Medewerker Dienst Vreemdelingenzaken: ‘Hoe langer je hier werkt, hoe onverschilliger je wordt’

Negen maanden nadat ze naar de Dienst Vreemdelingenzaken werd overgeplaatst, klapt Eveline Vandevelde uit de biecht. Ze kan het niet langer aanzien hoe Palestijnse asielzoekers systematisch worden opgesloten.

Eveline Vandevelde wilde altijd werken rond migratie. Na passages bij een rist ngo’s die actief zijn op dat terrein, besloot ze aan de slag te gaan bij het Commissariaat voor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS).

Zo’n negen maanden geleden werd Vandevelde, samen met een twintigtal collega’s, overgeplaatst naar de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ). Er is wel vaker verloop tussen de DVZ en het CGVS, al naargelang de noden van het moment.

Vandevelde kwam bij de DVZ terecht bij de dienst die de Dublinakkoorden moet toepassen. Volgens die akkoorden hoort een asielzoeker asiel aan te vragen in het land waar hij of zij de Europese Unie binnenkomt. Vandevelde moet zowel de verzoeken uitsturen naar het Europese land dat verantwoordelijk is voor de asielaanvraag als de zogenaamde ’26 quaters’ uitschrijven: documenten die de aanvragers aanmanen om het grondgebied te verlaten en terug te keren naar het land van aankomst in de EU.

Na een klein jaar geeft Vandevelde een inkijk in het reilen en zeilen van de Dienst Vreemdelingenzaken. Ze ergert zich aan de behandeling van asielzoekers bij de DVZ, en in het bijzonder van de Palestijnen die de laatste maanden vaak via Latijns-Amerika en Spanje in ons land arriveren. Zij worden vastgehouden in gesloten centra en dat stuit Vandevelde tegen de borst. ‘Het opsluiten van mensen die asiel aanvragen is voor mij echt een brug te ver. Ik heb het ook moeilijk met het feit dat hier één nationaliteit geviseerd wordt. Palestijnen worden opgesloten omdat ze bij de DVZ denken dat die mensen anders zullen onderduiken en in de illegaliteit verdwijnen. Ongetwijfeld heeft het ook een ontradende functie.’

Komen alle Palestijnse asielzoekers in gesloten centra terecht?

Eveline Vandevelde: Nee, de DVZ probeert er twee per dag te plaatsen, maar dat quotum is niet makkelijk te bereiken. Zo waren er een aantal dagen geen opsluitingen in 127bis in Steenokkerzeel omdat er wandluizen waren. En wie kan aantonen dat hij of zij psychologische problemen heeft, wordt ook niet opgesloten. Wie gezond is en aangeeft hier te willen studeren – een ‘gewoon profiel’ – riskeert wel opsluiting.

Opsluiting is wettelijk toegestaan.

Vandevelde: Dat weet ik, maar ik kan er niet mee leven. Zeker niet in het geval van de Palestijnen. Opsluiting in een gesloten centrum is een straf, terwijl die mensen alleen maar gebruikmaken van hun recht om asiel aan te vragen. Ik weiger om daaraan mee te werken, en heb dat ook de baas van mijn dienst gezegd. Hij heeft mijn mening gerespecteerd. Ik hoef die beslissingen niet uit te schrijven en ga ook niet mee naar beneden.

Naar beneden?

Vandevelde: Als mensen bij ons asiel aanvragen en wordt beslist dat ze naar een gesloten centrum moeten, worden ze meteen naar de kelderverdieping gebracht. Daar moeten ze hun gsm en andere spullen afgeven en een document ondertekenen. Vervolgens worden ze door mensen van de DVZ weggebracht. De meesten kunnen niet eens afscheid nemen van vrienden of andere mensen die bij hen in de wachtzaal zaten.

Een normale asielprocedure duurt zes maanden. Zitten opgesloten asielzoekers dan zes maanden vast?

Vandevelde: Dublindossiers duren nooit zo lang. Een opsluiting duurt maximaal enkele weken. Transfers worden ook zo snel mogelijk geregeld. Binnen de tien dagen moet je het grondgebied verlaten.

Zowel Maggie De Block (Open VLD) als Theo Francken (N-VA) heeft campagnes gevoerd om Palestijnen te ontmoedigen hierheen te komen. Wat vindt u daarvan?

Vandevelde: Ontradingscampagnes noemen ze dat. Dat woord alleen al stuit mij tegen de borst.

Is het niet belangrijk om die mensen te vertellen dat België, anders dan mensensmokkelaars willen doen geloven, geen paradijs is?

Vandevelde: Ik vind het goed dat er wordt ingezet op sensibilisering. Mensen mogen uiteraard weten wat hen hier te wachten staat en moeten beseffen dat smokkelaars liegen. Maar informeren is niet hetzelfde als ontraden.

U schrijft in een opiniestuk voor Knack.be dat er geen wezenlijk verschil is tussen het beleid van Francken en dat van De Block: ‘Het is kiezen tussen de pest en de cholera.’ Nochtans schafte De Block bij haar aantreden onmiddellijk de omstreden asielquota van Francken af.

Vandevelde: Tja. Dat was niet meer dan de terugkeer naar een normale, wettelijke situatie: iedereen heeft het recht om asiel aan te vragen, zonder voorwaarden. Die quota waren onmenselijk én onwettelijk.

Medewerkers vertelden dat ze perfect meer dan 50 dossiers per dag aankunnen.

Vandevelde: Natuurlijk. Als ik en mijn collega’s in het Klein Kasteeltje maar 50 aanvragen per dag zouden moeten verwerken, zaten we tegen 11 uur met onze duimen te draaien.

Gaat het bij de DVZ anders toe dan bij het CGVS?

Vandevelde: Die twee zijn totaal niet te vergelijken. Bij het CGVS deden we heel professionele interviews, vier tot vijf uur lang, met een goede tolk erbij. Die werkten zoals het hoort en voerden geen privételefoons tijdens het interview, zoals bij de DVZ wel vaker het geval is. Bij het CGVS was er een respectvolle houding, een menselijke benadering. Ook bij het veiligheidspersoneel zie ik dat verschil. Bij de DVZ zijn die vaak veel agressiever – verbaal dan. Ze blaffen de mensen af. Niet allemaal, maar het gebeurt geregeld. Veel personeel is onvoldoende opgeleid om op een professionele en empathische manier om te gaan met de mensen die ze voor zich krijgen. Je moet toch rekening houden met de trauma’s van die mensen, nee?

Neem het Klein Kasteeltje. Daar hebben die mensen hun eerste contact met de Belgische overheid. Welke indruk geeft het dan als de tolk een privételefoontje zit te doen? Dat frustreert, net zoals het eindeloze wachten. Dublindossiers moeten binnen een bepaalde termijn afgehandeld worden, omdat je anders de verzoeker niet meer kunt uitwijzen. Een collega vertelde me over een jongeman die al minstens voor de tiende keer was opgeroepen om naar de DVZ te komen. Na een hele dag wachten kreeg hij van iemand van het veiligheidspersoneel alweer een nieuwe datum. Daarop vroeg die jongen waarom er geen schot in zijn zaak kwam. Het antwoord van die veiligheidsman: ‘Keer terug naar uw land, dan hoef je niet meer te wachten.’ Ik zeg niet dat iedereen bij de DVZ zo bot is, er zijn ook collega’s die wel enige menselijkheid aan de dag leggen. Maar er heerst op onze dienst wel een cultuur waarbinnen dat soort gedrag normaal wordt gevonden. Al te vaak wordt vergeten dat het om mensen gaat.

Moet een werknemer van de DVZ geen eelt op de ziel kweken?

Vandevelde: Hoe langer je bij die dienst werkt, hoe onverschilliger je wordt. Ik heb het ook bij mezelf gemerkt. Eerst werd ik, tegen mijn zin, overgeplaatst. Dan moest ik, ook tegen mijn zin, negatieve beslissingen schrijven. Vervolgens moest ik aan mensen gaan vertellen dat ze ons land moesten verlaten. In het begin vind je dat afschuwelijk, maar je merkt dat je er na verloop van tijd minder moeite mee hebt. Als het te veel routine wordt, ga je vergeten dat je werkt met mensen voor wie die beslissingen bijzonder ingrijpend zijn.

Die anonieme benadering garandeert misschien juist een eerlijke, neutrale toepassing van de regels?

Vandevelde: Een van de problemen is dat de regels niet duidelijk zijn. Toch niet op mijn dienst. Ik werkte onlangs aan het dossier van een Angolese broer en zus. Zij had een minderjarig kind, hij was door een beroerte deels verlamd en heeft krukken nodig om te stappen. Ik moest beslissen over de terugkeer naar Portugal. Ik vond dat zij kwetsbare profielen waren en stelde voor dat ze hier zouden blijven voor behandeling. Nope. Daarna was er een man die foto’s had van littekens op zijn buik en zei psychische problemen te hebben. Die mocht wel blijven. Maar een Afghaanse jongen met psychische problemen moest dan weer weg. Nochtans heeft hij hier een al erkende broer die voor hem kan zorgen. ‘Nee,’ luidde het verdict. ‘Dublin heeft er al genoeg tijd in gestoken. Gewoon laten gaan.’

Zouden duidelijke regels uw bezwaren oplossen?

Vandevelde: Ik vind Dublin sowieso problematisch. Griekenland, Italië en Spanje zijn vanwege hun geografische ligging het slachtoffer. Ik snap niet waarom die landen dat akkoord hebben aanvaard. Bovendien functioneert het systeem nauwelijks. Ik kan er geen precieze cijfers op plakken, maar een hele grote groep mensen die we uitwijzen, keert vervolgens gewoon terug om opnieuw een verzoek in te dienen, opnieuw afgewezen te worden enzovoorts.

U zegt dat het CGVS professioneler en menselijker te werk gaat. Hoe verklaart u dat verschil?

Vandevelde: Het CGVS is een relatief onafhankelijk orgaan, terwijl de DVZ duidelijk politiek gestuurd is. Herinner u vorig jaar, toen plots fors werd ingezet op het opsluiten van transmigranten. Waarom was dat, denkt u? En had het nut? Nee, want om plaats te maken in de gesloten centra werden tientallen mensen met een crimineel verleden plots vrijgelaten. Dat was een roekeloze beslissing, te verklaren door de naderende lokale verkiezingen. Om dezelfde electorale reden moeten nu de Palestijnen worden aangepakt.

De prioriteit ligt bij de DVZ op uitwijzen. Twee weken geleden ontmoette ik een jongeman die blijkbaar niet goed geïnformeerd was door zijn advocaat en niet wist dat zijn Dublin-deadline over vijf dagen zou verstrijken. Als hij zich een week later had aangemeld, kon hij asiel aanvragen in België. Ik ben met zijn dossier naar mijn chef gegaan, maar die vertelde me dat ik hem daar vooral niet op mocht wijzen. ‘Zeg hem maar dat hij teruggaat naar Frankrijk, en dat het daar goed weer is.’ Het illustreert hoe de DVZ functioneert: die wil vooral goeie cijfers voorleggen. En goeie cijfers zijn cijfers waarmee politici kunnen uitpakken in de media. Die logica verklaart ook waarom de prioriteit gaat naar dossiers van mensen die makkelijk verwijderbaar zijn. Het beleid gaat voor de quick wins. De moeilijke dossiers belanden op een stapel, of juister, onderaan in de stapel. Dat de mensen achter die dossiers in de kou blijven staan, daar staan veel te weinig mensen nog bij stil.