‘De wereld staat in brand. Willen we na corona wakker worden mét of zonder privacy?’

‘Deze lockdown zal niet eeuwig kunnen duren, de cijfers zullen niet op magische wijze beterschap vertonen. En daar loert technologie om de hoek’, schrijft Matthias Dobbelaere-Welvaert die in een brief aan onze politici een oproep doet om onze privacy niet weg te gooien nu de wereld in brand lijkt te staan.

Dag Leider,

Onze wereld staat in brand. Paniek slentert door de lege straten, infecteert ons allemaal. Nieuwsberichten bombarderen onze ratio, Magere Hein slijpt zijn zeis.

We worden geconfronteerd met een ongeziene crisis, die onze economie wellicht voor vele jaren in een diep dal zal sleuren. Waar – en dat is vele malen erger – echte mensen sterven, en waar elk nummer in een statistiek een individu verhult, en een verhaal vertelt dat we helaas nooit te horen zullen krijgen.

Ik begrijp dat u, als Leider, het moeilijk heeft. U bent immers maar een mens, met talenten en gebreken. Men kijkt nu naar u, als redder des vaderlands. U moet het nú waarmaken. De drang tot actie is groot, de vraag naar mondmaskers oneindig, de kritiek nimmer mals.

Waar de ratio ruimte moet maken voor paniek, is het zelden goed toeven. Er ging een golf van relatieve kalmte door ons land, na de langverwachte beslissing tot #lockdown. Dat was niet alleen op medisch vlak wellicht een zegen, maar ook op psychologisch vlak. Een lockdown herbergt kracht in zijn collectivisme. Het samen thuisblijven. Het samen bestrijden van een vijand.

Dat is mooi. Samenhorigheid heeft het de laatste dagen af en toe overgenomen op de zo vaak conflicterende sociale media. Van handengeklap, steun voor onze ouderen tot talloze burgerinitiatieven. Het zou mooi zijn om te zien, ware de omstandigheden niet dermate triest.

De wereld staat in brand. Willen we na corona wakker worden mét of zonder privacy?

Ik schrijf u echter aan voor iets geheel anders. Iets dat wellicht wat filosofischer getint is dan het virus dat we zo hard bestrijden. Langzamerhand wordt het duidelijk: de lockdown zal niet eeuwig kunnen duren, de cijfers zullen niet op magische wijze beterschap vertonen.

Daar loert Technologie om de hoek. Technologie zal alles oplossen! Drones die ons intimideren, operatoren die onze locatiegegevens geanonimiseerd doorgeven aan een task force, en opeens valt het grote woord. Een applicatie.

Zo’n app op je dure telefoon, dat in staat zou zijn om te traceren waar men is geweest, en met wie men allemaal contact heeft gehad. In China draait het systeem wel al langer, daar krijgen burgers een kleurcode: je bent groen, oranje of rood. Ben je groen (gezond), dan mag je de bus op. Een ander kleurtje, en je mag het vergeten.

De hooggeëerde Marc Van Ranst, de onvermoeide Corona-strijder, voor wie ik heel wat respect heb, was deze week andermaal te gast in De Afspraak. Toen de presentator vroeg hoever België staat van zo’n Chinese applicatie, antwoordde hij: “niet ver. Technologisch kan dat. Men is daarover aan het praten, en de contacten met de overheid zijn daar ook genomen”.

Ik heb in deze brief, beste Leider, mijn tijd genomen om tot de essentie van mijn pleidooi te komen. Dat is nodig, want deze tijd vergt erg veel nuance. Welke wereld willen we straks omarmen? Willen we het Chinese model, waar surveillance van elke burger hoog staat aangeschreven, en veiligheid hand in hand gaat met grove schendingen op zo goed als alle mensenrechten? Waar de overheid nu wel mooie statistieken kan voorleggen, maar waar het leven minstens naar onze waarden en normen, wellicht een pak minder aangenaam is.

Of houden we vast aan onze rechtstaat, aan onze mensenrechten, aan het belang van onze individuele privacy, en kiezen we resoluut voor democratische maatregelen? Voor maatregelen die onze maatschappij niet zullen ontwrichten eens ook deze crisis onvermijdelijk is bedwongen.

Technologie kan prachtig zijn, en kan boosaardig zijn. Elke vorm van technologie of data uitsluiten op dit moment zou misdadig zijn. Ik maak me echter grote zorgen over het razende tempo waarmee applicaties, websites en initiatieven nu worden ontwikkeld door overheden en private bedrijven, en het gebrek aan transparantie over hun werking, en aan genuanceerd (parlementair) debat. Men kan twisten over het delen van anonieme locatiegegevens door onze operatoren, maar het doorstaat wellicht de toets van proportionaliteit. Men kan twisten over die zoemende drones, die mensen moeten aansporen om toch snel terug #inuwkot te blijven.

Eens we echter de deur openzetten voor applicaties, ondersteund of gebouwd door onze overheid, die onze wandel volgen, onze dierbaren identificeren, en onze individualiteit en geheimen classificeren als een ‘potentieel risico’, zijn we het debat van het redelijke echter lang voorbij. Moeten we zomaar geloven, dat eens de crisis voorbij is, deze technologie wordt begraven? Wat met een volgende pandemie? Of een volgende terrorist?

En ik weet het wel. Er bestaan wel wat manieren om dit privacyvriendelijker aan te pakken. En u zal wellicht horen dat dit allemaal best conform de GDPR – u weet wel, die rigide privacywet – kan plaatsvinden. Privacy is meer dan een wet. De GDPR is géén heilige graal, maar kan zelfs de deur openstellen voor een geregulariseerde surveillance.

Tijd om af te sluiten. U heeft immers veel te doen. We zijn elkaar al een paar keer tegengekomen. Over die vingerafdrukken op de identiteitskaart. Over die slimme camera’s die overal neergepoot worden als ware het frisse lentebomen.

Ik weet niet welke impact Corona zal hebben op onze maatschappij. U ook niet, vermoed ik. Wat ik wel weet, is dat u de sleutels in handen hebt. De sleutel tot een deur van democratisch gedragen maatregelen, en een tweede sleutel. Die opent de deur tot een wereld die we niet kennen. Een wereld van Big Brother, een wereld van surveillance, waar burgers gevolgd, getraceerd en bespied worden door een alleswetende overheid. We hebben terroristen nooit toegelaten om onze rechten en vrijheden ingrijpend te veranderen. Laten we diezelfde vastberadenheid en moed tonen bij deze vijand.

Ik smeek u dan ook, beste Leider. Kiés de juiste sleutel.

Deze opinie werd geschreven door Matthias Dobbelaere-Welvaert, directeur en privacyactivist bij the Ministry of Privacy, en docent ‘Copyright and Mediarights’ aan de Erasmus Hogeschool Brussel. Zijn debuutboek over privacy verschijnt in december 2020 (Borgerhoff & Lamberigts).