Factcheck: Nee, WHO zegt niet dat corona minder gevaarlijk is dan griep

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens een artikel van RT Dutch ‘bevestigt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat corona niet gevaarlijker is dan griep’. Op het stuk werd 722,844 keer gereageerd op sociale media. Het blijkt gebaseerd op een verkeerde interpretatie van cijfers. Covid-19 is wel degelijk dodelijker dan griep.

Op 12 oktober plaatst de Facebookpagina RT Dutch een artikel online met als titel ‘WHO bevestigt dat corona niet gevaarlijker is dan griep’. Het korte stuk wordt 3400 keer gedeeld.

RT Dutch mag niet verward worden met het Russische staatsmedium Russia Today, want RT staat hier voor Relevant Today. Ze willen naar eigen zeggen ‘alternatief internationaal nieuws uit Nederland’ brengen.

Lees telkens verder onder de afbeeldingen

RT Dutch vermeldt onderaan zijn bronnen. Op de site van zerohedge.com, vinden we een artikel met een minder stellige titel: ‘Bevestigde het WHO (per ongeluk) dat covid minder gevaarlijk is dan griep?’ Zerohedge.com heeft het artikel overgenomen van Off Guardian (de andere bronvermelding van RT Dutch).

RT Dutch vertaalde het Engelstalige origineel dat viraal ging op sociale media. Op Twitter, Reddit, Facebook en Instagram werd op het artikel van Off Guardian 6,3 miljoen keer gereageerd, zo blijkt uit een analyse met CrowdTangle.

Off Guardian is naar eigen zeggen opgericht in 2015 door mensen die gebannen zijn van de commentaarsectie van de krant The Guardian. Volgens News Guard Tech ‘publiceert de site vaak valse informatie over onderwerpen waaronder covid-19, vaccinaties en 9/11’. De site bevat geen advertenties, maar vraagt lezers wel om geld te doneren, omdat ze ‘niet gesponsord worden door Bill & Melinda Gates’.

Het artikel over covid-19 en griep focust op een uitspraak van dokter Michael Ryan, directeur bij de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO): ‘Op dit moment zeggen onze beste schattingen dat gemiddeld ongeveer 10 procent van de wereldbevolking besmet is geweest met het virus. Dit varieert, afhankelijk van het land, stedelijk of landelijk gebied en tussen verschillende bevolkingsgroepen.’

Off Guardian vermeldt dat die uitspraak werd gedaan tijdens een WHO-vergadering op 5 oktober. We vinden de uitspraak inderdaad terug in het videoverslag van die vergadering (meer bepaald in sessie 1 op tijdcode 1:01:33). Ryan is zelf niet in beeld, want er wordt een slide getoond met de epidemiologische situatie in verschillende regio’s.

De uitspraak is dus echt. Meteen hierna zegt Ryan dat ‘dit betekent dat het merendeel van de wereldbevolking gevaar loopt’. Over het griepvirus wordt op dit punt van de vergadering niet gesproken.

Achteraf stelden journalisten vragen over Ryans 10%-uitspraak: waar kwam dit cijfer vandaan? WHO-woordvoerder Margaret Harris liet weten aan AP dat het cijfer gebaseerd is op een gemiddelde van wereldwijde onderzoeken naar antilichamen: ‘Dat naar schatting 90 procent van de wereldbevolking de infectie nog niet opliep, betekent dat het virus nog de mogelijkheid heeft om zich verder te verspreiden als we geen actie ondernemen om het te stoppen.’

‘Simpel rekensommetje’

Hoe linkt Off Guardian deze uitspraak aan het griepvirus? Via een ‘simpel rekensommetje’.

De wereldbevolking wordt geschat op 7,8 miljard mensen. Als tien procent besmet is met covid-19, dan zou het gaan over 780 miljoen besmette personen. Het totaal aantal gerapporteerde doden dat is toegeschreven aan sars-CoV-2 was, toen Off Guardian zijn stuk publiceerde, 1.061.539. Wie dat dodenaantal deelt door 780 miljoen komt uit op een mortaliteitscijfer van afgerond 0.14%. Dit zou, volgens de site, vergelijkbaar zijn met de griep.

De rekensom klopt, maar is epidemiologisch onverantwoord.

Biostatisticus Joris Meys (UGent): ‘Het gerapporteerde aantal doden delen door het geschatte aantal infecties is misleidend (zie verder). Bovendien kan je dat rekensommetje niet vergelijken met de impact van griep. Die berekenen behelst veel meer dan louter het meten van antilichamen.’

De impact van griep wordt bepaald op basis van data over infecties en oversterfte, verzameld volgens de richtlijnen van het WHO. Infecties moeten minstens deels in het labo bevestigd zijn, en de evolutie van de cijfers worden opgevolgd voor minstens 3 tot 5 jaar. Over mortaliteit stelt het WHO in haar handleiding letterlijk:

‘Mortaliteit is zeer moeilijk te meten, aangezien de meerderheid van overlijdens door longontsteking in landen met beperkte middelen gebeuren buiten het ziekenhuis. Zelfs voor overlijdens in het ziekenhuis wordt besmetting zelden bevestigd door een laboratoriumtest en zijn de certificaten van overlijden niet correct gecodeerd.’

Ook voor covid-19 is de mortaliteit overigens zéér moeilijk te berekenen. Meys: ‘Voor covid-19 geldt dit nog meer dan voor griep, omdat de ziekte nieuw is en de epidemie nog in volle gang.’

Zo verschilt de rapportering van het aantal doden van land tot land. Nature wijst erop dat valabele data in lage inkomenslanden zelfs vaak ontbreken. Ook in ontwikkelde landen blijven er coronadoden onder de radar door een gebrek aan testen en de manier waarop covid-doden worden gerapporteerd. Zo tellen sommige landen overlijdens in woonzorgcentra niet mee.

‘België is een van de weinige landen die het aantal covid-doden rapporteren zoals bij griep’, zegt Meys. ‘Als er voldoende duidelijke symptomen zijn en er geen andere doodsoorzaak kan worden aangeduid, kan dit als overlijden door covid of griep worden geregistreerd. In die gevallen hoeft de besmetting niet noodzakelijk met een labotest bevestigd te worden. Maar een arts zal nooit zomaar “covid” of “griep” op een overlijdensakte zetten.’

IFR en CFR

Wat Off Guardian verkeerdelijk tracht te berekenen is de infection fatality rate (IFR), want de IFR is het aantal doden in verhouding tot iedereen die de ziekte heeft gehad. Een accurate IFR is haast onmogelijk te berekenen, zegt professor biostatistiek Koos Zwinderman (Amsterdam UMC): ‘Zowel de teller — het aantal overledenen — als de noemer — het aantal geïnfecteerden — zijn slechts bij benadering bekend.’

Uit een rapport dat 61 wetenschappelijke studies vergeleek, blijkt dat de IFR voor covid-19 variëert van 0,0% (op plekken waar het virus niet meer circuleert) tot 1,63%. Dit toont aan hoe sterk de fataliteitsratio varieert tussen verscheidene plekken op aarde. De recente studie concludeerde dat de IFR lager is dan wat eerder tijdens de pandemie werd gedacht.

‘Dat rapport is an sich een lovenswaardige poging, maar onderschat evengoed het aantal doden in vele gevallen’, zegt biostatisticus Meys. ‘Voor België werd bijvoorbeeld een IFR van 1,1% berekend, terwijl hij voor landen als India en Iran lager dan 0,1% zou liggen. De auteur van dat rapport geeft trouwens zelf aan dat de studies sterk verschillen van opzet en kwaliteit, en op die manier een heel vertekend beeld kunnen geven.’

In maart schatte de WHO de IFR wereldwijd voor covid-19 lager dan 3%. Op 4 augustus schatte het WHO de IFR op 0,6% (zie tweet). Al benadrukt het WHO ook telkens hoe moeilijk dat te berekenen valt: ‘Om de IFR accuraat te berekenen moeten we een compleet zicht hebben op het aantal infecties en het aantal doden dat door de ziekte is veroorzaakt.’

https://twitter.com/DrEricDing/status/1290592983197384708Eric Feigl-Dinghttps://twitter.com/DrEricDing

Infection Fatality Ratio = 0.6% according to latest data reviewed by @WHO. Great explanation of the IFR (unlike the CFR) and why it is still very bad news for #COVID19 by Dr @mvankerkhove. pic.twitter.com/2VTBHT4Pus

— Eric Feigl-Ding (@DrEricDing) August 4, 2020

Een andere manier om de sterftegraad van een ziekte te berekenen is de case fatality rate (CFR). De CFR is het het aantal doden in verhouding tot het aantal gediagnosticeerde gevallen. Grafisch kan je CFR en IFR als volgt voorstellen.

Bij CFR vergelijk je de bevestigde doden (rood) met de bevestigde besmettingen (blauw). Bij IFR vergelijk je de bevestigde doden (rood) met een schatting van alle besmettingen (groen).

De CFR is altijd (gelijk of) hoger dan de IFR, want niet iedereen die geïnfecteerd raakt, krijgt ook symptomen, laat staan een diagnose.

Niet alleen de IFR verschilt sterk van land tot land. Ook de CFR schommelt enorm, want het maakt daarbij uit hoe nauwkeurig je meet. Het Johns Hopkins Instituut noteert voor covid-19 CFR’s van 0,8% voor Tsjechië tot 10,0% voor Mexico. ‘Ook de kwaliteit van de gezondheidszorg speelt hierin uiteraard een grote rol’, zegt Meys. Met een betere gezondheidszorg kunnen besmette personen die ernstig ziek worden mogelijk wél overleven.

Zowel de IFR als de CFR zijn dus moeilijk om in te schatten en hangen af van wiskundige modellen. Ze zijn ook afhankelijk van rapportering, testmethodes (voor CFR) en kwaliteit van de gezondheidszorg.

Covid-19 is dodelijker dan griep

De IFR van de seizoensgriep wordt lager dan 0,1% geschat, terwijl de schatting van covid-19 momenteel dus 0,6% bedraagt. Volgens een conservatieve schatting zou covid-19 minstens zes keer dodelijker zijn dan de seizoensgriep. Een uitgebreidere vergelijking tussen de IFR van griep en covid-19 kun je vinden in dit Twitter-draadje van wiskundige Bert Slagter.

Ook andere cijfers tonen aan dat covid-19 wel degelijk dodelijker is dan de seizoensgriep. Zo zijn er wereldwijd al 1.132.869 doden sterfgevallen gerapporteerd (wellicht een onderschatting) door covid-19. Aan de seizoensgriep sterven naar schatting 290.000 tot 650.000 mensen per jaar.

‘Als je de vergelijking wil maken tussen covid-19 en de griep, dan gebruik je best oversterfte en niet het aantal gerapporteerde doden, want dat is een sterke onderschatting’, zegt Meys. ‘De oversterfte blijkt (veel) hoger te liggen in vele landen dan de gerapporteerde doden door covid-19.’Als we die data voor België bekijken, dan zien we duidelijk een hoger aantal doden tijdens de eerste coronagolf in maart en april 2020 dan tijdens andere jaren. Terwijl er in die andere jaren de seizoensgriep natuurlijk ook aanwezig was in ons land.