De EU financierde onderzoek naar risicomanagement van pandemieën. Alleen was ze niet geïnteresseerd in de resultaten ervan, zegt professor Jean-Luc Gala.
Miljoenen euro’s onderzoeksgeld heeft de Europese Commissie geïnvesteerd om Europa voor te bereiden op pandemieën. Waarom moesten lidstaten dan plots improviseren toen de coronacrisis toesloeg? Een van de gefinancierde Horizon 2020-projecten, Pandemic Risk and Emergency Management (PANDEM), liep van 2015 tot 2017. Het legde de zwaktes en tekortkomingen in het Europese pandemiemanagement bloot. Naast de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en onderzoeksinstellingen in Ierland, Zweden en het VK nam ook de Université Catholique de Louvain (UCL) aan het onderzoeksproject deel.
‘Je hebt geen academici nodig om te weten dat pandemieën verschillende keren per eeuw de kop opsteken’, zegt professor Jean-Luc Gala, specialist infectieziekten aan het Universitair ziekenhuis Saint-Luc en directeur van de onderzoeksgroep Centre for Applied Molecular Technologies, een samenwerking tussen de UCL en het Belgische leger. ‘Met de globalisering en de klimaatverandering is het risico op pandemieën alleen nog maar vergroot. En dus was het een kwestie van goed voorbereid te zijn. Dat was precies de opzet van PANDEM.’
Wat is er gebeurd met de resultaten van PANDEM?
Jean-Luc Gala: Niets. Nochtans had onze haalbaarheidsstudie belangrijke essentiële behoeftes aan het licht gebracht, zoals het belang van communicatie en vertrouwen in de overheid om zo’n gezondheidscrisis goed aan te pakken, en de noodzaak om laboratoria en ziekenhuizen beter voor te bereiden. Maar de lidstaten die zulke onderzoeksprojecten aanvankelijk verdedigden tot de financiering rond was, toonden achteraf gewoon géén interesse voor de resultaten.
Ook ventilatie en airconditioning kunnen corona verspreiden.
De coronacrisis bewijst dat ze dat beter wel hadden gedaan. Nu lijkt het alsof ze van nul af aan moesten beginnen.
Gala: U heeft absoluut gelijk. We hadden ook een opvolgingsproject gepland, PANDEM II. Bedoeling was om een visueel-analytische tool te ontwikkelen om geïnfecteerde patiënten in realtime op te volgen, de bezetting van ziekenhuisbedden te monitoren en de logistiek van geneesmiddelen beter te plannen. We zouden ook onderzoek doen naar de mutaties van virussen, maar tot mijn grote verbazing ging een ander project met de centen lopen. Bij een open projectoproep weet je natuurlijk nooit zeker of je opnieuw geselecteerd wordt, maar ik stel me toch vragen bij de beslissing van de selectiejury, die de voorkeur gaf aan een industrieel onderzoeksproject met meer dan dertig verschillende deelnemers. Gelukkig staat PANDEM II wel als eerste op de reservelijst. De deur is dus nog niet definitief gesloten. In ieder geval is er nood aan een project als PANDEM II – dat zien we nu in de aanpak van de crisis. Er is géén Europese samenwerking. Het is ieder voor zich.
België nam strikte maatregelen. Nederland en het VK kozen eerst voor een compleet andere aanpak.
Gala:Het virus laten rondgaan om collectieve immuniteit te krijgen is bullshit. Het werkt enkel theoretisch. Dat was absoluut dom. Crimineel zelfs, zeker gelet op de gemeenschappelijke grens tussen België en Nederland. Zo brachten ze mogelijk België in gevaar. Nederland en het VK zullen een boost van geïnfecteerde patiënten krijgen. De druk op ziekenhuizen zal gigantisch zijn. Bovendien heeft het VK een zeer zwak gezondheidszorgsysteem. Ik vrees dat ze het niet zullen aankunnen.
Wat vindt u van de manier waarop België met de coronacrisis omgaat?
Gala: Ik begrijp de benadering. België is een zeer ontwikkeld land met enorm veel vrijheid. Mocht onze overheid meteen dezelfde strikte maatregelen als China hebben opgelegd, dan zou ze het vertrouwen van de bevolking hebben verloren. Wetenschappers wisten wat er op ons afkwam, maar je moet de burgers meekrijgen. De aanpak van België was progressief: stilaan de maatregelen strenger maken, de situatie van dag tot dag opvolgen, en waar nodig bijsturen. Ik denk dat dat de beste benadering is. Ik zie wel één manco: de overheid moet nog duidelijker communiceren over het risico van overdracht van het virus.
Dat heeft ze toch gedaan?
Gala: De overheid zou élke Belg moeten verplichten om een mondmasker te dragen. Stel dat jij besmet bent, en zowel jij als je gesprekspartner draagt een mondmasker, dan is de kans op overdracht véél kleiner. Kijk naar Hongkong, een land met bijna acht miljoen inwoners en slechts vier coronadoden. Hongkong had al ervaring met SARS. Toen duidelijk werd dat het coronavirus besmettelijk was, is zowat iedereen in Hongkong zelfgemaakte mondmaskers beginnen te dragen.
Een belangrijk kenmerk van dit coronavirus is dat de overgrote meerderheid van de mensen het waarschijnlijk doorgeeft zonder dat ze zelf symptomen hebben. De meesten hebben geen flauw benul dat ze besmet zijn.
Als je vermoedt dat je besmet bent, is een mondmasker wél nuttig.
België kampt met een tekort aan mondmaskers.
Gala:Dat is precies de reden waarom niet elke burger die zijn huis uitgaat verplicht wordt om een masker te dragen. Bovendien zijn de chirurgische maskers die we in China gekocht hebben eigenlijk niets waard. Het gaat om papieren filters die een gevoel van bescherming geven. Dat is gevaarlijk. Ik pleit voor een pragmatische oplossing. Burgers kunnen zelf goede mondmaskers maken. Met mijn team heb ik een professioneel model ontworpen, u kunt het vinden op www.opensourcecoronavirus.org. Het gaat om een stoffen masker van twee lagen, met daartussen een vervangbare filter, die uit meerdere lagen keukenrol of koffiefilter bestaat. Heel eenvoudig, niet duur en absoluut efficiënt. Het ontwerp is gebaseerd op mijn ervaring in Afrika, waar ik veldwerk heb verricht rond ebola, monkeypox en tuberculose.
Verspreidt corona zich niet voornamelijk via de handen?
Gala: Nee. De overdracht gebeurt ook via nanopartikels in de lucht. Recent wetenschappelijk onderzoek wijst er zelfs op dat ook ventilatie en airconditioning het virus kunnen verspreiden. Misschien verklaart dat deels wel de dramatische besmettingscijfers in Spanje en Italië.
Hoelang kunnen patiënten het virus doorgeven?
Gala: Wie uit het ziekenhuis wordt ontslagen, moet nog twee weken in quarantaine. Nochtans weten we dat mensen tot vier weken na genezing het virus toch nog kunnen overdragen. Dat is natuurlijk niet voor iedereen het geval. Maar wie besmettelijk blijft, is een wandelende bom. Iemand na twee weken al uit quarantaine laten kan dramatische gevolgen hebben.
Ik heb het gezien met ebola: patiënten die twee keer negatief testen mogen naar huis, maar het virus blijft aanwezig in de hersenen, de ogen en in sperma. Als die mensen dan naar de oogarts of gynaecoloog gaan, of seksuele contacten hebben, blijft er een risico bestaan. Voor ebola bestaat er sinds kort gelukkig wel een vaccin dat efficiënt lijkt.
Voor corona duurt dat nog minstens een jaar. Hoelang zullen de strenge maatregelen in België nodig blijven?
Gala: China is erin geslaagd in twee maanden tijd de epidemie onder controle te krijgen. Waarom zou ons dat niet lukken? België had meer informatie over het risico, en we hebben een goed ziekenhuisnetwerk en een fantastische ploeg zeer bekwame artsen. Ik ben er rotsvast van overtuigd dat de situatie tegen juni verbeterd zal zijn. Daarna zullen we wel rekening moeten houden met kleine, lokale uitbraken hier en daar. Het enige dat we momenteel kunnen doen is thuisblijven. En mondmaskers dragen.
REACTIE
Viroloog Steven Van Gucht: ‘Je vergroot het risico op besmetting als je mondmaskers verkeerd gebruikt’
Ja, mondmaskers bieden een zekere bescherming. En toch is het voor de meeste mensen geen goed idee om erop te vertrouwen, waarschuwt viroloog Steven Van Gucht.
In veel Aziatische landen is het bij epidemieën bijna een standaardreactie: wie de deur uitgaat, zet een mondmasker op. Ook in ons land kleurt het straatbeeld tegenwoordig groen en blauw, en trekken heel wat mensen een mondmasker aan wanneer ze naar de bakker of de supermarkt gaan.
Toch raadt de Belgische overheid het dragen van mondmaskers af. In een communiqué, verspreid op woensdag, benadrukt de FOD Volksgezondheid dat het voor gezonde mensen ‘geen zin’ heeft om ‘een masker te dragen op straat of op uw werk’. Mondmaskers bieden volgens datzelfde communiqué enkel bescherming aan patiënten en zorgverleners. ‘Het is belangrijk dat maskers voorbehouden blijven aan deze twee groepen.’
Een van de belangrijkste bezwaren tegen het bredere gebruik van mondmaskers is de schaarste op de markt. In tijden waarin een tekort dreigt voor verzorgend personeel, is het logisch dat de overheid het gebruik van mondmaskers reserveert voor bevolkingsgroepen die het hoogste risico op besmetting lopen.
Dat mondmaskers niet zouden werken, is niet helemaal correct. Mondmaskers bieden voor mensen die niet ziek zijn een bepaalde bescherming tegen besmetting via speekselpartikels. Verschillende studies naar griepverspreiding suggereren dat het dragen van mondmaskers door ‘onervaren gebruikers’ een beperkt effect heeft. Ook Steven Van Gucht, viroloog bij het Belgische gezondheidsinstituut Sciensano en interfederaal woordvoerder van het crisiscentrum, raadt af om ‘in de huidige omstandigheden’ mondmaskers te gebruiken. ‘De meeste mensen raken vandaag besmet doordat ze druppels in het gezicht krijgen. De beste manier om dat te vermijden, is afstand houden en je handhygiëne verzorgen. Voor wie zich daaraan houdt, zijn die maskers eigenlijk nutteloos.’
‘Het is niet zo dat we mensen verbieden om mondmaskers te dragen’, erkent Van Gucht. Dat de FOD Volksgezondheid het dragen van mondmaskers toch afraadt, komt omdat de maskers heel vaak verkeerd gebruikt worden. ‘Mensen zetten ze voortdurend op en af, bijvoor- beeld om een sigaret te roken of aan hun gezicht te krabben. Daardoor zitten ze vaker met de handen aan hun gezicht, terwijl we dat net willen vermijden. De voornaamste transmissie van covid-19 verloopt nu eenmaal via de handen.’
Het is bovendien een heus karwei om een mondmasker correct te gebruiken. Van Gucht lijst de correcte procedure op: ‘Voor je het masker opzet, moet je eerst grondig de handen wassen of ontsmetten. Vervolgens moet je het masker opzetten zodat het zowel de neus als de mond bedekt. Daarbij komt dat je je handen nóg eens moet wassen per keer dat je aan je masker komt. En ook als je het masker afzet, moet je je handen nog een keer wassen, want in theorie kan het masker aan de buitenkant besmet ge- raakt zijn. Door mondmaskers verkeerd te gebruiken, vergroot je het risico op besmetting’, benadrukt Van Gucht.
Mondmaskers kunnen wél een zeker nut hebben voor covid-19-patiënten of voor mensen die contact hebben gehad met besmette personen. ‘Als je vermoedt dat je een besmetting hebt opgelopen, is een mondmasker nuttig. Het zal zeker de helft van de druppeltjes die opgehoest worden tegenhouden. Houd er dan wel rekening mee dat veel maskers niet afsluiten langs de zijkanten, en je dus mensen op die manier kunt besmetten.’ (Jeroen Zuallaert)
Up-to-date overzicht: alles wat u moet weten over de coronacrisis
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
