‘Het ”rijk der vrijheid” dat men ons beloofde, dreigt een luchtkasteel te worden’

‘Onbewogenheid is de ziekte van deze tijd’, schrijft psychiater Athena Beckers, nu de coronacijfers opnieuw de verkeerde richting uitgaan. ‘Besluiteloosheid en koppig vasthouden aan onze politieke ideologieën zullen ons niet verderhelpen. Een constructieve oplossing zal eruit moeten bestaan dat iederéén opnieuw wat meer rekening zal moeten houden met het virus en met elkaar.’

November 2021. Het is anderhalf jaar geleden dat ik nog eens de pen ter hand nam om een opiniestuk te schrijven. Bijna twee jaar al vliegen de opinies ons om de oren. Iedereen vond wel wat van de huidige crisis. Wie het luidst riep (of de sterkste lobbygroep had) kon zo al eens het beleid beïnvloeden. Maar de grens tussen opinies, experten-adviezen en wetenschappelijke feiten werd steeds vager en onderwerp van verhit debat.

Toch vind ik het opnieuw tijd om de opinie van mede-zorgverleners mee te vertegenwoordigen. Die van bezorgde artsen die het zorgsysteem zien dichtslibben, uitgeput zorgpersoneel dat kreunt onder de zoveelste golf. Men trekt al enkele weken aan de alarmbel, en toch gebeurt er schijnbaar niets. Er wordt tot in den treure overlegd en getreuzeld. Er wordt massaal getest, we documenteren de stijging van het aantal besmettingen, hospitalisaties en overlijdens, we maken er gemiddelden van en gieten ze vervolgens in een grafiek om ze langs alle kanten te bestuderen. Om er vervolgens niéts mee te doen. Van minimale maatregelen die we bovendien hebben afgezwakt tot “in bepaalde situaties”, voor “bepaalde personen”, “in bepaalde regio’s”, “uitgezonderd…”, worden nu wonderen verwacht. Het beleid is zo versnipperd dat het absurd is.

Goh, nu stijgt het toch wel snel hé. Ah, maar wacht, nu gaat het weer trager. Moeten we iets doen? Misschien moeten we toch iets doen. Ja, iedereen ziet het. Nu zal er toch echt iets moeten gebeuren. De experten doen suggesties, geven advies, en waken ervoor zich niet teveel in het beleid te mengen. Dus staan we er allemaal wat onbewogen bij, en we kijken ernaar. Ondertussen verspreidt het virus zich exponentieel verder.

Enige frustratie rond de vaccins is uiteraard niemand vreemd. Beloofden ze ons niet het rijk van de vrijheid als zoveel mogelijk mensen zich lieten vaccineren? Experten zijn het erover eens dat de vaccins werken tegen ernstige ziekte. Maar het is de illusie van ‘het rijk van de vrijheid’ dat ons nu fnuikt. We bevinden ons nog steeds in een pandemie, en alle maatregelen abrupt loslaten op een moment dat er erg besmettelijke varianten circuleren was gewoonweg géén goed idee, en misschien eerder een politieke beslissing dan één gebaseerd op ratio. Als men de besmettingen welig laat tieren botst men onvermijdelijk snel weer op de grenzen van ons zorgsysteem, want een relatief klein percentage dat in het ziekenhuis belandt van een zeer groot aantal besmettingen is, welja, nog steeds een groot aantal.

Jamaar, het heeft nu toch wel lang genoeg geduurd. De mensen zijn het beu. Er is geen draagvlak meer. We geven onze vrijheid niet meer af – nooit meer, zeggen politici stellig, in grote drukletters met het logo van de partij op de achtergrond. We gaan geen nieuwe maatregelen nemen, het is belangrijk dat we de huidige maatregelen goed opvolgen (maar we gaan ze niet handhaven). Telewerk wordt aangeraden (maar niet verplicht). We wachten af en vermijden het innemen van onpopulaire standpunten.

Tot we niet meer kunnen natuurlijk. Want dat punt nadert met rasse schreden. Het rijk der vrijheid is een illusie: Op dit moment leven we in het rijk der verdeeldheid. Vrijheid voor sommigen, de genadeloze gevolgen hiervan voor anderen. De facto zijn de regels in de ziekenhuizen al enige tijd opnieuw verstrengd. De dijken worden opgetrokken voor de kwetsbare mensen. Prima toch? Wij kunnen in vrijheid leven en zij worden beschermd. Het klinkt misschien goed, maar toch moeten we opletten dat onze dijken geen muren blijken te zijn, die kwetsbare mensen van de rest van de samenleving scheiden. Men kan bezwaarlijk beweren dat men ‘de kwetsbaren beschermt’ wanneer deze kwetsbaren hun kleinkinderen maanden niet meer kunnen zien, en dat ze in het ziekenhuis slechts eenmaal per dag een halfuurtje bezoek mogen ontvangen. Dan zijn we hen niet aan het beschermen, maar aan het isoleren. Bovendien zullen we hen door het opschalen van de ziekenhuisbedden voor covidpatiënten weer noodzakelijke zorg moeten ontzeggen. Het individuele lijden dat gereduceerd werd tot cijfers laat ons onbewogen.

Dezelfde onbewogenheid die leidt tot polarisatie in de coronacrisis zien we trouwens terug in verschillende andere maatschappelijke domeinen zoals de geestelijke gezondheidszorg, de klimaatcrisis,…

Als psychiater kan ik me het best uitspreken over het mentale welzijn. Al jaren staan we daar te roepen dat er iets moet gebeuren, dat het zorgsysteem dichtslibt. Of beter: dichtgeslibd is. Uitgestelde zorg, zoals we die nu zien voor somatische aandoeningen, is al jaren een probleem voor psychische aandoeningen. Wachtlijsten tot een jaar zijn geen uitzondering meer. Zo kan het niet langer, er zal toch echt iets moeten gebeuren. En toch gebeurt er al jaren niets. En als er wel wat zou gaan gebeuren, maakt men het organisatorisch en administratief zo ingewikkeld dat er in de praktijk amper iets verandert. De wachttijden voor psychische zorg lopen verder op, net als het aantal langdurig zieken. Als we nu ook somatische zorg verder gaan uitstellen dan dreigt daar eenzelfde evolutie. Bijkomend zal een aanzienlijk percentage van besmette personen het long-covid syndroom ontwikkelen of psychische klachten daaraan verbonden, en dreigen tal van zorgverleners die deze zware last moeten dragen zelf uit te vallen door ziekte of uitputting. Ik maak me ernstig zorgen over ieders mentale welzijn in dit jojo-beleid, in een land dat helemaal niet de structuur noch de middelen heeft om de gevolgen daarvan op te vangen.

“Het rijk der vrijheid” dat men ons beloofde dreigt zo een hol begrip, een luchtkasteel te worden: een voorwendsel van een mooi toekomstbeeld dat we op de huidige manier niet zullen bereiken. Het eindeloze gepalaver en gedraal heeft nu lang genoeg geduurd. Er moeten nu dingen gaan bewegen op heel wat maatschappelijke domeinen of we rijden ons hopeloos vast.

En ja, dat kan betekenen dat bepaalde beloftes zullen moeten ingetrokken worden, en dat enige nederigheid aan de dag zal moeten worden gelegd: we hebben de nieuwe virusvarianten onderschat. Besluiteloosheid en koppig vasthouden aan onze politieke ideologieën zullen ons niet verderhelpen. Een constructieve oplossing zal eruit moeten bestaan dat iederéén opnieuw wat meer rekening zal moeten houden met het virus en met elkaar. Opnieuw naar een inclusieve samenleving in plaats van een gepolariseerde, op alle vlakken.

En dat is mijn inziens waar de regering het voorbeeld zou moeten geven: stop de discussies, leg jullie persoonlijke opinies aan de kant, beluister objectief alle adviezen, alle feiten en neem dan gezamenlijk een beslissing. Doe wat nodig is en doe dit eensgezind, in plaats van verdeeld. Viseer niet enkele sectoren maar vraag van iedereen die extra inspanning. En hou het deze keer alstublieft simpel.