Factcheck: nee, het Europees Parlement stemde niet voor een verbod op Zwarte Piet

Deze factcheck is uitgevoerd op basis van de beschikbare informatie op de datum van publicatie. Lees hier meer over hoe we werken.

Een opnieuw opgedoken tweet van ’t Scheldt beweert dat verschillende Belgische Europarlementsleden voor een verbod op Zwarte Piet stemden. Dat klopt niet. Het Europees Parlement keurde vorig jaar een niet-bindende resolutie goed, waarin het gebruik van ‘blackface’ – de praktijk waarbij het gezicht zwart wordt geschminkt als karikatuur van een Afro-Amerikaanse slaaf – wordt veroordeeld, maar van een verbod is daarin geen sprake. Bovendien stemde Hilde Vautmans (OpenVLD) tegen het amendement over blackface.

We merken de tweet op op de Facebookpagina ‘Vlaams Collectief’, waar hij ruim 10.000 keer werd bekeken en 272 keer gedeeld. De post zelf werd op 1 juni 2021 gepubliceerd, de tweet van ’t Scheldt dateert van 19 juni 2020. Die stelt dat het Europees Parlement voor een ‘verbod op “Zwarte Piet” in Vlaanderen’ stemde. Belgische Europarlementariërs Hilde Vautmans, Guy Verhofstadt (beiden OpenVLD), Kathleen Van Brempt (Vooruit, destijds SP.A) en Petra De Sutter (Groen) zouden dat verbod mee hebben goedgekeurd.

Via geavanceerd zoeken op Twitter vinden we de originele tweet terug. Die kon rekenen op 716 vind-ik-leuks, en werd ook meermaals geretweet. De post werd vooral na de publicatie in juni vorig jaar gedeeld. Die activiteit nam vorige maand, op 29 mei, opnieuw toe.

Uit onderzoek op de site van het Europees Parlement blijkt inderdaad dat er op 19 juni 2020 een debat en stemming over een antiracismeresolutie werd gehouden. De ontwerpresolutie werd op 16 juni 2020 ingediend naar aanleiding van de antiracismeprotesten die in Europa uitbraken na de moord op de Amerikaan George Floyd. In de resolutie wordt racisme in de Europese Unie aan de kaak gesteld. De uiteindelijk aangenomen resolutie, die op 17 juni in het parlement werd besproken en waaraan amendementen (aanpassingen of toevoegingen op de originele tekst, nvdr) zijn toegevoegd, werd met een meerderheid van 493 parlementsleden goedgekeurd. 104 leden stemden tegen en 67 onthielden zich.

Europarlementsleden kunnen ook over aparte amendementen stemmen. De tweet van ’t Scheldt verwijst naar een verbod op Zwarte Piet. Maar die wordt in de resolutie niet vernoemd. Wel worden de lidstaten in het zestiende amendement verzocht om ‘racistische en afrofobische tradities, zoals blackface, te veroordelen en zich er niet mee in te laten.‘ Hilde Vautmans (OpenVLD) keurde het amendement niet goed. De verklaring van Vautmans voor haar nee-stem? ‘Ik vind niet dat Zwarte Piet of roetpiet moet verdwijnen, laat staan door een verbod van de overheid‘, zei ze daarover in Knack. De resolutie in haar geheel keurde ze wel goed. Uiteindelijk werd het zestiende amendement goedgekeurd, met 425 stemmen voor, 216 stemmen tegen en 55 onthoudingen.

Maar houdt de goedkeuring van een resolutie en het amendement daadwerkelijk een verbod in op de figuur van Zwarte Piet?

‘Nee,’ klinkt het bij Hendrik Vos, professor Europese politiek aan de Universiteit Gent. ‘Een Europese resolutie heeft geen bindende kracht. Het is geen wet.’

Hoewel een resolutie een symbolisch karakter heeft, is ze niet louter vrijblijvend. Vos: ‘Ze weerspiegelt een “mening” die gesteund wordt door een meerderheid van de rechtstreeks verkozen parlementsleden en is democratisch legitiem.’ Via het uitvaardigen van dergelijke resoluties probeert het Europees Parlement volgens Vos bepaalde debatten te beïnvloeden en in een bepaalde richting te wijzen. ‘Soms vloeit er een echte (nationale, nvdr) wet uit voort, maar meestal niet’, aldus Vos.

Dat beaamt Marike Lefevre, doctoraatsonderzoeker publiek recht aan de KU Leuven. ‘Een resolutie van het Europees Parlement geeft enkel het standpunt van dat parlement over een bepaald onderwerp weer. Er staat geen concrete regelgeving in en er wordt geen actie mee uitgezet. Maar ze wil wel aansporen tot actie en concrete voorstellen.’ Die mening deelde Lefevre al eerder in een opinie die ze voor Knack schreef.

Wat staat er nu precies in dat zestiende amendement?

Vos: ‘Punt 16 vraagt aan lidstaten om racistische en afrofobische tradities te veroordelen. Daar lijkt me niks mis mee. Het omstreden aspect zit in het voorbeeld dat er wordt aan toegevoegd: “zoals blackface”.’

In een studie (pdf invoegen) over blackface omschrijft Lefevre de traditie als volgt: ‘”Blackface” staat voor een zwart geschminkt gezicht van een acteur die een karikatuur van een Afro-Amerikaanse slaaf vertolkt in een theatervoorstelling, meer bepaald in een zogenaamde minstrel show. In deze muzikale shows werd de spot gedreven met Afro-Amerikanen en werden ze afgebeeld als onnozel en primitief.’ Het concept deed vanaf de eerste helft van de negentiende eeuw zijn intrede in de Verenigde Staten.

In die zin kan de resolutie wel geïnterpreteerd worden als een onrechtstreekse veroordeling van de klassieke ‘Zwarte Piet’. Lefevre: ‘In de resolutie wordt een bepaalde interpretatie van de Piet-figuur, die steunt op stereotiepe Afrikaanse kenmerken die refereren aan blackface, bekritiseerd. Niet de traditie an sich. Roetpieten en kleurenpieten worden hierdoor niet geviseerd.’