instantie voor méér migratie zal zorgen.

Lucassen: Het idee dat mensen hun land niet zullen verlaten als de welvaart stijgt, is inderdaad onjuist. Meer welvaart betekent ook betere scholing en meer mogelijkheden om je kwaliteiten optimaal te verzilveren. In die zin zal – zeker op de korte termijn – ontwikkelingshulp leiden tot meer emigratie. Dat hoeft op zichzelf geen groot probleem te zijn: de landen waar die migranten naartoe gaan, kunnen van die kwaliteiten profiteren. Als ze dat willen, natuurlijk.

Vandaag hoor ik heel veel politici praten over de ‘ root causes of migration‘. Dat is een vreemd discours, want het gaat er impliciet van uit dat iedereen op z’n plek moet blijven zitten. Een principe dat we voor onszelf of hoger geschoolde buitenlanders overigens helemaal niet hanteren. Het hele root causes-verhaal doet het voorkomen alsof migratie een ziekte is waar we een medicijn voor moeten vinden. Dat is de omgekeerde wereld, en getuigt van een heel beperkte visie op wat migratie is. Economieën kunnen alleen maar functioneren door arbeidsmigratie. Alleen moet je ze wel zo organiseren dat zowel de zendende als de ontvangende regio er optimaal van profiteert.

U zei het zelf al: het huidige politieke klimaat gaat de andere richting uit. Als het over migratie gaat, lijkt het ieder voor zich en smelt de Europese eenheid weg als sneeuw voor de zon.

Lucassen: Daar wringt natuurlijk de schoen. Helaas realiseren we ons veel te weinig dat er bij de bevolking wel degelijk een groot draagvlak is voor zo’n gezamenlijke oplossing. Bovendien zijn het de politici zelf die, afhankelijk van hun discours, dat draagvlak kunnen vergroten of verkleinen.

De Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz ziet heil in een opvangcentrum voor afgewezen asielzoekers ‘op een weinig aangename plek’ buiten de EU, maar wel in Europa.

Lucassen: Als ik het goed begrijp, wil hij centra oprichten waarin het de asielzoekers doelbewust onaangenaam wordt gemaakt. Dat druist natuurlijk in tegen alle humanitaire principes waarmee Europa zich graag op de borst klopt. In zekere zin kun je overigens zeggen dat we in Griekenland al zulke kampen hebben.

De Belgische staatssecretaris Theo Francken stelt voor om vluchtelingen die via Libië naar Europa willen komen te onderscheppen en op te vangen in Tunesië.

Lucassen: De kwaliteit van die oplossing hangt natuurlijk in hoge mate af van de manier waarop je de opvang in Tunesië organiseert. Als je dat niet op een fatsoenlijke, menswaardige manier doet, krijg je een variant op het voorstel van Kurz, maar dan buiten de EU. Bovendien zijn zulke pushbacks nog altijd strijdig met de principes van het vluchtelingenverdrag.

Dat klopt, maar dat verdrag wordt al omzeild door de deals met Turkije of Libië.

Lucassen: En door de deals met Niger en Mali. Europa probeert zijn grensbewaking meer en meer te outsourcen, met ronduit perverse gevolgen. Ja, we hebben nog een vluchtelingenverdrag. En ja, er lijken minder en minder vluchtelingen onze richting uit te komen. Maar de werkelijkheid is allesbehalve fraai. Turkije heeft de grens met Syrië ondertussen hermetisch afgesloten: de Syriërs kunnen geen kant meer uit. Voorkomen dat mensen überhaupt nog het territorium van de EU kunnen bereiken: daarop is alles nu gericht.

Op de Europese top, eind deze maand, zal één maatregel het vrijwel zeker halen: de verdere versterking van het grensbewakingsagentschap Frontex.

Lucassen: Op zich is samenwerking op EU-niveau toe te juichen, maar het is wel bijzonder wrang dat je maar met één punt overal de handen op elkaar krijgt: het weren van migranten. Als je niet tegelijk samenwerkt om een fatsoenlijk asielsysteem in het leven te roepen, hou je het bestaande systeem alleen maar in stand. Inclusief verdrinkingen, mensensmokkel en de onrechtvaardige verdeling van de lasten.