Het land is boos: ‘We zouden naar élke politieker tomaten moeten gooien’

5 Knack-redacteurs trokken vorige week het land door om de stemming te peilen bij de kiezer. Het land blijkt boos. En eerder dan de democratie zijn het haar vertegenwoordigers die in gebreke worden gesteld. ‘Laat een nieuwe generatie politici nu maar eens aan zet komen.’

‘Beschamend.’ In het cultuurcafé van Diksmuide hebben de klanten niet veel woorden nodig om het politieke schouwspel van de voorbije negen maanden te karakteriseren. Sinds de verkiezingen van 26 mei vorig jaar verscheen de ene na de andere informateur of koninklijke opdrachthouder op het toneel. Dat niet een van hen erin slaagde om zelfs nog maar een begin van een federale regering te vormen, wekt hier vooral afkeer en misprijzen op. De inschatting is heus niet alleen in de uiterste westhoek van België zo negatief. 70 kilometer oostwaarts het land in, drijft Peggy (57) in het Brakelse dorp Parike taverne ’t Hofke. Aan haar toog wordt elke dag over de politieke impasse gesproken, zegt ze. ‘Voor wie men ook heeft gestemd, de rode draad is: mensen zijn kwaad.’ Volgens Hilde (61), zaakvoerster van een Gentse kledingwinkel, is ‘de hoop nagenoeg weg en verliezen de mensen hun laatste restje vertrouwen in de politiek.’ Ook Egmond (72), die op de trein zit van Brussel naar Gent, is ‘de wanhoop nabij’. In Brussel-Centraal gebruiken vijftigers Marc en Bet een verfrissing voor ze naar Leuven sporen. Ze winden zich danig op over politici die ze onverantwoordelijk vinden en maken zich zorgen voor hun kinderen en kleinkinderen.

Stéphanie (43) heeft een brillenwinkel in het centrum van het Waals-Brabantse Waver en is voorzitter van de Association des Commerçants de Wavre. Ze denkt dat het hoog tijd is om de federale onderhandelaars op te sluiten. ‘In Hertoginnendal. Voorzien van sobere maaltijden, geen hoge gastronomie. En we laten ze er pas uit als ze een akkoord hebben.’ In rusthuis Sint-Jozef in Pelt, een Limburgse gemeente tegen de Nederlandse grens, beschrijft het echtpaar Lisa (86) en Frans (89) de federale regeringsvorming als een ‘kinderachtige komedie’. Freddy (70), Gentse kapper en whiskyverkoper, denkt de oplossing te hebben: ‘Als ze na drie maanden geen regering hebben gevormd, moeten ze afgezet worden en moet er een nieuwe ploeg worden aangesteld. Nu zijn ze alleen maar bezig met hun postjes.’ Jamel Ibrahimi, consultant voor de Al Bura-Moskee in Mechelen, merkt op dat politici de mond vol hebben van rechten en plichten. ‘Maar waar is hún plichtsbesef? Ik zie vandaag niemand die de partijpolitieke spelletjes overstijgt. Voor mij zijn de politieke partijen gebuisd. Alle partijen.’

Vijf redacteurs van Knack trokken vorige week door het land om de stemming bij de burger te peilen. Die stemming is, ondanks de vele nuances en gezichtspunten, duidelijk: het land is boos, vaak zelfs heel erg boos. Gepensioneerd, student of ondernemer, de circa 75 Belgen met wie we spraken steken hun afkeer niet weg voor wat ze de ‘incompetentie’ en het ‘kleuterachtige gedrag’ van ’s lands vooraanstaande politici noemen. Sommigen vinden ook dat politici bewust aansturen op de verrotting van het land. In een enkel geval overheerst gelatenheid, maar de overheersende emoties zijn boosheid en verontwaardiging.

De rondvraag van Knack pretendeert niet wetenschappelijke waarde te hebben, maar sluit naadloos aan bij de resultaten van een bevraging onder 3902 Vlamingen, Walen en Brusselaars die vorige week in De Morgen werden gepubliceerd. Vijf Belgische universiteiten (UA, KU Leuven, VUB, UC Louvain en ULB) vroegen hen naar hun mening over het politieke systeem. De antwoorden zijn ontnuchterend. Net niet de helft van de bevraagden (48,7 procent) noemt politici corrupt. Slechts een kwart van de Belgen vindt de meeste politici een beetje tot helemaal competent. Amper 16 procent gelooft dat politici proberen hun beloften na te komen. Gevraagd naar hun gevoelens over de politiek, klinken dezelfde emoties als in onze bevraging: woede, ongerustheid, verbittering of angst. Lichtpunt in het onderzoek én uit de gesprekken die Knack de afgelopen week voerde: het geloof in de representatieve democratie blijft overeind. 83 procent gelooft nog in verkiezingen, 64 procent denkt dat er coalities gevormd moeten worden voor een regering. De huidige generatie toppolitici moet daarom niet opgelucht ademhalen. Voor 63 procent van de bevraagden maken dezelfde politici immers al veel te lang de dienst uit.

Caféuitbaatster Peggy formuleert dat gevoel puntig: ‘De kop van de slang moet eraf.’ De politieke klasse is kop van Jut tijdens onze reis door België. Voor een groot aantal van de mensen met wie we spraken, is het onze politieke kopstukken alleen maar te doen om het bezetten van de macht, en om de poen. Een hand die naar de binnenzak wijst – hadden we een biertje gedronken telkens wanneer dat gebaar werd gemaakt, we hadden de weg naar de redactie nooit meer teruggevonden.

Heimwee

En toch. Zoals gezegd lijkt de Belg zijn geloof in de parlementaire democratie nog niet kwijt. Eerder dan het systeem te diskwalificeren, wordt de schuld gelegd bij de politici die het bevolken. Anaïs (38), die in de Antwerpse koffiebar Cafénation zit, ziet hetzelfde gebeuren als in 2010, toen pas na 541 dagen onderhandelen – de langst durende formatie in de geschiedenis van België – de regering-Di Rupo kon worden gevormd. ‘Deze politici willen geen compromissen sluiten.’

In de rusthuizen van Pelt klinkt heimwee naar de staatsmannen van weleer. Maar dat gevoel leeft niet alleen bij de generatie die Gaston Eyskens nog aan het werk heeft gezien. Ook Bart, 32 en zaakvoerder van een Oost-Vlaamse kmo, mist staatsmanschap. ‘Ik mis politici die deals willen en kunnen sluiten’, zegt hij. Roeland, stamgast van café ’t Dûrrep in Pelt, maakt een vergelijking die in vele variaties terugkomt. ‘Als wij in de fabriek zo zouden samenwerken, of liever, niet zouden samenwerken, lagen we al lang op straat.’

Misschien is het wel in de eerste plaats die gedachte die de Belg zo boos maakt. Terwijl zij zo hard moeten werken voor een vaak bescheiden loon, kunnen toppolitici kennelijk straffeloos ‘slabakken’ en ‘stechelen’ en worden ze daarvoor vorstelijk vergoed. Hoewel ook niet alle politici door iedereen worden afgeserveerd. Sommigen krijgen zelfs een bloemetje toegeworpen. ‘Er is één politica in wie ik wel geloof: Sihame El Kaouakibi’, zegt Simon (28) in Antwerpen. ‘Ik heb ook op haar gestemd, maar in de regeringsonderhandelingen speelt ze jammer genoeg geen rol.’ Ook Benjamin Dalle, Elio Di Rupo en Bart Somers worden genoemd.

Waarop loopt de formatie van een federale regering precies vast? Opvallend veel gesprekspartners menen dat het rien ne va plus op de eerste plaats voortkomt uit de politieke tegenstellingen tussen Vlaanderen en Wallonië. Maar menigeen wijst erop dat die tegenstellingen worden uitvergroot door gezaghebbende politici aan weerszijde van de taalgrens. Walen, Vlamingen en Brusselaars kunnen het doorgaans prima met elkaar vinden, is de teneur. ‘Als wij naar hun Ardennen gaan of zij naar onze kust komen, heb je toch nooit problemen?’ zegt een oudere heer die in café ’t Zwaantje, op de markt van Menen, een kop koffie drinkt met zijn vrouw.

Eén pot nat

‘Politici zaaien angst en verdeeldheid’, verwoordt Nele (31), bakker in Gent, een breed gedeeld standpunt. ‘En de media zijn daarvan de echokamer.’ In de Bruul, de bekende winkelstraat in Mechelen, wordt dat beaamd door Sarah, Safia en Fatima, drie mondige moslima’s. Ook zij schrijven de impasse toe aan polariserende politici. ‘Iemand als Bart De Wever stookt de mensen tegen elkaar op. Terwijl politici juist mensen moeten samenbrengen. Bart Somers kan dat. Hij heeft hier bewezen dat een positieve benadering van diversiteit loont.’ Een splitsing van het land vinden ze hoegenaamd geen oplossing. ‘Dat zou de zaken alleen nog veel erger maken.’ Op de luchthaven van Zaventem staan Koen (52) en Isabelle (50), uit Antwerpen en Gent, op het punt naar Rome te vertrekken. Ze gaan kijken naar de wedstrijd van KAA Gent tegen AS Roma. ‘Ik volg de formatie op een afstand en probeer mezelf er niet te veel in op te winden, maar het is een triestig schouwspel’, zegt Koen. ‘Politici zijn alleen maar bezig met zichzelf en met mensen tegen elkaar opzetten: Vlamingen tegen Walen, rijk tegen arm, rechts tegen links. Ze hebben allemaal boter op het hoofd.’ Het beste zou zijn, denken Koen en Isabelle, dat de N-VA en de PS tot een consensus komen om de echt belangrijke problemen – ‘klimaat, ongelijkheid, begroting’ – zo snel mogelijk aan te pakken.

In La Maison des 8 Heures, een socialistisch bastion in Charleroi, gaan de conversaties voornamelijk over sport: Kim Clijsters – echt jammer van die tweede set – Yannick Carrasco, Club Brugge tegen Manchester United. De Italiaanse ober zegt dat hij nog nooit in zijn leven is gaan stemmen, hier niet en in Italië niet. Zijn café ademt politiek, maar hem zal het worst wezen. PS-voorzitter Paul Magnette wordt hier niet als een echte socialist beschouwd, weet hij wel. Te geleerd, te hautain, te bobo.

Drie mannen die aan de bar de werkdag doorspoelen, zijn het roerend met elkaar eens: politici zijn allemaal één pot nat. Om er electoraal garen bij te spinnen, creëren ze haatgevoelens tussen Vlamingen en Walen. Met resultaat, overigens. ‘De laatste jaren wordt de sfeer tegenover Walen aan de kust steeds vijandiger’, zegt een van hen. ‘Wij’, hij wijst naar zijn vrienden, ‘gingen er vroeger heel vaak heen, maar nu niet meer. Nu gaan we naar Frankrijk, net over de grens. Je wordt er niet met de nek aangekeken en het is er goedkoper.’

In dit rode nest vallen de monden open van Sandro (arbeider, 53 en lid van de Communistische Partij, niet de PTB) en zijn vriendin Angèle (44, bediende) als we de N-VA een centrumrechtse partij noemen. Voor hen is de N-VA een extreemrechtse partij zonder meer. ‘Ze willen af van werklozen, van vreemdelingen, van gepensioneerden’, zegt Angèle. En ze vervolgt: ‘Magnette en de PS hebben hier zo vaak gezegd: nooit met de N-VA. Ze kunnen het niet maken om nu toch met de N-VA in zee te gaan. Dat durft de PS ook niet, de partij is veel te bang van de PTB.’

Opticienne Stéphanie uit Waver ziet dat toch anders. ‘Ik voel me Waal en Belg, maar Bart De Wever heeft niet op alle punten ongelijk. Over sociaal-economische vraagstukken ben ik het meestal roerend met hem eens. Bovendien: de N-VA is de grootste partij van Vlaanderen, en dus moeten de Walen daar wel mee samenwerken, punt uit.’

Unitair België

Confederalisme? Separatisme? Veel Belgen die het land onverwijld willen splitsen kwamen wij de afgelopen week niet tegen. De vaststelling spoort met heel wat wetenschappelijk onderzoek, zoals het recente postelectoraal onderzoek waarover Knack in januari berichtte. Onderzoeksbureau Kantar bevroeg daarvoor 2000 Nederlandstalige stemgerechtigden uit het Vlaams Gewest die op 26 mei gingen stemmen. Dat onderzoek leert dat na vijf jaar communautaire stilstand 16 procent van de kiezers een onafhankelijk Vlaanderen wil – amper 1 procentpunt meer dan in 2014. Misschien nog opmerkelijker is dat slechts een derde van de Vlaams Belang-kiezers dat wil en slechts een kwart van de N-VA-kiezers. Dat is voor beide partijen samen een afname van 7 procentpunten in vergelijking met vijf jaar geleden. Nog straffer: 12 procent van de N-VA-stemmers wil zelfs een unitair België, bij Vlaams Belang loopt dat op tot 22 procent – een hogere score dan bij het CD&V-electoraat. Een unitair België is in de Dorpstraat veel minder taboe dan in de Wetstraat. Toen MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez daar eind januari voor pleitte, werd door politieke commentatoren veelal lacherig en meewarig gereageerd.

Zeker, ook tijdens onze rondgang vielen er wederzijdse karikaturen op te tekenen – ‘De Vlamingen willen het land kapot’ en ‘De Walen zijn content want wij betalen’. Toch blijkt één regering voor heel België een populaire suggestie wanneer Knack polst naar uitwegen uit de impasse. ‘Waarom heeft een klein land als België zes regeringen nodig?’ vraagt Jean-Paul (58), ambtenaar op rust, zich af, terwijl Peggy een tweede Oudenaardse bruine voor zijn neus zet. ‘Er zijn steden met meer inwoners dan België die door één burgemeester en een paar schepenen worden bestuurd.’ Te talrijke politici, met te veel mandaten en te hoge lonen: aan die overdaad kan maar beter een einde worden gemaakt door van zes regeringen en zes parlementen naar één regering en één parlement te gaan, menen niet weinig mensen.

Bart, de Oost-Vlaamse bedrijfsleider, pleit voor de invoering van een federale kieskring als een eerste stap in de goede richting. ‘Dan moet iedereen, politicus én kiezer, een blik over de taalgrens werpen.’ Hij hekelt wat in zijn ogen een cirkelredenering is. ‘België wordt als gevolg van opeenvolgende staatshervormingen steeds kleiner en dus steeds machtelozer, en daarom moet het nóg kleiner en nóg machtelozer worden gemaakt? Met één Belgische kieskring zal België automatisch weer wat meer bestaan. En krijgt de burger ook opnieuw rechtstreeks impact op dat niveau. Want nu stem je federaal als Vlaming, Waal of Brusselaar, niet als Belg.’ Ann (54) uit Brugge, die met haar man Paul (56) op de luchthaven van Zaventem wacht om met vakantie te trekken, gaat nog een stap verder. ‘Er zijn te veel partijen.’ Ze is lokaal politiek actief en zegt dat basismilitanten van verschillende partijen vaak veel gemeen hebben. ‘Neem de Open VLD en de N-VA. Die kunnen heel goed samensmelten. Ook dat zou de zaken vergemakkelijken.’

Nieuwe generatie

Hoe zou je nog de situatie kunnen deblokkeren? Een enkeling pleit voor meer burgerparticipatie. Vital vindt een afspiegelingsregering met ministers die zijn afgevaardigd door de deelstaatregeringen een mogelijkheid. Boekhoudster Ikram (27) en George Danho, uitbater van een kapsalon in Mechelen, willen meer macht voor de koning, toch een minderheidsstandpunt in ons panel. Populair is het idee dat voormalig informateur Johan Vande Lanotte afgelopen zomer formuleerde: nieuwe verkiezingen wanneer er, bijvoorbeeld, na een termijn van drie maanden, nog geen federale regering is. Zo gaat het in Spanje, Griekenland of Israël en dat houdt druk op de ketel.

Keert heel vaak terug: de huidige top van de partijen moet plaats ruimen voor nieuwe, jonge mensen. ‘Er zijn te veel ministers’, zo spreekt Abdel Badr (44), mede-eigenaar van de Mechelse bakker Badr, voor nagenoeg iedereen. ‘En al veel te lang verdelen dezelfde figuren de postjes onder elkaar. Laat een nieuwe generatie politici nu maar eens aan zet komen.’

‘Zak drie plaatsen op de kieslijsten en geef die mensen een kans’, stelt cafébazin Peggy voor. ‘Of misschien moet de koning aan lokale politici zoals onze schepen Peter Vanderstuyf vragen om het op te lossen. Die staan dicht bij de mensen en weten wat er leeft.’ Een absolute hit is politici op zwart zaad zetten zolang er geen regering is. Ludo (65) en Monique (62), die zich in café ’t Dûrrep een abdijbiertje laten welgevallen, zeggen het zo: ‘Geen regering? Geen geld. We zullen snel een regering hebben.’

Vreemd genoeg krijgt de deadline van Vande Lanotte veel bijval, maar staan er maar weinig mensen te springen voor nieuwe verkiezingen . Iemand wil liever niet nog eens vroeg uit bed op een zondag, de meesten zien gewoon niet in wat het zou veranderen – ‘zo blijven we in hetzelfde straatje zonder eind’.

Alleen de extreme partijen zullen profijt trekken van nieuwe verkiezingen, is de dominante inschatting. Dat leidt tot gemengde gevoelens. Zoals in cultuurcafé van Diksmuide, waar kwieke senioren Wilfried, Vital en Philippe zich over de biljarttafel buigen. Wilfried, een beminnelijk man, denkt dat er meer politici zoals Jean-Marie Dedecker zouden moeten zijn, de burgemeester van het naburige Middelkerke. ‘Politici die radicaal zeggen waar het op staat.’ Hij denkt even na. ‘Al is hij soms ook wel een beetje te radicaal.’

Die tegenstelling is vaak te horen: mensen zeggen, soms in één en dezelfde zin, dat politici opnieuw moeten leren om compromissen te sluiten, én dat politici radicaler en rechtlijniger moeten zijn. Net zo dubbel is vaak het standpunt over een mogelijke regeringsdeelname van Vlaams Belang. Flink wat mensen vinden dat de partij een kans moet krijgen. Soms omdat ze achter de ideeën van de partij staan, maar vaak ook omdat ze denken dat dan – in de woorden van Wilfried – ‘de Titanic rap zal vergaan’. ‘Nu mogen ze roepen van de zijkant. Laat ze het eens doen. De mensen zullen zien dat hun oplossingen niet realistisch zijn.’ Het geeft te denken. De angst voor een aantal Vlaams Belangers zit er bij sommigen goed in. Zo noemt Wilfried Dries Van Langenove een ‘gevaarlijke soldaat’, en krijgt Luc (66) uit Vlaams-Brabant er een jaren 1930-gevoel bij.

‘Net kleuters’

Vlaams Belang is het gespreksonderwerp dat in Vlaanderen misschien wel de meeste emoties oproept. Zelfs het aimabele duo Edgar en Dirk, cirkelend rond de 70, gaat er aan de toog van ’t Zwaantje pittig over in de clinch. De traditionele partijen hebben ons in deze crisis gestort, daar zijn ze het over eens. Edgar was vroeger links, maar ‘ komt rechts’ door de toestand. ‘Nee, als we zo voortdoen, zullen onze kleinjongens er de dupe van zijn.’ Dirk, kapper met pensioen, veert op. ‘Maar stem dan toch niet op Vlaams Belang! Dat gaat toch niets oplossen?’ Edgar vuurt terug: ‘Geef ze een kans’, Dirk wuift het weg. ‘Ach, toch niet omdat ze een schoon kostuum dragen?’ Edgar houdt het simpel: ‘Wie de meeste stemmen heeft, moet het doen. Het VB is niet de grootste, maar laat ze het eens proberen. Als het mislukt, stemmen we ze wel weer weg.’ De barvrouw zucht. ‘Het zijn net kleuters. Dat is alles wat ik erover te zeggen heb.’ De kwestie zet niet enkel kroeggenoten tegenover elkaar, ze zaait ook twijfel bij mensen. Zoals bij Abdel Badr, de bakker uit Mechelen. Hij zegt Vlaams Belang te vrezen. ‘Die partij viseert ons, moslims, voortdurend. Het idee dat ze mee zouden besturen, vind ik akelig. Maar tegelijk denk ik soms: geef ze maar een kans. Ze hebben zogezegd voor alles een oplossing. Wel, laat maar eens zien wat ze ervan bakken.’

Dat Vlaams Belang zou meeregeren, zo lijkt de rode draad, is voor veel mensen een kwestie van democratische rechtvaardigheid. De op één na grootste partij van Vlaanderen verdient gewoon een kans, wie ze ook is. Is dat, zoals uit het onderzoek van de vijf Vlaamse universiteiten blijkt, een geloof in de democratische instellingen van ons land, zelfs in de zelfreinigende capaciteit van de democratie?

Dat Vlaams Belang aanstuurt op nieuwe verkiezingen is geen geheim. De partij voert zwaar campagne rond die eis, net zoals de radicaallinkse PVDA-PTB. Antwerpenaar Luc verdenkt zelfs Bart De Wever ervan op nieuwe verkiezingen te mikken. Peggy gaat nog een stap verder. Ze wil niet van complotten spreken, maar meent dat de powers that be het totale foert-gevoel bij de mensen aan het organiseren zijn. ‘Dan kunnen ze helemaal hun goesting doen.’

Het bejaarde echtpaar Lisa en Frans denkt dat politici die nu nieuwe verkiezingen uitschrijven alleen balorigheid zullen oogsten. Lisa: ‘Je zult de ziektebriefjes zien komen als we opnieuw naar de stembus moeten.’ Wij haken dan ook af’, pikt Frans in. ‘Van mij krijgen ze hun stembrief per direct terug. Ik schrijf er zelfs niets meer op.’ Peggy zal altijd gaan stemmen, zegt ze, ook als de stemplicht zou worden afgeschaft. Gert, kauwend op een droge worst, twijfelt. De Diksmuidse biljarters Vital en Philippe zouden zeker opnieuw gaan stemmen. Die laatste zou zijn keuze niet veranderen. Vital deels. ‘Dezelfde kleur, maar niet dezelfde mensen.’ Wilfried twijfelt. ‘Mijn hele leven heb ik gestemd voor de traditionele partijen. Bij nieuwe verkiezingen wordt het Dedecker. Als hij nog meedoet.’

Ondernemer Bart ziet alleen heil in nieuwe verkiezingen als die, zoals grondwetspecialist Marc Uyttendaele (ULB) sinds dag één na de verkiezingen bepleit, expliciet over de toekomst van het land gaan. ‘Als de campagne over de mislukte formatie gaat, krijg je nog meer onduidelijkheid en wellicht nog meer stemmen voor de extremen.’ Hij denkt na. ‘Waarom laten wij ons eigenlijk zo behandelen? Ik vind het echt raar dat er geen opstand komt. Alleen in het stemhokje uiten mensen hun woede, met extreem stemgedrag. Ik pleit natuurlijk niet voor geweld. Maar die tomaat voor Jan Jambon! Geweldig. Ik begrijp de kritiek erop niet. Meer nog, we zouden allemaal naar élke politieker tomaten moeten gooien. Dat is wat een groeiende groep kiezers, figuurlijk, in het stemhokje ook doet: alle traditionele politici met tomaten bekogelen.’