Kafka in Brussel: functie van gouverneur afgeschaft en vervangen door Hoge Ambtenaar

In Brussel wordt een begraven gouverneur als Hoge Ambtenaar weer tot leven gewekt.

Het gebeurt zelden in dit land dat een politieke functie wordt afgeschaft. Alleen daarom verdient het Vlinderakkoord van 2011 over de zesde staatshervorming zijn plaats in de Belgische geschiedenis. De functie van gouverneur voor Brussel verdween. Dat was eigenlijk niet meer dan normaal, omdat Brussel niet tegelijk een provincie en een gewest kon zijn.

Maar België zou België niet zijn als er bij de afschaffing van een waardevol politiek mandaat als dat van gouverneur niet meteen was gezocht naar een middel om de sacrosante politieke evenwichten niet in gevaar te brengen. En zo werd dus meteen voorzien in de vervanging van de geslachtofferde Brusselse gouverneur. De functie werd vervangen door een ‘Hoge Ambtenaar van het arrondissement’. Een fraai kafkaiaans woordenspel: geen gouverneur, maar een ambtenaar die niet in dienst is van het Gewest, maar van een arrondissement dat eigenlijk zinledig is omdat het volledig samenvalt met dat Gewest.

De laatste echte gouverneur van Brussel was Jean Clément, een Franstalige liberaal die in 2010 zijn ambt opnam en – omdat niemand daar op gelet had – gewoon bleef zitten toen die functie in 2011 van naam veranderde. Clément had als Hoge Ambtenaar even weinig bevoegdheden als toen hij gouverneur was. Bij rampspoed moest hij zorgen voor coördinatie, zoals de gouverneurs van de andere provincies. Maar op 22 maart 2016 blonk hij daar niet meteen in uit. Dat kwam, aldus Clément, omdat de aanslagen in de luchthaven en de metro geen ramp waren maar ’terroristische daden’ en dus zijn bevoegdheid overstegen. Zijn merkwaardige passiviteit werd hem vergeven omdat hij een paar maanden later met pensioen ging.

In elke logica die naar efficiëntie streeft, zou op dat moment zijn functie echt zijn afgeschaft. Zeker omdat door de zesde staatshervorming de coördinatie van de hulpdiensten was doorgeschoven naar de Brusselse minister-president. Maar zo werkt het niet in Brussel: Clément werd opgevolgd door Viviane Scholliers-Ndaya, tot dan kabinetssecretaris bij Joëlle Milquet (CDH).

Zij is al even onopvallend als haar illustere voorganger Jean Clement. Zelfs bij een rondvraag in het Brusselse politieke milieu bleek haast niemand haar naam te kennen. ‘Ik wil helemaal niet onzichtbaar blijven’ zegt Scholliers, die geen Nederlands spreekt maar het wel begrijpt. ‘Ik kwam hier terecht net na de aanslagen, niet bepaald de gemakkelijkste periode om aan de slag te gaan. Maar bekend zijn om bekend te zijn interesseert me niet.’ Liever wil ze geleidelijk aan naar buiten komen, als de resultaten van haar project concreet zijn.

Door de laatste staatshervorming kreeg de Hoge Ambtenaar uitdrukkelijk de opdracht om ‘plannen voor noodtoestanden’ uit te werken. Die taak oefent ze uit in de door het Gewest opgerichte instelling Brussels Preventie en Veiligheid (BPV). Scholliers heeft de niet te onderschatten opdracht gekregen om alle belangrijke spelers op het vlak van veiligheid bij elkaar te brengen, gaande van politie en gerecht over de hulpdiensten tot de 19 burgemeesters.

De aanslagen van 2016 leidden volgens Scholliers tot het besef dat Brussel aan zijn burgers en aan de internationale instanties moest tonen dat alle partners op het vlak van veiligheid konden samenwerken. Ze ziet zichzelf nu als een orkestleider. ‘Ik ben geen experte, maar bij de verantwoordelijken die ik rond de tafel bijeenbreng, is er heel veel expertise. Ik hoop dat we op die manier in de toekomst elke crisis zullen kunnen beheren.’

Scholliers werkt nu aan de oprichting van een Gewestelijke Veiligheidsraad. Die zou leden samenbrengen van het parket van Brussel, de voorzitters van de politiecolleges en de korpschefs van de politiezones. De oppositie in het Brussels Parlement liet niet na om op te merken dat er beter zou nagedacht worden over een vereenvoudiging van de bestaande structuren, zoals de zes politiezones of de negentien gemeenten. Met goede wil en gedrevenheid kan Scholliers alleen hopen dat ze alle betrokken partijen tot meer samenwerking kan aanzetten. Maar laat dit nu net de onvermijdelijke zwakte zijn van de Hoge Ambtenaar. Bij BPV staat naast haar directeur Jamil Araoud, die ook op een adjunct kan rekenen. Eigenlijk zou die net zo goed de taken van de Hoge Ambtenaar kunnen uitvoeren. Maar dat opperen, is als vloeken in de kerk.