Factcheck: nee, ziekenhuizen krijgen geen ‘bonus’ voor coronadoden

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Op sociale media circuleert al maanden de bewering dat ziekenhuizen overleden patiënten onterecht zouden bestempelen als coronadoden, omdat ze daarvoor premies zouden opstrijken. Dat klopt niet: ziekenhuizen worden niet vergoed op basis van het aantal covidoverlijdens.

Op 11 januari plaatst een Antwerps advocaat onderstaand bericht op zijn persoonlijke Facebookpagina. Het wordt 731 keer gedeeld en bereikt meer dan 90.000 mensen.

De advocaat zegt in het bericht dat de cijfers van Sciensano ‘gebrekkig en gecorrumpeerd’ zijn. Hij baseert zich voor die uitspraak onder meer op een tweet van Guillaume Van der Stighelen. Van der Stighelen is medeoprichter van het reclamebureau Duval Guillaume en is na een carrière van dertig jaar in de reclamewereld nu actief als columnist en schrijver.

Overschatting

In die tweet van 10 januari, die de advocaat als screenshot meegeeft bij zijn Facebookbericht, zegt Van der Stighelen dat het moeilijk is om de overlijdenscijfers betrouwbaar te vinden. Hij suggereert dat ze overschat zouden kunnen zijn, omdat ziekenhuizen ze kunstmatig de hoogte zouden indrijven om premies te kunnen opstrijken. Een bevriend arts zou namelijk aan Van der Stighelen hebben toevertrouwd dat, in het ziekenhuis waar hij werkt, iedere overledene 70-plusser als covidslachtoffer zou worden aangegeven, ‘vanwege de toegekende premie’.

Fake news

Het is een verhaal dat al maanden de ronde doet en in augustus 2020 al het onderwerp was van een eerdere factcheck van Knack, nadat een vrouw op Facebook vertelde dat ze van meerdere mensen het verhaal had gehoord van een overleden familielid waarbij onterecht covid-19 als doodsoorzaak werd genoteerd. De vrouw maakte zich sterk dat zorgpersoneel haar had bevestigd dat dit gebeurde. Ze vond echter niemand bereid om te getuigen over deze vermeende wanpraktijken.

Knack nam ook zelf contact op met mensen die op Facebook soortgelijke verhalen brachten, maar die reageerden ofwel niet, ofwel afwijzend op onze vraag naar meer informatie over wat ze hadden meegemaakt. Voor zover wij weten heeft nog geen enkele van die ‘getuigen’ met de pers willen praten. Dat bleek ook uit een factcheck waarin VRT NWS in november op zoek ging naar het antwoord op de vraag of ziekenhuizen winst kunnen maken door meer coronapatiënten te registreren.

Geen premies

Wij deden voor onze factcheck in augustus navraag bij het kabinet van toenmalig federaal minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) en kregen via e-mail volgend bericht: ‘Deze informatie klopt helemaal niet. Er is geen compensatie voor ‘coronadoden’ in de ziekenhuizen.’

Op 11 januari bevestigt woordvoerster Wendy Lee van de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu in een e-mail aan Knack dat er sinds onze vorige factcheck in augustus niets veranderd is: ‘Ik kan u bevestigen dat er geen wijzigingen zijn gebeurd op het vlak van ziekenhuisfinanciering. Ziekenhuizen krijgen geen extra premies voor coronadoden’.

‘De algemene principes van de ziekenhuisfinanciering zijn nog exact dezelfde’, zegt ook Katrien Verschoren, financieel expert bij Zorgnet-Icuro, de koepelorganisatie van de Vlaamse algemene ziekenhuizen, woonzorgcentra en geestelijke gezondheidszorg.

Vlaams

Hoe zit de financiering van de ziekenhuizen in elkaar? De Vlaamse overheid is bevoegd voor de infrastructuur en de medische apparatuur, terwijl de federale overheid instaat voor de personeelskosten en de dagelijkse werking. Ziekenhuizen hebben recht op coronasteun, zowel van de Vlaamse als van de federale overheid.

Hoe wordt die coronasteun berekend? Op Vlaams niveau kregen algemene en universitaire ziekenhuizen als coronacompensatie eenmalig een forfaitair bedrag van 500 euro per ziekenhuisbed. Dat bedrag kan worden verhoogd tot 1000 euro per bed, op voorwaarde dat het ziekenhuis coronagerelateerde aanpassingen aan de infrastructuur kan bewijzen aan de hand van facturen. ‘De Vlaamse steun staat dus volledig los van het aantal geregistreerde coronapatiënten of het aantal coronabedden’, zegt Katrien Verschoren van Zorgnet-Icuro.

Federaal

De federale overheid heeft tijdens de coronacrisis 2 miljard euro van het voorziene ziekenhuisbudget gereserveerd voor coronasteun. De ziekenhuizen hebben dat geld gekregen als voorschot. In een Koninklijk Besluit van 30 oktober 2020, gepubliceerd op 12 november, is de berekeningswijze vastgelegd. Het principe daarbij is: hoe groter de impact van covid-19 op het ziekenhuis, hoe hoger het bedrag.

Om de hoogte van het bedrag per ziekenhuis te berekenen, wordt volgens het KB rekening gehouden met vier compensatieposten:

1) De uitzonderlijke kosten die een ziekenhuis heeft moeten maken vanwege de corona-epidemie. ‘Denk aan uitgaven voor persoonlijke beschermingsmiddelen, handgel, extra personeel of gewaarborgd loon voor ziek personeel,’ zegt Verschoren. ‘De vergoeding van die extra kosten per ziekenhuis wordt berekend op basis van het aantal passages op de covidspoed, het aantal covidligdagen en een vast forfait per medewerker en per covidbed.’

2) De normale werkingskosten die doorliepen tijdens de crisis, terwijl ziekenhuizen belangrijke inkomsten verloren door het wegvallen van hun reguliere activiteiten. ‘In het KB staat dat de ziekenhuizen de verloren inkomsten voor 100% gegarandeerd zien’, aldus Verschoren. Ook het inkomstenverlies dat de ziekenhuizen hebben geleden doordat ze minder bijdragen kregen van doktershonoraria, wordt forfaitair gecompenseerd. ‘Het verlies voor de ziekenhuizen wordt bijgepast tot het niveau van 2019’, legt Verschoren uit.

3) De kosten voor de activiteiten van de zorgverleners in het kader van de covidzorg die, anders dan hun reguliere activiteiten, niet konden worden gefactureerd. ‘Denk aan bijkomende permanenties van dokters op de covidafdelingen, medische coördinatie, het volgen of geven van opleidingen, enzovoort. Die inspanningen zullen worden vergoed door de federale overheid,’ zegt Verschoren.

4) De inkomsten die dokters hebben verloren omdat de ziekenhuizen capaciteit moesten vrijhouden voor coronapatiënten. Voor die verloren inkomsten worden dokters gecompenseerd met een beschikbaarheidsforfait.

Na de coronacrisis zal de balans opgemaakt worden op basis van de gerapporteerde covidzorg. Ziekenhuizen zullen mogelijke overschotten moeten terugbetalen. ‘Voor het jaar 2021 is er nog niets afgesproken over nieuwe voorschotten’, zegt Verschoren. ‘Maar minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (SP.A) heeft bevestigd dat dit systeem nog wel even zal doorlopen, zolang de impact van de crisis dat verantwoordt.’

Geen link met aantal doden

Een ziekenhuis heeft er dus geen financieel voordeel bij om een overlijden onterecht als covid te catalogeren, aangezien die ‘premie per coronadode’ niet bestaat. Dat bevestigt ook Karlien Wouters, persverantwoordelijke van UZ Gent. Zij schrijft ons het volgende: ‘Onze financiële dienst is het even nagegaan. Het compensatiemechanisme voor covid-19 is een complexe berekening. Maar een link tussen het aantal overlijdens en de financiering is er op geen enkele manier.’

Het aantal coronapatiënten speelt wél in beperkte mate mee bij de berekening van de compensatie door de federale overheid. Voor het beperkte deel van de vergoedingen dat daarop gebaseerd is, gaat de federale overheid voort op de cijfers die de ziekenhuizen aan Sciensano hebben doorgegeven in onverdachte tijden, toen het nog niet geweten was dat die rapportering zou gebruikt worden als basis voor de vergoedingen. ‘Dat weten we pas sinds de publicatie van het KB van 30 oktober’, zegt Verschoren.

Bovendien hanteert Sciensano duidelijke richtlijnen bij de rapportering. Voor iedere geregistreerde coronapatiënt wordt een positieve PCR-test gevraagd of een coronadiagnose bevestigd door een CT-scan waarop voor covid-19 karakteristieke letsels aan de longen te zien zijn. ‘Ziekenhuizen kunnen dus niet zomaar foefelen met de aangifte van coronapatiënten’, benadrukt Verschoren.

Urban legend

Wanneer we Guillaume Van der Stighelen opbellen, blijkt dat hij verveeld zit met zijn tweet en de hevige reacties erop. Sommigen recupereerden zijn tweet om te bewijzen dat de regering ons zou bedriegen, anderen beschuldigden Van der Stighelen ervan dat hij het complotdenken zou aanwakkeren.

‘Een verspreider van fake news is wel het laatste wat ik wil zijn’, zegt Van der Stighelen. ‘Maar ik had het verhaal gehoord van een bron die ik als betrouwbaar beschouw, en op basis daarvan maakte ik mij zorgen over de juistheid van de coronasterftecijfers.’

Het feit dat er geen enkele link is tussen het aantal coronadoden en de ziekenhuisfinanciering, en het feit dat de ‘getuigen’ ondanks zijn vraag niet met de pers willen praten, doet Van der Stighelen besluiten dat het wellicht gaat om een ‘urban legend’, wat hij ook deelt in een tweet. Zijn oorspronkelijke tweet heeft Van der Stighelen ondertussen verwijderd.

Hardnekkig

De vraag blijft waar dit verhaal vandaan komt, en waarom het zo hardnekkig blijft circuleren, ook al is de informatie al meerdere keren door factcheckers weerlegd. We vermoeden dat de complexe ziekenhuisfinanciering in ons land niet helpt. Het vraagt immers enige aandacht om het volledige plaatje te begrijpen. Het is ook niet uitgesloten dat bepaalde artsen ongewild deze mythe mee in stand houden, omdat ze zelf niet precies weten hoe de ziekenhuisfinanciering in het algemeen en de coronacompensatieregeling in het bijzonder in elkaar zitten. Enkele artsen zeggen ons dat ze dat een geloofwaardige piste vinden, maar niemand wil erop geciteerd worden.

Verder valt het op dat soortgelijke of zelfs bijna identieke berichten opduiken in verschillende landen en talen. Zo ging een verhaal over een aan kanker overleden moeder die geregistreerd werd als coronadode vorige zomer viraal in Vlaanderen, maar werd datzelfde verhaal ook gepost door Facebookgebruikers in Frankrijk en Zwitserland.

Frankrijk

Op 21 september publiceerde de Franse krant Libération een factcheck met als titel ‘Non, les hôpitaux ne touchent pas une prime de 5000 euros par décès dû au Covid’ (‘Nee, de ziekenhuizen krijgen geen premie van 5000 euro per covidoverlijden’). Eerder had ook 20minutes.fr de claim al gefactcheckt, met dezelfde conclusie. Die factchecks kwamen er als reactie op het vaak gedeelde verhaal dat Franse ziekenhuizen erg kwistig zouden omspringen met covid-19-overlijdenscertificaten, omwille van die financiële incentive.

In hun factchecks verwijzen onze Franse collega’s naar Belgische Facebookgebruikers als bron voor deze informatie, die in ons land al in augustus de ronde deed, zowel op Franstalige als op Nederlandstalige accounts. Franse internetgebruikers namen volgens Libération die informatie over, die op 31 augustus werd weerlegd door de Franse krant La Voix du Nord en later dus door verschillende andere Franse media. Dat kon echter, net als in ons land, de verdere verspreiding van de desinformatie niet verhinderen.

Of de verspreiding in België is begonnen, of de misinformatie naar hier is overgewaaid vanuit het buitenland, valt moeilijk te achterhalen. Feit is wel dat bijvoorbeeld ook in de V.S. al in het voorjaar van 2020 geruchten de ronde deden over hogere subsidies die ziekenhuizen zouden krijgen voor coronapatiënten, wat die ziekenhuizen ertoe zou aanzetten om méér coronapatiënten te registreren dan er in werkelijkheid waren. Dat verhaal werd al in april genuanceerd door de Amerikaanse factcheckers van Snopes.