Factcheck: Parlementaire vraag van N-VA blijkt gebaseerd op ‘fake news’

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Volgens Kamerlid Kathleen Depoorter (N-VA) zou ons land in 2018 voor 9 miljoen euro aan covid-testkits hebben gekocht. Op haar parlementaire vraag daarover antwoordde minister Philippe De Backer (Open VLD) dat het om fake news gaat. Terecht, zo blijkt.

Op 17 september stelt N-VA-volksvertegenwoordiger Kathleen Depoorter in de plenaire vergadering van de Kamer de volgende parlementaire vraag aan minister Philippe De Backer (Open VLD), die als federaal minister bevoegd is voor de taskforce corona van de regering.

‘Mijnheer de minister, ik heb in een publicatie van de Wereldbank gelezen dat ons land in 2018 voor 9 miljoen euro aan covid-testkits gekocht zou hebben. Kunt u mij daar verduidelijking over geven? Klopt dat? Gaat het effectief over testen voor het covid-virus, ja of neen?‘

‘Naargelang de dag waarop men de website consulteert, ziet men andere namen voor die kits. Dat is toch bijzonder. Het nummer blijft hetzelfde, de productcode blijft hetzelfde, maar de naam is anders. Beide zijn juist, het is een medische testkit. Het is waarschijnlijk ook een covid-testkit, maar hoe verklaart u die wijziging?‘

Het antwoord van De Backer: ‘Mevrouw Depoorter, de vraag die u stelt, is gebaseerd op een hoax. Fake news. Reuters en Associated Press hebben dat al uitvoerig aangetoond in een aantal artikelen.‘

Een video van deze Kamervraag werd op Facebook meer dan 5000 keer bekeken. De persoon die de video op Facebook plaatst vindt ‘het antwoord van de minister onbevredigend’ en onderschrijft ‘de belangstelling van N-VA-kuitenbijter Kathleen Depoorter’.

We vragen Depoorter naar de bron van haar informatie. ‘De vraag werd mij toegestuurd door een aantal N-VA-leden’, laat Depoorter weten in een mail. ‘Onze leden stuurden me screenshots op 6 en 7 september.’ Depoorter stuurt ons screenshots door zoals deze:

De artikels van de persbureaus Reuters en Associated Press waarnaar De Backer verwijst, zijn twee factchecks die op 9 september zijn verschenen. Beide stukken gaan ook over screenshots van de site wits.worldbank.org. De screenshots, die op sociale media circuleren, zouden het bewijs leveren dat al in 2017 en 2018 covid-19-testen werden verhandeld, nog vóór het virus dat de ziekte veroorzaakt (SARS-CoV-2) was ontdekt.

Ook Knack was deze en gelijksoortige screenshots al op het spoor. Op 7 september plaatste de Facebookpagina RT Dutch een post hierover. Hun ‘nieuwsflash’ heeft als titel: ‘In 2018 internationale handel in covid-19-testkits’. RT staat hier niet voor het Russische staatsmedium Russia Today, maar voor Relevant Today. Ze willen naar eigen zeggen ‘alternatief internationaal nieuws uit Nederland’ brengen.

De site waarvan screenshots circuleren is die van WITS, wat staat voor World Integrated Trade Solution. Dat is publieke software om handelsstromen en -tarieven in kaart te brengen. WITS is een initiatief van onder andere de Verenigde Naties, de Wereldbank en de Wereldhandelsorganisatie.

Om de handelsstromen te vergelijken worden HS-productcodes gebruikt. HS staat voor Harmonized System, een zescijferige code om groepen goederen wereldwijd op dezelfde manier te classificeren. Op Depoorters screenshot (zie hierboven) en op onderstaand screenshot, dat op Facebook circuleert, zien we de code 300215 (onder de bovenste rode pijl).

De aanduidingen op dit screenshot zijn wellicht toegevoegd door de persoon die het screenshot op Facebook plaatste. In 2017 zou de Europese Unie voor meer dan 17 miljard dollar aan covid-19-testkits hebben geïmporteerd. België zou voor 5,9 miljard dollar hebben geïmporteerd.

Behalve de rode pijlen en kaders is hier géén sprake van beeldmanipulatie. Dat weten we door een link in de factcheck van Reuters naar een gearchiveerde versie van deze pagina op 5 september om 21u04’27”. Dat kunnen we afleiden uit de URL: het gaat over een gearchiveerde pagina door WebArchive (1) en de cijfercode geeft de exacte datum en uur van archivering (2).

Wanneer we zoeken naar andere gearchiveerde versies van deze pagina blijkt deze versie de oudste beschikbare versie te zijn. U ziet hieronder een overzicht van wanneer de pagina werd gearchiveerd. Dat gebeurde het eerst op 5 september en het laatst op 14 september.

We kunnen dus niet achterhalen hoe de pagina er vóór 5 september 2020 uitzag. Als we vandaag naar importcijfers uit 2017 van HS-code 300215 zoeken (diezelfde pagina dus), dan zien we dit (aanduidingen in het zwart door Knack):

De beschrijving van de code is na 5 september dus veranderd van ‘COVID-19 Test kits‘ naar ‘Medical Test kits‘. Er is ook een uitleg toegevoegd: ‘De gegevens op deze pagina handelen over eerder bestaande medische hulpmiddelen die nu door de Werelddouaneorganisatie worden geclassificeerd als cruciaal voor de aanpak van covid-19.’

Als we doorklikken op de link achter het woord ‘geclassificeerd’, komen we uit bij een document van de Werelddouaneorganisatie (WCO) van 9 april 2020. Daarin staat een indicatieve lijst van medische benodigdheden die belangrijk zijn in de strijd tegen covid-19. In die lijst staat ook code 300215.

De Wereldbank liet aan Reuters weten dat de code al sinds 2017 bestaat. Die informatie klopt. Bij de hervorming van het HS-systeem in dat jaar werd de code ingevoerd, zo blijkt uit een voorbereidend document van de WCO uit 2016.

De code kwam in voege op 1 januari 2017 om een onderscheid te maken tussen onder andere diagnostische test voor malaria en een groep van bepaalde immunologische producten. De code 300215 groepeert dus een aantal producten die gebruikt worden voor immunologische tests. Hier is geen sprake van testen op antilichamen tegen covid-19.

In april 2020 werden de producten herlabeld door de WCO om ze gemakkelijker op te volgen vanwege hun belang in de strijd tegen covid-19. Het WITS nam die beschrijving over. Dat gebeurde ook voor de data uit 2017 en 2018. Dat was misleidend, want het ging altijd over een groep van verscheidene testen en producten.

Sinds 7 september zien we de covid-gerelateerde labels niet meer op de site van WITS. Vanwege de verkeerde interpretatie haalde de Wereldbank de labels weer weg ‘om duidelijk te maken dat producten dateren van voor covid-19’.

Helaas is er geen gearchiveerde versie van de bewuste pagina van voor april 2020. Wellicht hadden we dan géén label gezien met ‘covid-19’ erin. Sluitend bewijs hiervoor is, door gebrek aan archief, niet te leveren.

De uitleg van de Wereldbank is wel zeer aannemelijk. Dat de code bestaat sinds 2017 en het label door het WCO veranderd werd in april 2020 hebben we namelijk wel kunnen bewijzen. Ook de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling bevestigt dat ‘covid-19 tests (opgenomen in HS 382200 en HS 300215) niet geproduceerd werden voor de crisis‘.