Geconfronteerd met de waarheid het omgekeerde blijven beweren: met Dries Van Langenhove worden de spelregels van het politieke debat radicaal hertekend.
‘Vlak naast de wereld waarin we leven, de wereld waar we allemaal vertrouwd mee zijn, is er een wereld waar we niets van afweten, een ongekende wereld die tegelijk met de onze bestaat.’ Aan het woord is de Japanse schrijver Haruki Murakami, die wellicht zonder het te bedoelen een rake analyse maakte van de psychologische trukendoos van het nieuwe extreemrechts, van Steve Bannon tot Dries Van Langenhove.
In de meest recente passage van Dries Van Langenhove in de studio van Terzake werd die parallelle werkelijkheid op enkele minuten tijd tastbaar gemaakt. Of het nu ging om een tekst in ’t Pallieterke of filmpjes die Van Langenhove deelde in besloten chatgroepen van zijn Schild & Vrienden, telkens ontkende hij zonder verpinken waar hij mee geconfronteerd werd.
Dezelfde ontkenning van de feiten was ook al te zien in de reportage die Pano vorig jaar draaide over de extreemrechtse studentenvereniging: de berichten die de openbare omroep uit de chatgroepen gelicht had, waren volgens hem niet echt. De posts die hij zelf geplaatst zou hebben, waren volgens Van Langenhove door iemand anders verspreid met een vals profiel. In Terzake ontkende hij een filmpje van de fascist Oswald Mosley verspreid te hebben, zelfs toen hij met visueel bewijs werd geconfronteerd.
Op een basaal niveau lijkt die tactiek een erg menselijk verdedigingsmechanisme, maar de systematiek verraadt dat het om meer gaat. Psychologen noemen het gaslighting: een verregaande vorm van manipulatie waarbij iemand de waarheid van de hand wijst door telkens weer staalhard te liegen. Het gevolg is dat de andere partij ten lange leste gaat twijfelen aan haar gezond verstand, omdat de werkelijkheid waarin hij of zij leeft niet langer door de ander erkend wordt. Er ontstaan twee werelden, elk met hun eigen wetmatigheden: wat aan deze kant van de scheidslijn geldt als argument en bewijsvoering, heeft aan gene zijde niet noodzakelijk enige betekenis.
Samen met de werkelijkheid vervaagt ook alle verantwoordelijkheid
Het perfide effect: samen met de werkelijkheid vervaagt ook alle verantwoordelijkheid. Iemand tot de orde roepen kan enkel wanneer er een feitelijke common ground is, een gedeelde erkenning van wat echt is en wat niet. Ontken de waarheid, en niemand kan je erop pakken. Ontken dat je de woorden van een Britse fascistenleider echoot, dan hoef je je ook niet te verantwoorden. Het laat je bovendien nog toe de rollen om te draaien en te klagen over de leugens van de media.
De enige basis die dan nog overblijft voor een publiek en politiek debat is emotie en perceptie. In het vorig jaar verschenen The Death Of Truth toont Michiko Kakutani, voormalig hoofd van de boekensectie van The New York Times, minutieus aan hoe die evolutie zich de laatste decennia meester maakte van de Amerikaanse politiek. Tekenend is een uitspraak van de Republikein Newt Gingrich toen die op CNN sprak over de groeiende onveiligheid in Amerika, ook al was die volgens hem niet te zien in de cijfers van ‘links-liberalen’. Wanneer de journalist hem erop wijst dat die cijfers door de FBI verzameld worden, klinkt het: ‘als politiek kandidaat zal ik vertrouwen op hoe mensen het aanvoelen, en ik zal jou laten vertrouwen op de theoretici.’
Een extreme vorm van die perceptielogica groeide de afgelopen jaren binnen de alt right, het Amerikaanse nieuwrechts dat via Steve Bannon en Donald Trump het Witte Huis inpalmde. Trump zette zijn eerste politieke stappen in de voorhoede van een beweging rond de leugen dat Barack Obama geen Amerikaans staatsburger was en daardoor ook geen legitiem president. Als staatsleider propageert Trump zoveel leugens dat de Washington Post een teller begon bij te houden.
Met Schild & Vrienden kreeg de alt right ook voet aan wal in ons land. De communicatiemethoden en memes, de culturele invloeden, de ultrarechtse en zelfs supremacistische ideologische grondslagen: allemaal netjes volgens het boekje van Breitbart en – dichter bij huis – de Oostenrijkse leider van de extreemrechtse Identitäre Bewegung Martin Sellner. Ook de verdraaiing van de werkelijkheid en de klassieke mediakritiek – alles is framing van de linkse cultuurelite en de deep state – werden integraal overgenomen.
De best beschikbare waarheden
Ook zonder politiek engagement van Dries Van Langenhove zette nieuwrechts haar stempel op het debat. Schild & Vrienden kwam niet plotsklaps uit de grond schieten, maar is gegroeid uit een internationaal fenomeen in de ultrarechtse marges. Via internationale contacten en de mediatisering van de Amerikaanse politiek maar ook via Vlaams Belang – en zeker haar jongerenafdeling – en de meest rechtse flank van N-VA sijpelde die retoriek al langer door: kritische berichtgeving werd afgewimpeld als #fakenews en linkse beschadigingsoperaties. Kijk naar de tweets van Theo Francken: de stijl is een doorslagje van wat Trump hanteert.
Dat liet zijn sporen na. Feiten en een klare kijk werden de afgelopen jaren steeds meer een vervelende hindernis. N-VA claimt de erfenis van de Verlichting, maar durft wel eens creatief omspringen met de implicaties van de wetenschappelijke methode. Een kwalitatieve, goed uitgevoerde studie rond discriminatie op de huurmarkt werd door Vlaams minister Liesbeth Homans en toenmalig Antwerps schepen Fons Duchateau naar de prullenbak verwezen. Makkelijker was om de onderzoeker verdacht te maken wegens vermeende banden met PVDA. Dat argument heeft maar weinig meer te maken met een beleid dat gestoeld wordt op data en objectieve onderzoeksmethodes.
Ook bij andere partijen was feitenvrijheid niet langer een probleem. Ons land kreeg een regering die beloofde een fonds voor factchecking op te zetten, enkele maanden nadat ze met het idee speelde het Monitoringcomité af te schaffen omdat de ramingen van die begrotingsexperts doorgaans vervelend uitvallen. PVDA komt jaarlijks met een lijst van 50 ‘bedrijven die het meest voordeel halen uit de spitstechnologie van ons belastingstelsel’. De manier waarop in de studie winsten berekend worden, is economische onzin, maar dat lijkt de partij niet te deren.
De journalistiek is vanzelfsprekend niet zonder zonde: journalisten blijven mensen, en niets des mensen is hen vreemd. Maar waarachtige journalistiek heeft wel de intentie om – in de woorden van Kakutani – ‘de best beschikbare waarheden’ bloot te leggen. Voor veel mensen die aan de knoppen van ons land zitten, lijkt dat hoe langer hoe meer bijzaak. De kans dat die tendens een halt toegeroepen wordt, is een stuk kleiner nu Vlaams Belang Dries Van Langenhove de Kamer in wil loodsen en zo de alt right in Vlaanderen helpt institutionaliseren.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
