‘Apartheid in Vlaanderen: hegemonie van politiek geïdealiseerde blanke cultuur’

Bert Anciaux legt in een reactie op de verontwaardiging van filosofe Tinneke Beeckman uit waarom hij verwees naar de Apartheid in Vlaanderen.

De reactie van Tinne Beeckman (DS 27/5/2015) op mijn interview in Knack ademt verontwaardiging over mijn groteske verwardheid, bezoedelde begripsbeziging, totale inconsequentie en ten slotte, als conclusie, indrukwekkende onzinnigheid. Niets verblijdt natuurlijk meer dan het oogsten van een wederwoord, in dit geval geplengd in opzwepende volzinnen. Vandaar een reactie, waarbij ik een redelijk strakke logica hanteer, in de hoop om de mij toebedeelde confusie te overstijgen.

Ontegensprekelijk steunde de apartheid op de ondefinieerbare notie van ras. De oplossing van de apartheid was het systematisch losrukken van zwarten en kleurlingen uit hun originele habitats, om ze kunstmatig te huisvesten in townships. Op deze wijze werden ze herleid tot onder andere vormeloze werkmieren, volksgroepen van mineure kwaliteit. Het totaal gebrek aan empathie, laat staan respect voor hun culturele eigenheid, beoogde heel bewust de vernietiging van hun etnische wortels en de daarbij horende identiteit. Zelfs de zogenaamde thuislanden vormden het tegendeel voor menselijke en dus ook sociaal-culturele kansen.

Zelfrespect ontnemen

Apartheid had tot doel elke vorm van zelfrespect te ontnemen en zo ook elke toekomst te ontzeggen. In mijn onderzoek van het Vlaamse integratiebeleid verwijs ik naar een toenemend assimilatiemodel, juist omdat de Vlaamse overheid steeds meer aan etnisch-cultureel diverse gemeenschappen hun eigenheid ontzegt. Bewijzen daarvoor vond ik overvloedig via de systematische analyse van beleidsteksten en vooral door vele indringende gesprekken met heel diverse bevoorrechte getuigen uit deze gemeenschappen.

Assimilatie betekent in deze context het miskennen van het recht van mensen om, binnen de democratische grenzen, een eigen etnisch-cultureel idioom te ontwikkelen. De meest duidelijke vaststelling hiervoor vond ik in de wijze waarop de Vlaamse moslims quasi unaniem hun ervaringen met weinig nuancering verwoorden: islamofobie. Vandaar mijn verwijzing naar de fundamenten van de apartheid, namelijk de onwrikbare hegemonie van een weliswaar virtuele, maar politiek toch geïdealiseerde blanke cultuur. Ten hoogste ontwaarde ik het zogenaamde passieve pluralisme, met een tijdelijk (als overgangsfase) gedogen van een etnisch-culturele diversiteit. Ik nodig mevr. Beeckman van harte uit om dit onderzoek, al zijn het maar de conclusies, ter hand te nemen.

Koppig misverstand bestrijden

Ik waag me in dit korte bestek niet aan een sluitende definitie van racisme, maar ik hoop dat mevr. Beeckman de lawine van bewijslast in onze eigen samenleving (van woningmarkt, over werkgelegenheid tot onderwijs en zorg) niet wil wegvagen als verward en onzinnig. Ik waardeer haar idealisering van onze Belgische context (cit) “fundamentele rechten zijn gewaarborgd”, maar hoop op haar kritische reflex om dit even fundamenteel te relativeren. Dit is meteen een oproep om er keihard aan te werken, een van de drijfveren van mijn politiek engagement.

Ik gebruik deze reactie ook om een koppig misverstand te bestrijden. Hoe vaak moet ik me verantwoorden, zeker tegen Franstalige vrienden en collega’s, en uitleggen dat communitarisme helemaal niet als bestrijder van het individualisme mag worden geïnterpreteerd.

Voor mij zijn een sterke gemeenschap en dito bewuste burgers aan elkaar voorwaardelijk. Ik reken me niet tot de ultraliberalen die alles verwachten van de autonome burger en een sterke gemeenschap als bedreiging projecteren; noch tot de sociaalconservatieven die elke individualiteit versmoren met een top-down zorggedrag. Communitaristen (Taylor, Etzioni, etc.) en ook de Franse traditie via Rosanvallon benadrukken de dubbele afhankelijkheid: geen krachtige, open en beweeglijke democratie zonder gelijkaardige burgers. En vice versa. Om mevr. Beeckman gerust te stellen, als actief pluralist koester ik het meningsverschil als basis voor onder ander politiek.

Hoop

Mag de duidelijke correlatie tussen armoede en een etnisch-culturele (weliswaar nog heel diverse) gemeenschap zoals de Marokkaanse verhinderen dat een mooi en riant gelegen cultuurcentrum groeit en bloeit?

Ten slotte nog Daarkom, het Vlaams-Marokkaans Culturenhuis. Hier deel ik volmondig de oproep van mevr. Beeckman om ten gronde een analyse te maken van wat er (in vlagen) fout ging. Laat me haar wel gerust stellen, het zijn twee overheden die hier (be)sturen, namelijk de Vlaamse (die vooralsnog mee stapt) en de Marokkaanse. Trouwens begrippen zoals “peperduur” verdienen altijd enige relativiteit (vergelijk de subsidie voor Daarkom even met andere soortgelijke cultuurhuizen!).

Daarnaast, misschien belangrijker: Mag de duidelijke correlatie tussen armoede en een etnisch-culturele (weliswaar nog heel diverse) gemeenschap zoals de Marokkaanse verhinderen dat een mooi en riant gelegen cultuurcentrum groeit en bloeit? Of verdient men eerder een wat aftands pand in een dito buurt?

Ach, een reactie op zo’n verontwaardigde eruptie klinkt onafwendbaar defensief – dus wat amechtig. Desondanks mijn hoop, ook voor mevr. Beeckman, dat zulke te gemakkelijke, cynische, foute en misschien zelfs kwaadaardige bijdragen via enig weerwerk toch enige waarde en relevantie dragen.