‘Catalonië wordt lakmoesproef voor de Europese rechtsorde’

Eric Storm (Universiteit Leiden) over de beslissing van de Brusselse raadkamer dat de Europese aanhoudingsbevelen (EAB) tegen de drie Catalaanse ex-ministers niet-uitvoerbaar zijn.

Tot nu toe kunnen de Spaanse autoriteiten nog niet echt rekenen op een soepele medewerking van rechters elders in Europa. Begin april namen rechters in Sleeswijk-Holstein al een voorlopig besluit dat de voormalige leider van de Catalaanse regioregering Carles Puigdemont niet voor rebellie uitgewezen zou kunnen worden. Nu wijst ook de Brusselse Raadkamer op formele gronden het Europese uitleveringsverzoek tegen drie van zijn ministers af.

Zeven andere voormalige ministers melden zich netjes bij de rechter in Madrid en zitten inmiddels al langere tijd in voorlopige hechtenis. Degenen die naar het buitenland vertrokken lopen nog gewoon vrij rond. Dat is binnen een verenigd Europa natuurlijk uiterst pijnlijk. De vraag is nu of deze situatie te wijten is aan onhandig opereren van het Spaanse Hooggerechtshof, of aan een zekere onwil van de kant van rechters elders in Europa (zoals nu informeel van Spaanse kant wordt gesuggereerd).

Veel commentatoren beweren dat de (mislukte) poging tot afscheiding van Catalonië in oktober vorig jaar in feite een politiek conflict is dat via dialoog opgelost zou moeten worden. Inderdaad valt de Spaanse regering van Mariano Rajoy te verwijten dat ze nooit serieuze pogingen ondernomen heeft om met de Catalaanse regioregering in gesprek te gaan.

Aan de andere kant zijn de separatistische partijen al in maart 2014 voor het eerst door het Spaanse Constitutionele Hof op de vingers getikt. Het regionale parlement – waarin deze partijen een nipte meerderheid hebben – had namelijk een resolutie aangenomen waarin stond dat het Catalaanse volk soeverein is en dus over zijn eigen toekomst mag beslissen. Dit was onmiskenbaar in strijd met de Spaanse grondwet.

Sindsdien heeft de regionale regering stelselmatig het autonomiestatuut, allerlei Spaanse wetten en de grondwet overtreden. Ook weigerde zij besluiten die door het Constitutionele Hof ongedaan werden gemaakt terug te draaien. Met als bekendste hoogtepunten natuurlijk de organisatie van het illegale referendum op 1 oktober en het uitroepen van de onafhankelijkheid enkele weken later. Mogelijk werd zelfs de regionale politie ingezet om door rechters opgelegde maatregelen te saboteren.

Het besluit om de uitlevering van enkele van de belangrijkste verdachten aan Spanje te weigeren, betekent impliciet dat regionale autoriteiten – als ze door een meerderheid van de regionale volksvertegenwoordigers worden gesteund – overal in Europa ongestraft allerlei wetten aan hun laars kunnen lappen.

Ik kan me echter niet voorstellen dat als bijvoorbeeld de regering van de Duitstalige Gemeenschap besluit om zich met steun van een meerderheid in het parlement van de Oost-België aan te sluiten bij Duitsland – en daarbij bovendien alle middelen van de Gemeenschap inzet – dit niet tot strafrechtelijke vervolging zou leiden. In een democratische rechtsstaat kan men niet zomaar allerlei regels opzij zetten en rechters negeren, zogenaamd omdat het volk dat wil.

Eric Storm is universitair docent Europese Geschiedenis aan de Universiteit Leiden.