3,5 miljard euro kan je vinden in de gezondheidszorg zelf

Met de 550 miljoen euro extra voor Welzijn uit het Vlaams regeerakkoord, geraken de wachtlijsten niet opgelost. Eerder dan extra geld bij te pompen, is het volgens Voka noodzakelijk én mogelijk om op het Vlaamse en federale niveau samen minstens 3,5 miljard euro vrij te maken. Niet door hardvochtig te besparen of te beknibbelen, wel door in te zetten op preventieve, moderne en efficiënte gezondheidszorg.

Nu het Vlaams regeerakkoord bekend is, weten we dat er zelfs met 550 miljoen extra voor Welzijn een bovengrens is aan wat een begroting kan dragen. Dat betekent dat we elders op zoek moeten naar middelen om Welzijn en Gezondheidszorg te financieren. Als het op Vlaams niveau al moeilijk was om geld te vinden, een begrotingstekort van 600 miljoen te overbruggen en een begrotingsevenwicht te bereiken, kondigt de oefening zich op federaal niveau – met een begrotingstekort van 12 miljard – zich aan als aartsmoeilijk. Om de oplopende zorgnoden vanwege de vergrijzing te dekken, is er veel geld nodig. Met 3,5 miljard euro kan je heel wat mensen helpen. Gelukkig is dat bedrag en wellicht zelfs meer te vinden in de gezondheidszorg zelf.

Het bedrag van 3,5 miljard euro brachten we nog eens onder de aandacht naar aanleiding van het Voka Health Community Congres. Dat zijn immers de uitgaven aan gezondheidszorg die verspild worden, hoofdzakelijk op federaal niveau. Een feit dat al ruim 5 jaar geweten is en bevestigd werd door studies en experten. Een cijfer dat volgens ons zelfs een eerder voorzichtige berekening is. Maar telkens valt men opnieuw uit de lucht en stelt men dit cijfer opnieuw in vraag. Zeker degenen die mee aan de bron zitten van de verspilling. Uit schrik om budget te verliezen bij een volgende begrotingsonderhandeling, vraagt men liever meer geld, dan de feiten onder ogen te zien en het gat te dichten.

Laat ons daarom benoemen waar die verspilling zit, hoe groot ze werkelijk is, en vooral: wat kunnen we beter doen zonder dat kaasschaaf of hakbijl de kwaliteit aantast? Hoe kunnen we tegelijk de kwaliteit, innovatie en toegankelijkheid versterken? Wij zien drie grote categorieën van verspilling: gebrekkige preventie, zorginhoudelijke beslissingen en hoe we de zorg organiseren.

3,5 miljard verspilling in de zorg is wellicht nog een onderschatting.

Voorkomen versus genezen

Tijdens ons leven kennen we gemiddeld 20 procent van de tijd gezondheidsproblemen. In toplanden is dat maar 10 procent. Tal van parameters bevestigen dat we slecht scoren op preventie en gezondheidspromotie. Dat gaat niet enkel over onze levensstijl (28 procent van de totale ziektelast), maar ook over hoe snel en grondig je geholpen wordt met een lichamelijk, psychisch of sociaal probleem, en je dus een opname of complicaties kan voorkomen. Hetzelfde geldt voor de positieve impact van kinderopvang, jeugdzorg, enz. De totale vermijdbare zorguitgave ligt vér boven 1 miljard euro. In België spreken studies zelfs over een veelvoud ervan.

Ongepaste zorg

Zorgverstrekkers zoals artsen, kinesisten, en specialisten beslissen dagelijks over diagnostiek en behandeling. In de mate van het mogelijke volgen ze de meest recente wetenschappelijke inzichten; gepaste zorg. Maar – en hier ligt het zwaartepunt van de verspilling in de zorg – het lijstje van ongepaste zorg is quasi oneindig: overbodige rx’en of echo’s, een overtal aan labowaarden, onnodige chirurgische ingrepen, therapeutische hardnekkigheid, overconsumptie van tal van geneesmiddelen die vaak ook schadelijk zijn (kalmeerpillen, antipsychotica, zware pijnstillers…). Denk tegelijk ook aan niet altijd even goed onderbouwde psychotherapiekeuzes in de psychiatrie, en sommige welzijnsdomeinen waar men zelf toegeeft in feite geen weet te hebben van wetenschappelijke ‘evidence’.

Internationale studies wijzen uit dat ongepaste zorg gemiddeld 20 procent van de zorguitgaven bevat. Met een federaal budget van 26 miljard euro aan zorguitgaven, hoef je geen rekenkundig wonder te zijn om te zien dat er ook hier enkele miljarden euro’s nuttiger besteed kunnen worden. Bij een vroegere raming van 1 miljard euro, wees een expert van de Europese commissie Voka er nog op dat we dit bedrag wellicht te laag inschatten.

Ongepaste zorg en fraude liggen in sommige gevallen dicht bij elkaar. Zowat elke arts-specialist die je spreekt over optimale zorg, kan direct meerdere voorbeelden aanhalen over de bewuste inzet van duurdere opties (10 i.p.v. 2 of 3 echo’s bij zwangerschap, een EKG extra bij elke spoed, onnodige verblijven op intensieve zorgen, onnodige opname tijdens het weekend…). In andere landen wordt er veel strenger opgetreden tegen deze vormen van fraude. Zij besparen zo honderden miljoenen euro’s. Bij ons gaat dit maar met enkele tientallen miljoenen euro’s naar beneden.

Daarnaast streeft iedereen naar veilige zorg, maar leiden fouten af en toe tot schade. Wie maakt er immers geen fouten? Toch gaat ook hier veel geld aan verloren, vooral als die fouten vermijdbaar zijn. 1 op 10 burgers wordt geconfronteerd met vermijdbare fouten. Ruim 10 procent van het acute zorgbudget gaat naar het herstellen of oplossen van zulke fouten. Dat is dan 700 miljoen euro, als we enkel naar de ziekenhuiscomponent kijken.

Inefficiënte organisatie

Een deel van de gezondheidszorg is vandaag georganiseerd op overdaad: teveel ziekenhuisbedden, teveel psychiatrie binnen i.p.v. buiten de muren, teveel centra met radiotherapie, hadrontherapie, PET-scanners, spoedafdelingen… Teveel kolossale gebouwen die binnen 10 jaar hun doel niet meer beantwoorden. Al die overdaad leidt tot overconsumptie. En uiteraard het omgekeerde bij zaken die het anders en beter kunnen maken: te weinig daghospitalisatie, zorg op afstand, digitale opvolging, thuiszorg, inclusief wonen, … Tel daarbij de mogelijkheden op van publiek-private samenwerking en e-distributie, die onderbenut blijven in de zorg.

Dan nog is de lijst nog niet rond. Taakverschuiving tussen zorgberoepen kan kwaliteit en efficiëntie verbeteren, stelde het Kenniscentrum voor de Zorg (KCE) reeds lang geleden. Ook dat omvat vandaag een verspillingsmarge van ruim 100 miljoen euro. We zitten met sociale akkoorden die je niet meer uitgelegd krijgt in tijden van personeelsschaarste zoals de rimpeldagen. Om maar te zwijgen over wat we ‘de wet-Major van de Zorg’ kunnen noemen: gekwalificeerde zorgverleners moeten taken uitvoeren die je perfect door iemand zonder zorgopleiding kunt laten doen. Dat is nogmaals ruim 100 miljoen euro slecht bestede middelen.

Een meer efficiënte postpatent prijszetting bij geneesmiddelen zal in de komende jaren 200 miljoen euro vrijmaken. En last but not least: een overgang naar één administratief digitaal platform in plaats van de verouderde taak van vijf ziekenfondsen. Toplanden doen dat, met al snel 300 miljoen euro minder verspilling. Waar wachten we op?

Klopt die 3,5 miljard euro? Neen, in de feiten is het nog een pak meer. En dat gaat ten koste van kwaliteit, het reduceren van wachtlijsten en een begroting in evenwicht. Met de aankomende meeruitgaven voor vergrijzing en gezondheidszorg in het achterhoofd, zou men de cijfers beter doen kloppen dan ze te betwisten.

Pieter Van Herck, senior Adviseur Welzijns- en Gezondheidsbeleid van Voka