Een paars-groene federale regering staat niet op één in de wedkantoren, maar er valt best een gokje te wagen. Al komt zo’n regering er niet voor het einde van het jaar, noch zonder ‘blamage’, CD&V en een blauwe premier. ‘Paars-Groen met CD&V: zo’n regering kan zich buigen over dé grote thema’s van deze tijd. Dat is toch wat anders dan terugkeren in de tijd, wat De Wever doet met zijn startnota?’
Bijna drie maanden na de verkiezingen zijn enkel de Brusselse en Duitstalige regeringen gevormd. Een Vlaamse is in de maak, van de Franstalige gewest- en gemeenschapsregeringen is er nauwelijks een spoor. Helemaal wachten is het op federale witte rook. Informateurs Johan Vande Lanotte (SP.A) en Didier Reynders (MR) werken naar verluidt primair aan een paars-gele regering van socialisten, liberalen en de N-VA. Dat de grootste partijen in die constellatie, de PS en de N-VA, nog niet formeel met elkaar hebben gesproken is weinig hoopgevend voor dat denkspoor. De N-VA wil praten met de PS, maar enkel over confederalisme. De PS leest daarin een verholen njet en weigert het gesprek.
De PS en de N-VA zijn dan wel de grootse partijen van het land, ze zijn ook de grote verliezers van de afgelopen verkiezingen: de PS verloor drie Kamerzetels, de N-VA acht. Daardoor circuleert er ook een ander idee dan paars-geel. Politoloog Bart Maddens (KU Leuven) schreef in De Standaard dat een paars-groene regering niet uitgesloten is – al is de optie ‘hoogstens iets voor de seizoensfinale‘.
De regering-Di Rupo was sociaal-economisch noch electoraal een ramp. Een anti-N-VA-coalitie hoeft voor de Vlaamse partijen niet suïcidaal te zijn.
Bart Sturtewagen, opiniërend hoofdredacteur van die krant, schreef een dag later dat de Vlaamse formatiegesprekken de N-VA, de CD&V en de Open VLD aan elkaar klikken en zo ‘de PS het plan uit handen slaan om, nadat de impasse lang genoeg heeft geduurd, een noodregering te vormen met de drie Vlaamse traditionele partijen plus Groen – al heeft dat kwartet geen meerderheid in Vlaanderen’.
Maddens blijft overtuigd van het tegendeel. ‘Er is een ijzeren logica die de zaken doet evolueren naar Paars-Groen’, zegt hij aan Knack. ‘Zeker wanneer de formatie onder druk komt van klimaat, brexit of de kwakkelende economie.’ Ook Jos Geysels, Agalev-voorzitter ten tijde van de paars-groene regering- Verhofstadt I (1999-2003), ziet niet in waarom het die richting niet meer kan uitgaan. ‘Je hoeft de framing niet te volgen dat de twee grootste samen moeten komen’, zegt hij. ‘Dat is democratisch logisch, zeker wel, maar ander uitkomsten zijn dat ook.’ Politiek commentator Noël Slangen vindt Paars-Groen geen evidente keuze op korte termijn, maar zeker mogelijk. ‘Als ze bij de Open VLD heel graag de premier willen leveren.’
Er zijn argumenten om een paars-groene regering niet bij voorbaat af te serveren. De belangrijkste: de ecologisten zijn een van de drie winnaars van de verkiezingen, naast Vlaams Belang en de PVDA. Aangezien die laatste twee uitgesloten blijven van regeringsdeelname is een regering met groenen de enige kans om nog een winnaar van 26 mei mee te laten besturen.
Maar Paars-Groen heeft geen Vlaamse meerderheid, werpen tegenstanders op. De Open VLD, Groen en de SP.A komen slechts aan 29 van de 89 in Vlaanderen verkozen Kamerzetels. Geysels wuift het weg. ‘Dit strookt perfect met de grondwet en de tradities in ons land.’ Maddens knikt. ‘Dat argument weegt al niet meer door sinds de N-VA in 2008 na het afspringen van het kartel met de CD&V de regering-Leterme verliet. Sindsdien hebben we altijd een regering gehad zonder meerderheid in een van de taalgroepen.’ Ook grondwetspecialist Hendrik Vuye (UNamur) erkent dat. ‘Een meerderheid is een meerderheid, zo werkt een democratie. Of die meerderheid legitiem aanvoelt bij de bevolking, dat is iets anders. Paars-Groen kan aanvoelen als een coalitie van verliezers. Groen won, maar het was wel een pyrrusoverwinning.’
IJzeren logica
De ‘ijzeren logica richting Paars-Groen’ van Bart Maddens veronderstelt dat de primaire piste – Paars-Geel – helemaal uitgesloten kan worden. Volgens de Vlaamsgezinde politoloog moeten de andere Vlaamse partijen de schuld op de N-VA kunnen steken omdat er geen andere regering gevormd kan worden. ‘U zult het zien: de N-VA zal “extremistisch” en “onverantwoordelijk” genoemd worden omdat ze het confederalisme op tafel legt. De perceptie dat de PS niet wil praten met de N-VA is dus voorlopig nog een probleem voor Paars-Groen.’ Dat zet de N-VA in een zetel, meent hij. ‘Zij zeggen bereid te zijn te praten, terwijl de traditionele partijen absoluut willen vermijden dat het lijkt alsof de PS een regering met een Vlaamse minderheid forceert. Een paars-groene regering zal dat altijd zijn, zelfs met de CD&V erbij.’
De PS heeft die voor de CD&V en de Open VLD onaantrekkelijke perceptie nu al gecreëerd, zegt Maddens, doordat Paul Magnette (PS) meteen na de verkiezingen zei dat er andere mogelijkheden zijn dan met de N-VA. ‘De CD&V en de Open VLD zullen daartoe bereid zijn, maar ze willen liever de N-VA de schuld geven dan de indruk te wekken de PS in de kaart te spelen. Ook in 2010 ging het zo. Toen de N-VA de nota van Elio Di Rupo (PS) afwees, was dat de gedroomde aanleiding om de N-VA eraf te rijden. Zoiets verwacht ik opnieuw, maar pas tegen het einde van het jaar.’
Een regering zonder de N-VA hoeft de Open VLD en de CD&V ook niet per se af te schrikken, vindt Maddens. ‘Vergeet niet dat de regeringspartijen van de regering-Di Rupo de verkiezing in 2014 niet verloren hebben. De Open VLD en de CD&V wonnen één zetel bij, de MR twee. Ondanks drie zetels verlies voor zijn de PS ging de regering van premier Di Rupo er dus één zetel op vooruit. Dat kan de regering-Michel, waar de N-VA wél in zat, niet zeggen.’ De ‘ gouvernement MR/N-VA‘, zoals de PS-oppositie ze steevast noemde, verloor 22 zetels bij de jongste verkiezingen. Nadat de N-VA er in december 2018 uit was gestapt, was ze al haar meerderheid kwijtgeraakt. Maddens: ‘De regering-Di Rupo was electoraal dus zeker geen mislukking. Het was ook geen kibbelkabinet, én ze was sociaal-economisch geen ramp.’
Dat laatste zei ook Leuvens econoom en begrotingsspecialist Wim Moessen al in mei in Knack, en bleek begin deze week nog uit cijfers van de Nationale Bank (NBB), die via CD&V-Kamerlid Hendrik Bogaert in De Standaard belandden. De NBB berekende dat de Zweedse ‘sociaal-economische herstelregering’ minder en minder structureel bespaarde dan de, in N-VA-oppositietaal, ‘door Franstaligen gedomineerde belastingregering’ van Di Rupo. Maddens, hoewel verre van gewonnen voor zo’n coalitie, besluit dat een regering vormen zonder de N-VA ‘voor de Vlaamse partijen dus niet per definitie suïcidaal hoeft te zijn’.
En ook de N-VA heeft iets te winnen bij een federale paars-groene meerderheid, denkt hij. ‘De N-VA-vleugel die ten koste van alles wil meebesturen bestáát, maar als kleine minderheid. Ze mogen hun electorale optater dan wel verbloemen, ze wéten dat hij reëel was. En er is het strategische voordeel: vanuit een Vlaamse regering oppositie voeren tegen een federale regering versterkt het Vlaams-nationale narratief dat Vlaanderen beter werkt dan België. Dat weegt zwaarder door dan op Belgische niveau een rechts tegenwicht te bieden.’
Als de N-VA denkt dat ze zich kan meten met de studiedienst van de PS zal ze alle hoeken van de kamer zien.
Ook bij de PS is de interne nood niet bijzonder groot om de ziel te verkopen aan de N-VA, besluit hij. ‘Voor de PS is de N-VA niet incontournable. Het land kan het best gered worden zonder de N-VA, vinden ze. Dus waarom concessies doen of openingen maken voor confederalisme of een rechts beleid?’
Voormalig parlementslid Hendrik Vuye (eerst N-VA, daarna onafhankelijk) is daar minder van overtuigd. ‘Zeker, de radicaallinkse PS-vleugel onder aanvoering van de vakbond FGTB wil en zal nooit met de N-VA praten, laat staan besturen. Maar de PS is een bestuurspartij. Ooit gaat ze overstag.’ Er speelt ook een politiek-maatschappelijk sentiment. ‘Voor de PS en de Franstaligen betekent België nog iets, vergeet dat niet. Het wordt daar erger gepercipieerd dat er geen federale regering is dan in Vlaanderen. Maar zoals Alain Gerlache zei in Knack: de Franstaligen hebben geen project voor België. Ik heb vaak het idee dat zij spreken over een België zonder Vlamingen, zonder dat appendixje in het noorden. Klein detail: die appendix is wel de economische motor van België.’
Dat de PS absoluut wil meeregeren, denkt ook Olivier Mouton, politiek journalist bij LeVif/L’Express. Hij ziet een grote persoonlijke drijfveer bij Di Rupo. ‘Ik herinner me goed de sfeer in de Wetstraat 16, waar de premier huist, toen hij er in 2014 zijn afscheidsdrink gaf. Di Rupo was er toen écht van overtuigd dat hij als redder van het land, zoals hij zichzelf zag omdat hij een regering zonder de N-VA had kunnen vormen, werd opgevolgd door mensen die alles kwamen kapotmaken. De N-VA en Charles Michel hebben zijn imago van redders des vaderlands gebroken, zo persoonlijk was het voor hem. Toen besefte ik: deze man wil één ding. Revanche. Hij zal er alles aan doen om zonder de N-VA te gaan. Dat deelt hij met Ecolo.’ Mouton is sceptisch, maar sluit een paars-groene regering aangevuld met CD&V niet uit. ‘Zo’n union nationale zou perfect aansluiten op Di Rupo’s persoonlijke drang naar revanche én op zijn gehechtheid aan dit land. Bij een Italiaanse migrant die alles te danken heeft aan de Belgische welvaartsstaat, is die groot en oprecht.’
Ondergaan in schokken
Om Paars-Geel helemaal uit de lucht te schieten, vergelijkt Vuye de huidige situatie met die in 2010. Toen gingen Elio Di Rupo en Bart De Wever voor het eerst, en meteen ook voor het laatst, aan de onderhandelingstafel zitten. Vuye was medeonderhandelaar voor de N-VA. ‘Dat waren de twee grote winnaars van de verkiezingen, elk met een monsterfractie van 27 Kamerleden achter zich. Vandaag zijn het twee angsthazen. Twee verliezers die bedreigd worden op hun linker- of rechterflank.’
‘Bij de PS zijn ze niet vergeten wat er in Frankrijk is gebeurd. In 2017 scheelde het niet veel of de socialisten waren daar gewoon weggevaagd bij de presidentsverkiezingen. De Waalse PS beseft dat ook zij plots tussen de kleintjes kan staan, zoals de CD&V is overkomen. En ook de N-VA maakt een zware crisis door, al sijpelt dat niet naar buiten. Het wordt weleens vergeten, vreemd genoeg, maar die partij is 25 procent van haar kiezers kwijt. Bij de CVP/CD&V is het verval langzaam gegaan. De N-VA kan ten onder gaan zoals ze is gegroeid: in enkele schokken.’
Ook de politiek-maatschappelijke context is minder gunstig voor Paars-Geel dan in 2010, weet Vuye. ‘We hadden toen een communautaire campagne achter de rug. Iedereen wist dat er een staatshervorming aankwam.’ Vuye waarschuwt zijn voormalige partij: ‘Als de N-VA denkt zich te kunnen meten met het Institut Emile Vandervelde, de studiedienst van de PS, dan doet ze aan ongelofelijke zelfoverschatting. Als het tot communautaire onderhandelingen komt, zal de PS haar alle hoeken van de kamer laten zien. Dat zal een heruitgave zijn van de regering-Michel. Van Marrakesh tot de begroting: de N-VA zal van alles missen.’
Paars-Groen, vindt Geysels tot slot, is meer dan een ‘restjesproject’ dat volgt uit een afvalrace. ‘Een paars-groene regering aangevuld met christendemocraten zou zich kunnen buigen over dé grote thema’s van deze tijd. Dat is toch wat anders dan terugkeren in de tijd, wat De Wever doet met zijn startnota? Daar krijg ik het verdomme koud van.’
Wolfijzers
Het pad naar Paars-Groen ligt bezaaid met wolfijzers en schietgeweren. Je hebt de al aangehaalde lange weg ernaartoe, waarin de N-VA geloosd moet worden. Maar ook inhoudelijk en partijpolitiek heeft Paars-Groen, met of zonder CD&V, meer dan één probleem.
Di Rupo wil één ding: revanche.
Hendrik Vuye trapt af. ‘Ecolo, meer dan Groen een overwinnaar van de verkiezingen, is het puzzelstukje dat het meeste wringt. Met Groen kun je besturen, dat bewijzen zij lokaal. Maar met de wereldvreemde, arrogante wereldverbeteraars van Ecolo? U moet ze eens bezig zien in de Kamer. (blaast) Dat morele superioriteitsgevoel! Weet u dat zij zelfs weigeren om samen met Vlaams Belangers de lift te nemen? Tijdens de Brusselse regeringsonderhandelingen wilde voorzitster Zakia Khattabi niet eens praten met Open VLD-voorzitster Gwendolyn Rutten – én ze gooide dat op Twitter! Of kijk naar de Waalse regeringsvorming. Wéken zijn verloren gegaan aan de zogenoemde Klaprooscoalitie, een minderheidsregering van PS en Ecolo met la sociète civile. Maar dat middenveld zit niet in het parlement, hè? Ook hun deelname aan de regering-Verhofstadt I was een ramp. Dat was het eerste kibbelkabinet in de Belgische geschiedenis. ‘ Participopposition‘ noemde Ecolo dat: meeregeren en toch oppositievoeren.’
‘Nee, Ecolo is net als PTB niet in staat te besturen. Maar de PTB komt daar tenminste voor uit.’
Volgens LeVif/L’Express-journalist Olivier Mouton is Ecolo radicaler geworden. ‘Enerzijds door de slechte ervaringen van de partij met regeringsdeelname. Anderzijds is er de maatschappelijke evolutie. Klimaat is echt belangrijk geworden. Daardoor wil een deel van Ecolo alleen meeregeren wanneer ze fundamentele veranderingen kunnen doorvoeren.’ Mouton wijst er ook op dat de banden tussen Ecolo, MR en PS verzuurd zijn, zeker sinds de schandalen rond Publifin en Publipart in 2016 en 2017.
En wat met Groen? De partij is zo afwezig dat oud-lid Luckas Vander Taelen een messcherpe column in De Standaard publiceerde onder de treiterige titel ‘Iemand nog iets van Groen gehoord?’ Hij vindt dat de partij sinds de verkiezingen strategisch al evenveel de mist is ingegaan als tijdens de campagne. ‘Door zich ondanks een verkiezingsoverwinning als verliezer te gedragen, miste Groen, twintig jaar na Verhofstadt I, een historische kans op regeringsdeelname. De kans is groot dat ze zich dat vanaf de oppositiebanken vijf jaar zullen beklagen.’
(Geen) feeststemming
Een veelgenoemd struikelblok voor Paars-Groen is de liberale familie. Dat een rechtse liberaal als Vincent Van Quickenborne de optie van tafel veegt, is weinig verrassend. Verbazender was dat ook Kamervoorzitter Patrick Dewael, ooit een steunpilaar van Paars-Groen, dat doet. Aan de vooravond van de nationale feestdag zei hij in Het Belang van Limburg: ‘Je mag nooit iets uitsluiten, maar inhoudelijk is een paars-groene regering haast onmogelijk. Wij willen ons programma kunnen uitvoeren.’
Met Groen kun je besturen, maar met de arrogante wereldverbeteraars van Ecolo?
‘Wie zich te veel focust op de tactieken onder de Wetstraatstolp, zal vaak schrikken’, reageert Geysels schouderophalend. ‘Vraag Dewael eens of de geest van de startnota hem kan bekoren. (lacht) Ik denk niet dat ze spoort met zijn liberale canon.’
Olivier Mouton begrijpt de blauwe reserves beter. ‘In een paars-groene regering zouden de liberalen zich als rechtse partner kunnen profileren. De MR zie ik daar profijt uit halen, maar de Open VLD? Begin er maar aan, met een rechtse Vlaamse regering – waarin ze zelf zitten – én een radicaalrechtse oppositie.’
Noël Slangen, die naam maakte als communicatiedeskundige en onder meer spindoctor van de paars-groene premier Guy Verhofstadt, ziet in de verkiezingsoverwinningen van Vlaams Belang, Groen en PVDA nog een obstakel voor een deelname van de Open VLD aan Paars-Groen. ‘De Vlaamse kiezer was niet tevreden met de sociaal-economische koers van de Zweedse regeringen: dat is de rode draad in die overwinningen. Alle drie de winnaars pleiten voor sociale correcties.’ Regeren met de groenen zou zeker deels een antwoord op de beruchte ‘wil van de kiezer’ zijn, erkent Slangen. Tegelijk is net dat een probleem voor de Open VLD: ‘Zeker de basis van de partij wil economisch net een sterke ruk naar rechts. Ziet u nog sociale liberalen rondlopen bij de Vlaamse liberalen? Bart Somers is cultureel progressief, jazeker, maar maakt hem dat sociaal-economisch sociaal, laat staan links? Nee. Je kunt als liberaal inclusief zijn én economisch heel rechts. Zoals Vlaams Belang anti-inclusief is én economisch links. De enige sociale liberalen zie ik in Brussel: Sven Gatz en Guy Vanhengel. Het verklaart misschien mee waarom zij gebotst zijn met de Vlaamse partijtop, die het Brusselse regeerakkoord te links vindt.’
Dat de liberalen zich zo bekneld zouden voelen in Paars-Groen, wijst nog op een andere, misschien wel de meest fundamentele hindernis voor een heruitgave van Verhofstadt I – eventueel aangevuld met de CD&V. Het cement van de regering-Verhofstadt was de ethische omwenteling die ze doorvoerde: van het recht op abortus en euthanasie tot het homohuwelijk. Bovendien werd toen voor het eerst geregeerd zonder de christendemocraten. Dat maakte progressief België in 1999 net zo euforisch als rechts België in 2014 werd van de ‘staatshervorming op zich’ die de regering-Michel belichaamde door voor het eerst sinds mensenheugenis zonder de PS te besturen. Mouton: ‘In 1999 heerste er een feeststemming. Nu is níémand in een feeststemming.’
Zijn er nog grote ethische trofeeën te winnen, zeker als ook de CD&V aan boord klimt? Geysels is verbaasd over zo veel pessimisme. ‘Noem mij naïef, maar ik neem liberalen als Bart Tommelein en Bart Somers serieus wanneer zij zeggen dat het hen menens is met het klimaat. Zij verschillen van visie met Groen, zeker, maar de liberale toon over die kwestie is toch anders dan die van de N-VA. Ook binnen de CD&V zie ik mensen die liever antwoorden vinden op de klimaatuitdagingen dan dat ze willen meegaan in de sporen die Bart De Wever trekt in de startnota. Nogmaals: wat is spannender? Dé uitdaging van deze tijd aanpakken of in De Wevers teletijdmachine stappen, terug naar de jaren vijftig en zestig?’
Net als voor Geysels is voor Slangen de deelname van de CD&V cruciaal voor het welslagen van deze constructie. Maar terwijl Geysels er een kans voor de christendemocraten in ziet om weg te blijven van de ‘ruk naar rechts’-retoriek van Pieter De Crem en Hendrik Bogaert, denkt Slangen dat ze in Paars-Groen net een bondgenoot kunnen zijn voor de Open VLD. ‘Stop de CD&V in een linkse regering en die partij wordt vanzelf rechtser.’
Loserpremier
Een paars-groene constructie zonder Vlaamse meerderheid (‘een anti-N-VA-coalitie, zeg maar’, aldus Maddens) zou aan de Franstaligen een Vlaamse premier kosten: daarover is er eensgezindheid. Maddens: ‘Die premier kan Wouter Beke zijn, maar ook Gwendolyn Rutten of Alexander De Croo. Een eerste vrouwelijke premier kan extra glans geven aan deze constructie met vooral verliezers. Het zou een strategisch tegengif zijn tegen het idee dat ze een loserpremier zou zijn.’
Slangen denkt dat voor de Open VLD het premierschap het minimum minimorum is om in Paars-Groen mee te gaan. ‘Het premierschap is sterk onderschatte pasmunt in Vlaanderen. Je betaalt daar een prijs voor, maar alleen als je de grootste partij bent. Anders is het een bonus, omdat je dan weer relevant bent. En net dat willen de vier verliezende Vlaamse partijen zo wanhopig.’
Dat een voorzitter die de verkiezingen heeft verloren toch premier zou worden: het stemt Slangen niet vrolijk. ‘Vroeger namen voorzitters ontslag wanneer ze zo’n verkiezingsnederlaag hadden geleden. Niet één van de vier Vlaamse verliezende partijvoorzitters heeft dat gedaan. Minstens twee van hen deden dat niet omdat ze zich het lot herinneren van Caroline Gennez, voorzitster van SP.A van 2007 tot 2011. Zij gaf de sleutels uit handen zonder haar eigen toekomst veilig te stellen. Dat zijn Beke en Rutten nu wel aan het doen. Jaja, de zeden zijn sterk veranderd.’
Slangen denkt even na. ‘Met een beetje cynisme zou je kunnen stellen dat deze formatie draait om de carrièreplanning van een tiental mensen. Niet om de inhoud. En dan móét je, om dat alles te camoufleren, wel met symbooldingetjes afkomen. Zoals een Vlaamse canon.’
UPDATE
In een eerdere versie van dit artikel stond dat MR bij de verkiezingen van 2014 vier zetels bijwon. Dat klopt niet, het waren er twee. Onze excuses.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
