‘Hoe vermijden we de volgende affaire-Kucam?’

‘De zaak Kucam was nooit gebeurd als de toekenning van humanitaire visa onderworpen was aan gepaste procedures en op een transparante en objectieve wijze verliep’, schrijft Charlotte Vandycke van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. ‘Waarom is het zover kunnen komen, en hoe moet het anders?’

Al jaren roepen Belgische en Europerse beleidsmakers werk te willen maken van een beter ‘gecontroleerde’ toestroom van mensen op de vlucht aan de Europese grenzen. Hierdoor voert men een alsmaar harder en mensonwaardiger grenzenbeleid. Nochtans blijkt uit onderzoek van professor Hein de Haas aan de universiteit van Amsterdam, dat deze hardvochtige aanpak niet werkt en enkel leidt tot het gebruik van steeds gevaarlijkere routes: mensen die vluchten omdat ze vrezen voor hun leven, kun je niet zomaar tegenhouden.

Als we écht een einde willen maken aan de hoge sterftecijfers op zee en de overbelasting van grenslanden zoals Italië, Griekenland en nu ook de Canarische eilanden, moeten we inzetten op legale en veilige toegangswegen tot Europa. Op dit moment is een humanitair visum naast hervestiging en gezinshereniging de enige hoop voor vluchtelingen om op veilige wijze naar ons land te kunnen komen, zonder beroep te moeten doen op criminele mensensmokkelaars.

Wanneer mensen zo’n visum krijgen, kunnen zij een vliegtuig naar België nemen om hier asiel aan te vragen. Maar een compleet gebrek aan transparantie en waarborgen voor de erkenning van zo’n visum, leidde tot de zaak-Kucam. Tientallen mensen telden duizenden euro’s neer voor een visum. Er was geen enkele controle door het kabinet op de uitreiking ervan. Hoog tijd om de procedure voor toekenning van humanitaire visa te herbekijken.

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi stelt in zijn beleidsnota dat de strijd tegen mensensmokkel een prioriteit is voor de regering. Eén cruciaal aspect van deze strijd is om het recht te laten zegevieren door de schuldigen te bestraffen. Maar repressie alleen is nooit de oplossing voor een probleem.

Wat vandaag ontbreekt in de Belgische strijd tegen mensensmokkel, is de politieke wil om smokkelaars wind uit de zeilen te nemen door mensen die vluchten voor geweld legale toegangswegen tot Europa te geven. Zo gaan zij hun leven niet meer in de handen van smokkelaars moeten leggen. Het is dan ook essentieel dat de wansituatie die nu aan het licht kwam niet resulteert in een terughoudendheid om in de toekomst nog humanitaire visa toe te kennen. De meest kwetsbaren in deze keten mogen niet opnieuw de gevolgen dragen van machtsmisbruik hogerop.

Waar ruimte is voor corruptie, omkoping en mensensmokkel, zijn transparantie en procedurele waarborgen de enige juiste reacties. De reactie van Sammy Mahdi in het federaal parlement afgelopen woensdag stelt ons enigszins hoopvol: ook hij erkent de nood aan meer transparantie en verantwoording bij het toekennen van humanitaire visa.

Toch hopen we dat de staatssecretaris verder gaat dan dat. Denk aan de zaak waarin de vorige staatssecretaris in 2016 hardnekkig weigerde om een Syrisch gezin uit Aleppo een humanitair visum te geven. Deze weigering is des te onthutsender gelet op het feit dat toen (en nu nog steeds) meer dan 95% van de Syriërs die een ontvankelijk verzoek om internationale bescherming aanvragen, erkend wordt als vluchteling of subsidiaire bescherming krijgt.

Deze zaak en de affaire-Kucam tonen aan dat een gebrek aan transparantie, controle en duidelijke procedures tot situaties leiden waarin mensen die recht hebben op bescherming daar geen toegang tot hebben.

Daarom roepen we op om ervoor te zorgen dat dergelijke wansituaties tot het verleden behoren. De toekenning van humanitaire visa moet uit de handen van de politiek genomen worden, en overgeheveld worden naar de diensten die nu al bevoegd zijn om de asielaanvragen in België te behandelen. Zij kunnen in alle onafhankelijkheid en transparantie beslissen of aanvragers al dan niet een humanitair visum krijgen.

In de praktijk zien we al jaren, ongeacht de politieke kleur van de staatssecretaris, dat humanitaire visa voornamelijk toegekend worden aan mensen die al een band met België hebben. Bijvoorbeeld via familieleden die hier verblijven of door een eerder verblijf in ons land. Laten we deze praktijk formaliseren door asielinstanties (Dienst Vreemdelingenzaken & Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen) objectief te laten beoordelen of er sprake is van een band met België en hen laten beslissen op basis van elementen in het dossier. Als democratisch orgaan bij uitstek moet het parlement altijd toezicht kunnen uitoefenen op deze procedure, aan de hand van periodieke rapportering van gemotiveerde beslissingen.

Bepaalde stemmen benadrukken een nood aan flexibiliteit bij de toekenning van humanitaire visa, om snel visa te kunnen uitreiken wanneer nodig. Maar de tegenstelling tussen snelle daadkracht en eerlijke procedures is een valse: het getuigt pas echt van daadkracht om maximaal in te zetten op een snelle én eerlijke behandeling van aanvragen voor humanitaire visa. Laat ons de focus daarom verleggen en zoeken naar oplossingen die werken voor alle betrokkenen: zij die publieke omkoping in de toekomst willen voorkomen, en zij die hopeloos op zoek zijn naar een veilige weg richting een veilige thuis.