Gaan deze vijf coronavoorstellen te ver?

Van verplicht mondmaskers dragen tot een avondklok. Telkens is er een spanningsveld tussen wetenschap en politiek. ‘Het opbod aan maatregelen zorgt niet voor een serene sfeer’, zegt viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven).

Om de ongeziene impact van de coronapandemie te lijf te gaan, kiezen heel wat landen voor een eigenzinnige aanpak. Dat zorgt er voor heel verscheidene noodmatregelen. Zo verplicht Oostenrijk het dragen van een mondmasker in een supermarkt, maar wordt er nog gezellig getafeld in Zweden. De meeste aandacht gaat uiteraard naar de plekken waar de restricties opvallend ver gaan.

Viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) ontwaart zelfs een opbod. ‘Dat zorgt niet voor een serene sfeer’, zegt hij. ‘We moeten ons niet laten leiden door één land of één stad waar er weer een net iets strengere beslissing is genomen. Niet elke maatregel – zelfs als hij ons een heel klein beetje veiliger maakt – is een goed idee. We moeten een angstpsychose vermijden. Maar ik ben er zeker van: als morgen ergens in Europa een politicus voorstelt om allemaal elke dag vier uur onze neus dicht te knijpen, zal ook die weer overal veel aandacht krijgen.’

Niet alleen in het buitenland doen verregaande maatregelen de ronde. Ook bij ons is dat het geval. Knack verzamelde vijf voorbeelden.

1. Moet u straks verplicht een mondmaskertje dragen?

In Tsjechië moet iedereen die naar buiten wil een mondmaskertje dragen, in Oostenrijk geldt het voor mensen in de supermarkt en ook in de Duitse stad Jena moeten mensen vanaf deze week hun mond afschermen buiten. In Knack pleit Jean-Luc Gala, specialist infectieziekten aan het Universitair ziekenhuis Saint-Luc, er ook voor om elke Belg verplicht zo’n maskertje te laten dragen, iets wat een heel aantal Belgen op straat trouwens al doen. Heeft zo’n verplichting – die voor alle duidelijkheid nog niet op de tafel van de Veiligheidsraad heeft gelegen – ook daadwerkelijk zin?

Viroloog Marc Van Ranst heeft er zijn grootste twijfels bij. ‘Voor mensen die covid-19 hebben, helpt het om speekseldruppeltjes bij zich te houden. Maar zij worden nu al geadviseerd om binnen te blijven en zich af te zonderen’, zegt hij.

Van Ranst ziet vooral psychologische effecten, zowel positieve als (vooral) negatieve. ‘Voor sommigen zal het dragen van een mondmaskertje vooral in de hersenen helpen en voor een veilig gevoel zorgen, maar het creëert ook angst en onzekerheid bij andere mensen die er geen dragen op straat. Eenmaal een bepaald percentage van de bevolking met een maskertje rondloopt, zal iedereen er trouwens ééntje willen dragen.’

Ziet hij het misschien toch gebeuren in België? Van Ranst: ‘Als een land als Frankrijk zo’n beslissing over mondmaskertjes zou nemen, willen tien seconden later Franstalige politici in België hetzelfde doen.’

2. Moeten we de avondklok invoeren?

Een uitgaansverbod van 23 uur ’s avond tot 6 uur ’s morgens. Dat voorstel lag vrijdag op tafel tijdens de Nationale Veiligheidsraad. Op die vergadering, die bestaat uit de federale regering, de regionale minister-presidenten en de wetenschappers van de Risk Management Group (RMG), opperde die laatste groep om alle niet-essentiële verplaatsingen tussen die uren te bannen. Een wandeling na 23 uur zou bijvoorbeeld verboden zijn.

Dokter Paul Pardon, voorzitter van de RMG, verduidelijkt dat de avondklok ‘geen prioriteit’ is voor zijn groep. ‘De regering vraagt mogelijke pistes aan de RMG en wij leggen die dan voor’, zegt hij. ‘Een avondklok zou een instrument kunnen zijn om het samentroepen van bepaalde groepen tegen te gaan. Voor alle duidelijkheid: met de nadruk op zou.’

Dan gaat het in eerste instantie om de zogenaamde lockdownfeestjes, waar vooral jongeren nog steeds bijeenkomen. ‘Maar met een avondklok ben je niets wanneer die feestjes om pakweg 14 uur plaatsvinden’, merkt Pardon zelf op.

De aanwezige politici op de Veiligheidsraad, waaronder minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V), vonden de maatregel buitenproportioneel. Pardon begrijpt dat. ‘Ik vind dat de geldende maatregelen in het algemeen vrij goed worden opgevolgd. Hier en daar zijn er excessen, maar ik verkies eerder om het gezond verstand aan te spreken.’ Die bewustwording zal volgens Pardon alleen maar toenemen wanneer er meer covid-patiënten te betreuren vallen.

Op diezelfde vergadering werd ook de mogelijkheid geopperd om de politie zonder gerechtelijk bevel de woonst te laten betreden om een grote samenscholing tegen te gaan. Maar zover kwam het dus niet. Ook de RMG verdedigde die piste niet.

3. Mag de overheid u volgen via een app?

De Data Against Corona Taskforce. Die werkgroep onder leiding van minister Philippe De Backer (Open VLD) moet uitzoeken of en welke mobiele applicatie nuttig kan zijn in de strijd tegen de verspreiding van het virus. ‘We zijn aan het kijken hoe we apps kunnen gebruiken. We krijgen toepassingen toegestuurd van bedrijven die we één voor één nakijken’, aldus De Backer op Terzake.

Er zijn verschillende modaliteiten mogelijk. In Singapore maken de telefoons van gebruikers van de TraceToghether-app bijvoorbeeld contact via bluetooth. Wanneer iemand met die app besmet raakt met het virus, dan wordt iedere gebruiker waarmee die persoon in contact is gekomen verwittigd.

De Backer zegt dat het kader van Singapore niet toepasbaar is bij ons. Toch beweert hij ook aanbiedingen te hebben ontvangen die werken op basis van bluetooth. ‘Maar ik blijf binnen de Europese regels van de privacy’, aldus De Backer. Zijn taskforce heeft een duidelijk kader gekregen. Er werd zelfs een ‘ethisch comité’ opgericht met ‘binnen- en buitenlandse experts’ die over de privacy-bekommernissen moeten waken.

Privacy-activist Matthias Dobbelaere-Welvaert twijfelt naar eigen zeggen niet aan de goede bedoelingen van De Backer. ‘Maar de app zal niet door de taskforce of de overheid ontwikkeld worden, maar door de privésector’, zegt hij. ‘Die apps zijn in sneltempo ontworpen en de kans is dus groot dat waterdichte checks ontbreken.’

Dobbelaere-Welvaert begrijpt de urgentie, maar hij vraag dat de overheid toch enkele weken de tijd neemt om alles grondig te controleren. ‘We moeten aandacht blijven hebben voor de mogelijke langetermijngevolgen.’

Al voegt hij er meteen aan toe dat we ver verwijderd zijn van Poolse toestanden. In dat land worden mensen in quarantaine aangeraden om een app te downloaden. De overheid kan op willekeurige tijdstippen een notificatie doorsturen. Zodra de persoon in quarantaine die ontvangt, moet die binnen de twintig minuten een selfie doorsturen om te bewijzen dat hij of zij zich in de woning bevindt. Volgens de eerste berichten werd al zeker één boete uitgeschreven voor de niet-naleving van de vraag.

Naast de applicaties voor privégebruik werken de telecomoperatoren Proximus, Base en Telenet aan een mobiel waarschuwingsmechanisme vergelijkbaar met BE-Alert. Via BE-Alert kan de overheid mensen geregistreerde gebruikers waarschuwen voor bepaalde noodsituaties, zoals een overstroming. Parallel daaraan zouden mensen die in bepaalde postcodes wonen een melding kunnen krijgen wanneer een ziekenhuis in buurt overspoeld dreigt te geraken met coronapatiënten.

4. Mag u een GAS-boete krijgen omdat u te ver fietst?

Mogen politieagenten nu wel of geen GAS-boetes uitschrijven voor mensen die de coronamaatregelen rond social distancing met de voeten treden? Eerder deze week zei minister van Justitie Koen Geens (CD&V) in De Standaard dat zulke boetes vooralsnog illegaal. De afstandsregels zijn immers federaal. De lokale GAS-boetes hebben daarom nog geen wettelijke basis.

Enkele politiezones in het Brussel Gewest maakten echter al veelvuldig gebruik van de GAS-boetes. Die dreigen stuk voor stuk aangevochten te worden bij de rechtbank. Het gewest verwacht nu dat de federale regering het probleem oplost, zo luidt het op het kabinet van minister-president Rudi Vervoort (PS). Op dit moment buigt een werkgroep van juristen binnen het Crisiscentrum zich over de kwestie, zo vernam Knack. Een oplossing wordt eerstdaags verwacht.

Hoe dan ook was er vorige week heel wat verwarring ontstaan over de toegestane afstanden voor fietsers. ‘De speeltijd is voorbij’, sprak minister van Binnenlandse Zaken Pieter De Crem (CD&V) streng in de televisie-journaals. Een fietstocht van 50 kilometer zou volgens hem niet meer mogelijk zijn, net zoals verplaatsingen met de wagen om ergens te gaan wandelen of joggen al lang uit den boze waren. De Crem werd vooruit gestuwd door zijn politiediensten, die om meer duidelijk vroegen. Men keek met jaloezie naar Frankrijk: Fransen mogen zich nog maar op één kilometer van hun woonplaats begeven, en dat ook maar voor één uur per dag.

Zowel Marc Van Ranst als minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) reageerde nog dezelfde dag zonder veel enthousiasme op de aanmaningen van De Crem. ‘Laat het ons wat leefbaar houden’, zei De Block. De Veiligheidsraad beslist vorige vrijdag dan ook om geen afstandsbeperking op te leggen, en ook verder geen enkele nieuwe verstrenging aan te kondigen. De regels – die inderdaad voor interpretatie vatbaar zijn voor zowel burgers als agenten – blijven gelden.

5. Waarom mogen uw kinderen niet naar school?

Terwijl schooldirecteuren en leraren koortsachtig leerplannen uitwerken voor als de scholen ook na de Paasvakantie niet open mogen gaan, blijft de sluiting van de scholen misschien wel de controversieelste maatregel die de Veiligheidsraad tot hier toe al nam. Het was de Belgische Vereniging van Artsensyndicaten die voor het eerst openlijk daartoe opriep.

Zo goed als alle virologen en andere experten die de overheid adviseren vonden dat niettemin een slecht idee, hoewel België absoluut geen uitzondering is. In de meeste andere Europese landen zijn alle scholen ondertussen ook dicht. Kinderen zijn nochtans veel minder gevoelig aan het coronavirus en zouden op school zelfs een immuniteit kunnen opbouwen die de hele bevolking helpt. Bovendien vreesden veel experten dat ouders hun kinderen naar de grootouders zouden sturen.

Ook onder politici was hier geen eensgezindheid over. Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) was geen voorstander. ‘We blijven dezelfde lijn volgen en dat is luisteren naar de experten volksgezondheid, die geen sluiting vragen’, zei hij daarover. Uiteindelijk moest er naar een Belgisch compromis worden gezocht, want Franstalige politici bepleitten in navolging van Frankrijk wel een sluiting. Het was de reden waarom de vergadering urenlang duurde, en uiteindelijk werd besloten de lessen op te schorten maar de scholen open te houden voor de opvang van kinderen waarvoor de ouders geen veilig alternatief konden voorzien.