‘Als het er dan toch is, mag het coronavirus wat kortzichtigheid uit ons systeem hameren’

Bioloog en Knack-journalist Dirk Draulans poogt iets positiefs te vinden in de coronacrisis. Misschien stimuleert ze tot wat meer langetermijndenken.

Al in augustus waarschuwden virologen, infectiologen, epidemiologen en microbiologen voor wat nu aan het gebeuren is. De fameuze tweede golf van het coronavirus is er, en ze is een stuk groter dan de eerste golf. Het is de kroniek van een aangekondigde catastrofe, maar de bevolking wilde niet luisteren. De bevolking wilde niet weten van nieuwe maatregelen die haar doen en laten zouden beperken. En als de bevolking niet luistert, luisteren de beleidslui ook niet. Of luisteren ze wel, maar doen ze niets.

Er is een groot verschil tussen de eerste coronagolf en de tweede. De eerste pakte iedereen koud. Wetenschappers moesten zonder ‘voorkennis’ aan de strijd beginnen. Dat ging niet zonder slag of stoot, niet zonder zoeken en tasten. Toen ik onlangs in De Afspraak op Canvas zat, in het ontmoedigende gezelschap van een hardvochtig Kamerlid van het Vlaams Belang, snauwde de dame in kwestie een keer of vijf dat viroloog Marc Van Ranst had gezegd dat het coronavirus niet meer zou zijn dan een griepje.

Of hij dat effectief gezegd heeft, weet ik niet, maar zelfs als dat zo was, is het een irrelevant gegeven. Want begin maart wist niemand wat te verwachten. Het geeft echter geen pas om Van Ranst daarom als een halve debiel weg te zetten. Het ging zo ver dat de man samen met enkele collega’s in de zomer politiebescherming moest krijgen, wegens doodsbedreigingen die ze ontvingen.

In het begin van de coronacrisis waren de wetenschappers helden, die geen moeite spaarden om het virus de kop in te drukken. Maar na een week of zes begonnen de mensen de lockdown beu te worden, en kwam er een kentering in het respect. De mensen wilden zo snel mogelijk weer naar business as usual. Lobbyisten begonnen aan hun ondermijnende taak om de zin van de maatregelen in twijfel te trekken.

Politici als de uitermate slecht over de crisis geïnformeerde dame van het Vlaams Belang en brulboei Jean-Marie Dedecker, nooit te beroerd om de grootste nonsens de wereld in te sturen, vielen de virologen openlijk aan als onbenullen die niet wisten waar ze het over hadden. Schrijfsters, influencers, historici en vele anderen poneerden zonder kennis van zaken dat de anticoronamaatregelen meer nadelen hadden dan voordelen. Veel mensen die het beu waren, steunden hun visies en deelden ze massaal.

De maatregelen werden bijgevolg veel te snel gelost. Het virus was niet weg, het bleef sluimeren. In de zomer voorspelden statistici al dat het terug zou komen. Ze konden dat met overtuiging doen, want in tegenstelling tot in de eerste golf waren er toen wel concrete cijfers over de virale verspreiding. Helaas wilde bijna niemand luisteren. Het was zomer, en ‘men’ wilde de mensen niet opnieuw in hun kot jagen voor iets dat nog amper zichtbaar was.

Heel de zomer werd er vanuit vele hoeken ongenadig ingehakt op de virologen. Er kwam zelfs kritiek van andere wetenschappers. In Franstalig België werd het Brusselse kliniekhoofd Jean-Luc Gala hét gezicht van de weerstand tegen nieuwe maatregelen, bij ons was dat gezondheidseconoom Lieven Annemans. Iemand als infectiologe Erika Vlieghe werd wanhopig van de desinformatie, want zij zag de toekomst achter de cijfers. De anderen zagen alleen lege ziekenhuisbedden.

We weten ondertussen hoe het gelopen is. De kliniek waar Gala werkt heeft zich officieel van zijn standpunten gedistantieerd. Annemans heeft zich vol zelfmedelijden teruggetrokken uit het publieke debat. We zijn ervan af, maar we gaan nog weken, misschien wel maanden worstelen met de gevolgen van hun ondoordachte optredens. Want ineens lopen de ziekenhuizen wel vol, zoals voorspeld. We kunnen alleen maar ons hart vasthouden en hopen dat ze het bolwerken, anders gaan we naar Italiaanse toestanden waarin mensen niet meer behandeld kunnen worden en het leger lijken moet afvoeren. Als men in de zomer naar de juiste wetenschappers had geluisterd, was het niet zover gekomen.

Ik koester momenteel de misschien naïeve gedachte dat de tweede golf van het coronavirus ons iets positiefs zal bijbrengen. Misschien zal ze ons leren dat we wat minder kortzichtig moeten zijn en op langere termijn moeten durven denken. Misschien moeten we wat bescheidenheid cultiveren en niet blijven uitgaan van de idee-fixe dat we alles onder controle hebben. Dat hebben we niet – zo bewijst het coronavirus, een minuscuul ding dat volgens sommigen niet eens als ‘leven’ kwalificeert.

Het is evident dat er mentale en economische schade zal zijn, dat veel mensen het moeilijk zullen krijgen als gevolg van de maatregelen om het virus te bestrijden. Maar we kunnen niet anders, want zonder virusbestrijding zou de maatschappelijke schade nog véél groter zijn. Dan zou het virus pas echt een ravage veroorzaken. Mensen moeten nu durven nadenken over een heroriëntering, over anders gaan werken en leven, zowel voor henzelf als voor de maatschappij. Niet evident, want velen van ons zijn routinedieren.

We moeten inzien dat we als mensheid al een tijd boven onze stand leven. De natuur is niet voor de mens gemaakt, zoals ons vroeger vaak werd voorgehouden. De mens is deel van de natuur en zou er beter wat meer zorg voor dragen, want we zien nu op veel fronten de ongewenste gevolgen van onze aanslagen op haar welzijn. Er is niet alleen de coronacrisis (en er dreigen nog viruscrisissen te volgen), maar er zijn ook milieucrisissen, met op kop de klimaatopwarming. Die gaat op termijn véél ontwrichtender voor ons systeem zijn dan de coronacrisis.

We hebben er alle belang bij om nu al in te zetten op het aanpakken van de klimaatopwarming. Hoe vroeger we erbij zijn, hoe minder zwaar dat zal vallen en hoe minder het zal kosten. Hoogleraar Mario Pickavet toonde in een betoog op de website van Knack aan dat als de lockdown in maart zelfs maar een week vroeger was ingegaan, er in ons land ‘slechts’ drieduizend coronadoden zouden zijn gevallen in plaats van tienduizend.

Beleidslui moeten durven kiezen voor een doortastend optreden in een crisis in plaats van geschipper onder druk van misnoegden en andere niet-bevoegden. In Nieuw-Zeeland, momenteel hét schoolvoorbeeld van een goed bestuurd land, werd kordaat ingegrepen nog voor het coronavirus er goed en wel voet aan de grond had gekregen. Premier Jacinda Ardern werd onlangs met een overweldigende meerderheid herkozen. Haar bevolking waardeerde haar sterke optreden.

De coronacrisis leert dat we ons niet blind moeten blijven staren op het status-quo, op de routine van elke dag. Dat is de routine van overconsumptie, van ten koste van alles blijven doen wat we willen, van het vernietigen van leefmilieus van andere dieren, van grootschalige kaalslag van wouden en vervuiling van wateren die we hard nodig hebben. We moeten onze les leren en een versnelling terugschakelen, meer aandacht voor onze leefomgeving hebben, rust in ons verhaal inbouwen. Het is nooit plezant om het wat anders te moeten gaan doen, maar er is geen andere optie meer.

Als we niet bijsturen, walsen we de volgende decennia van de ene crisis naar de andere. Wat hebben we dit jaar al niet gehad? Helse bosbranden over heel de wereld, bijbelse sprinkhanenplagen, zware orkanen met overstromingen, extreme droogteperiodes, een verwoestende pandemie met al meer dan een miljoen doden. En we staan nog maar aan het begin van de globale opwarming. Het is geen gemakkelijke boodschap, want het is een problematiek voor de halflange termijn, maar het wordt hoog tijd dat we de signalen echt ernstig nemen en er echt aandacht aan besteden. We leren nu op kleine schaal wat de gevolgen zijn van een te lakse aanpak van een crisis.

Er zouden ook maatregelen moeten komen om de vloed aan desinformatie te bestrijden. Misschien moet iemand een voorbeeld stellen en, bijvoorbeeld, Annemans en Gala juridisch dagvaarden wegens het nodeloos in gevaar brengen van heel veel mensen of het veroorzaken van vermijdbare economische schade. Misschien moet er paal en perk worden gesteld aan kanalen die bulken van de manifeste desinformatie. Dat zou niet nodig zijn als er efficiënt en met visie zou worden bestuurd. Laat de jammeraars jammeren, de brulboeien brullen, de mistevredenen morren en doe wat er gedaan moet worden. Moeilijker hoeft het niet te zijn. We moeten er toch doorheen.