‘Antwerpse avondklok? Dit is niet het einde van de rechtsstaat, en ook niet het begin van het einde’

Filosoof Maarten Boudry verbaast zich over de manier waarop de avondklok in Antwerpen onder vuur wordt genomen door tegenstanders van de maatregel. ‘Is er iemand die eraan twijfelt dat de avondklok in Antwerpen onmiddellijk weer wordt opgeheven van zodra de epidemiologische toestand dat toelaat?’

De talrijke corona-maatregelen beginnen ons stilaan de keel uit te hangen: de steeds uitbreidende mondmaskerplicht, de afstandsregels, de quarantaines, de reisbeperkingen, de verplichte registraties… Dat is op zich begrijpelijk, maar sommigen lijken daarbij nogal de pedalen te verliezen. Twee academici, Jan De Groote en Karin Verelst (beide VUB), donderden op VRT Nieuws dat de Antwerpse avondklok het ‘einde van de rechtsstaat’ inluidt. Of zoals ze het in eigen woorden zeggen: ‘Met juridisch-politieke uitwassen als een avondklok of een verplichte quarantaine is de grens echt overschreden. Los erover zelfs. […] Door de stap die nu wordt gezet, met de twee nieuwe maatregelen van de avondklok en de verplichte quarantaine, dreigen we definitief komaf te maken met onze rechtsstaat.’

Maar ook mensen die ik doorgaans als bedaarder en redelijker ken, maken zich ernstige zorgen. Vooral de Antwerpse avondklok moet het daarbij ontgelden. Tot mijn verbazing deelde mijn collega en vriend Patrick Loobuyck het (mijns inziens) hysterische stuk van de twee academici op Twitter, schijnbaar instemmend, en ook de econoom Andreas Tirez liet zich ontvallen dat het hem sterk verontrust dat een maatregel zoals de avondklok die “niks bijbrengt” toch zonder veel verzet kan ingevoerd worden.

https://twitter.com/PLoobuyck/status/1289154601711616000Patrick Loobuyckhttps://twitter.com/PLoobuyck

Avondklok ongrondwettelijk en niet proportioneel, vlgs deze auteurs.

Verschil tussen vrijheidsbeperking (samenscholingsverbod) en vrijheidsberoving (avondklok). https://t.co/PAiogYdrJI

— Patrick Loobuyck (@PLoobuyck) July 31, 2020

Het gemak waarmee de overheid maatregelen kan nemen die niks bijbrengen (zoals avondklok en algemene mondmaskerplicht), maar wel vrijheid inperken verontrust me nog het meest.
"Ja, maar zo is het tenminste duidelijk": als dát het argument is, dan staat de deur open voor alles.

— Test-and-Trace (@andreastirez) August 3, 2020

Daar had ik dan weer vrij scherp op gereageerd, omdat het me verbaasde van Tirez:

Tirez werkte zijn argumenten daarna zorgvuldig uit in een opiniestuk voor De Morgen, zoals we van hem gewend zijn. Met de stelling in zijn titel ben ik het helemaal eens: “Een avondklok is geen teken van een sterke overheid, maar van een zwakke”.

Maar dan de argumenten. Ten eerste ondermijnt Tirez zijn eerdere kritiek door de avondklok te vergelijken met ‘een legermacht die geen precisiebombardementen kan uitvoeren en dan maar de hele provincie platlegt’. Zoals uit die treffende metafoor blijkt, klopt het beslist niet dat de avondklok ‘niks bijbrengt’. Integendeel! Het is een drastische noodrem, een paardenmiddel, en dus inderdaad… een teken van zwakte, zoals hij schrijft. Het toont dat de contactopsporing en alle andere preventie-maatregelen gefaald hebben. De relevante vraag is dus niet of de avondklok ‘werkt’, maar enkel of de maatregel proportioneel is. Net zoals de vraag niet is of een tapijtbombardement “werkt” (natuurlijk doet het dat), maar of er geen andere en meer gerichte manier was om een militair doel te bereiken.

Wel, was de maatregel van de Antwerpse gouverneur Cathy Berx proportioneel, gegeven de falende contactopsporing en de exponentiële curve in haar provincie? Waren er geen andere en minder drastische alternatieven die even goed werkten? Ik hoed me voor stellige oordelen daarover, niet omdat ik kritiek op het beleid in deze tijden “ongepast” vind (zoals sommigen denken), maar wel omdat er bij ordehandhaving in een grootstad allerlei factoren komen kijken waar ik te weinig van afweet, en die velen lijken te onderschatten. Een maatregel moet niet enkel virologisch verantwoord zijn, maar ook praktisch uitvoerbaar, helder en afdwingbaar.

Wie zegt dat de politie hardleerse burgers maar uiteen moet drijven als ze te dicht bij elkaar staan, over het hele Antwerpse grondgebied, snapt volgens mij niet veel van politiewerk. Wie zegt dat ze de avondklok enkel in stad Antwerpen hadden moeten invoeren, snapt niet dat het feestgedruis zich dan wellicht had verlegd naar naburige gemeentes. En dat we dan een lappendeken van regels en uitzonderingen hadden gehad, waar ook weer voorspelbare kritiek op zou volgen. Zoals de jurist Leo Neels schreef, door de vele verdoken nachtelijke feestjes en partijen zou de handhaving van een samenscholingsverbod ‘ongetwijfeld ook een inzet vergen van middelen die buitenproportioneel is’. Dan nog liever een simpele avondklok.

Een belangrijke overweging voor mij is de volgende: Cathy Berx doet dit heus niet voor haar plezier, gezien de voorspelbare kritiek en doemtijdingen (‘Draconisch! Dit hebben we niet meer meegemaakt sinds de Tweede Wereldoorlog! Het einde van de rechtstaat!’). Een avondklok invoeren is impliciet toegeven dat alle andere maatregelen gefaald hebben. Prettig is het allerminst, maar los van de onfrisse herinneringen die het woord “avondklok” oproept, moeten we toch even nuchter blijven.

Deze maatregel komt grosso modo neer op een lockdown die beperkt wordt in de tijd, zoals de psycholoog Dries Bostyn eerder op Twitter zei (enkele details niet te na gesproken). Het is een beperkte beroving van onze vrijheid, en precies tijdens de periode waarin we er het minst gebruik van maken. Hoe kan dit nu erger zijn dan de lockdown zelf, die we al kenden?

https://twitter.com/DHBostyn/status/1290400992752803842Dries Bostynhttps://twitter.com/DHBostyn

Ik begrijp oprecht niet waarom een "lockdown-maar-enkel-snachts" nu zoveel meer een drama is dan een "lockdown-maar-de-ganse-dag-door".

— Dries Bostyn (@DHBostyn) August 3, 2020

En dan de angst voor gevaarlijke ‘precedenten’, dus toekomstige leiders met minder goede bedoelingen die dezelfde maatregelen zouden gebruiken om onze vrijheden verder te beknotten. Het is één iets om te roepen dat deze avondklok nu al het einde van de rechtstaat inluidt, maar zou het kunnen dat het ons op een hellend vlak zet naar ergere misbruiken? Dat valt nogal mee volgens mij.

Tirez schrijft dat het hem verontrust hoe ‘makkelijk’ de Antwerpse provinciegouverneur een avondklok kon invoeren. Maar dat ging helemaal niet “makkelijk”. Er vielen eerst 10.000 doden in ons land. Daarna begon het virus weer wild om zich heen te grijpen, kwam Antwerpen weer op de exponentiële curve terecht, en daarna werd er nog uitgebreid getalmd en overlegd vooraleer tot actie over te gaan.

Is er iemand die eraan twijfelt dat de avondklok in Antwerpen onmiddellijk weer wordt opgeheven van zodra de epidemiologische toestand dat toelaat? Zo zien we bijvoorbeeld nu al dat de avondklok tijdelijk niet gehandhaafd wordt wegens de hittegolf.

En wat de toekomst betreft ben ik er vrij gerust in: als er nu al zoveel mensen zijn die zich grote zorgen maken over een gerechtvaardigde avondklok, zullen dat er een veelvoud zijn bij een toekomstige en ongerechtvaardigde avondklok (waaronder ook ikzelf).

Dit is niet het einde van de rechtstaat, en ook niet het begin van het einde.