Kampioen in nederlagen: het levensverhaal van Jan Ullrich

Jan Ullrich won 25 jaar geleden de Ronde van Frankrijk. Nadien tuimelde hij van zijn voetstuk. Onlangs verscheen een boek waarin het aangrijpende levensverhaal van de voormalige Duitse superster wordt beschreven.

Door Udo Ludwig en Jacques Sys

Begeleiders van Jan Ullrich vertellen vandaag nog graag een verhaal uit de tijd dat er in Duitsland een echte wielerkoorts heerste. Op een mooie zomerdag stond er in de Ronde van Duitsland een zware bergetappe op het programma, die live zou worden uitgezonden. Maar de ploegmaats van Ullrich waren een en al vertwijfeling, ze hadden Jan ’s ochtends in zijn hotelkamer in een bedenkelijke toestand aangetroffen: hij keek versuft voor zich uit en had duidelijk gedronken.

Elke normale mens zou op zo’n dag in zijn bed zijn gebleven. Maar Ullrich strompelde naar zijn fiets, sleurde zich moeizaam naar boven op de verschillende cols, liet zich naar beneden vallen en beëindigde de etappe op een bergmassief in Oostenrijk op de derde plaats. De massa jubelde.

Het zijn dat soort verhalen die Jan Ullrich een bijzondere status verleenden: zijn bovennatuurlijke prestaties, het vermogen om pijn te verbijten en zich voor zijn ploeg en zijn supporters op te offeren. Jan Ullrich was 25 jaar geleden de eerste en enige Duitser die de Tour won.

Maar sinds die dag in juli 1997 is er veel gebeurd. Ullrich werd als een held gevierd, door iedereen in de armen gesloten, hij groeide uit tot een marketingproduct en werd op den duur uitgewrongen. Vervolgens werd hij op doping betrapt, schandalen en alcohol brachten hem aan de rand van de afgrond. De held devalueerde tot een tragische figuur, maar de glans is ergens toch gebleven: er kwam niet alleen een nieuw boek van hem op de markt de Duitse zender ARD produceerde ook een vijfdelige serie.

Op de vraag hoe het was om gebukt te gaan onder de zware last van leugens, kan alleen Jan Ullrich zelf antwoorden.

Veel chocolade

Die fascinatie is verbazingwekkend. Jan Ullrich heeft zich al een tijdje uit de openbaarheid teruggetrokken. Af en toe post hij nog een video op Instagram, maar dat is het dan ook. Doorgaans worden vedetten bij mindere prestaties en misstappen in Duitsland snel uitgerangeerd. Ullrich ervoer dat in 2017, toen hij bij de start van Ronde van Frankrijk in Düsseldorf niet welkom was. Niet voor de Tourorganisatie, maar evenmin voor de Duitse wielerbond en de plaatselijke inrichters. Voor de media leek Ullrich een paria — dezelfde mensen die in massahysterie vervielen toen hij in 1997 de Ronde van Frankrijk won. Toch kondigde Ullrich toen aan dat hij tijdens de tweede rit ergens langs het parcours zou staan. En hij hield woord. In het kleine stadje Korchenbroich volgde hij de Tour bij vrienden. Toen verscheen hij langs het parcours. De mensen juichten hem enthousiast toe. Hij werd zelfs bedolven onder geschenken. Daar was opvallend veel chocolade bij. Niemand die op dat moment over doping sprak.

Jan Ullrich heeft niet het charisma van een kampioen. Hij is schuw en karig met woorden, in zijn leven draait al snel alles om de wielersport. Het huwelijk van zijn ouders lag aan scherven, zijn vader was een gewelddadige drinker. Op zijn dertiende verliet Ullrich het ouderlijk huis en kwam hij in Berlijn in een jeugdsportschool terecht. Het sportsysteem van de DDR ving hem op. Door de wielersport ontvluchtte Ullrich de rauwe werkelijkheid. Hij kwam in handen van de vermaarde Duitse trainer Peter Becker, die Jan had ontdekt en hem naar de wereldtop leidde. Ullrich was Becker opgevallen door zijn uitzonderlijke klasse en stalen karakter en door de ambitie die in zijn lichaam brandde. Hij zocht altijd de confrontatie met anderen en kon zich als weinig anderen voor een wedstrijd opladen.

In de DDR waren er veel renners die de top wilden halen, omdat ze dan tal van privileges kregen en veel buitenlandse reizen mochten maken. Dat was hun bron van motivatie. Maar voor Ullrich telde dat niet. Hij wilde als wielrenner presteren. Al de rest was voor hem onbelangrijk. Hij trainde in zijn jeugdjaren keihard, onder de vleugels van Becker, die hem verschillende sportdisciplines liet doen, zijn explosiviteit en veelzijdigheid verhoogde en voluit putte uit de sportwetenschap die er in de DDR bestond. In 1993 liet Ullrich zijn talent dan voor het eerst opspatten toen hij wereldkampioen werd bij de amateurs. Anderhalf jaar later stapte hij over naar de profs en tekende hij bij Team Telekom.

Ontroerende schoonheid

Na de hereniging van Duitsland trekt Ullrich naar Hamburg, waar Wolfgang Strohbandt, een dealer in tweedehandsauto’s, zijn leven regelt: een woning, een auto, Strohbandt is de babysitter van de opkomende ster. Razendsnel klimt Ullrich naar de top. Hij trekt in bij zijn vriendin Gaby en verhuist naar Merdingen, een gemeente van 2500 inwoners in het Zwarte Woud. Al in 1996 had Ullrich zijn eerste Tour kunnen winnen, maar hij schikt zich naar de teamorders en wordt tweede na kapitein Bjarne Riis.

Een jaar later triomfeert Ullrich dan in de Tour. Dat werd in de Duitse media breed uitgesmeerd. Voor de laatste week van de Ronde van Frankrijk viel een leger van tachtig journalisten de karavaan binnen. Ullrich leek voor een gouden toekomst te staan. Het viel onder meer op dat hij tijdens het klimmen nooit uit het zadel kwam, ook dat had hij in de DDR geleerd. Maar vooral tegen de chrono toonde Ullrich zich ongenaakbaar, hij zette als een fantoom op twee wielen iedereen op grote achterstand. De tweede in het eindklassement, Richard Virenque, finishte op negen minuten.

Tijdens de laatste week sukkelde Ullrich nochtans met diarree en een ontsteking aan de neus. De manier waarop hij toen toch alle aanvallen afsloeg, met een grijns op zijn gezicht, was van een bijna ontroerende schoonheid: een kampioen die bijna zat te sterven op de fiets en toch onder alle aanvalsgeweld overeind bleef.

Zeven jaar na de hereniging heeft Duitsland een gemeenschappelijke held, het hele land ligt aan zijn voeten, het is een zomersprookje. De 23-jarige Ullrich wordt een lange reeks overwinningen voorspeld. ‘Niemand zal hem de volgende tien jaar kunnen verslaan’, denkt zelfs zijn concurrent Lance Armstrong.

Iedereen schaart zich achter Jan Ullrich, iedereen wil zich met hem associëren. De media, de politiek, de economie. Ullrich wordt een publicitair figuur, alsof een hele natie op dit idool had gewacht. Ook voor sponsor Telekom komt Jan Ullrich als een geschenk uit de hemel vallen. Het communicatieconcern was net van een staatsbedrijf tot een beursgenoteerde firma omgevormd. De figuur van Ullrich moest de aandelen doen stijgen.

Jan Ullrich, die zijn studie voor technicus had afgebroken, wordt multimiljonair. In oktober 1997 wordt hij tot de grootste Duitse sportman aller tijden uitgeroepen, voor Franz Beckenbauer, Michael Schumacher, de legendarische bokser Max Schmeling en Boris Becker. Ullrich kwam als nieuw icoon net op tijd, het land hunkerde naar een nieuw uithangbord. Boris Becker had in 1996 zijn laatste grote tennistoernooi gewonnen, Michael Schumacher deed het minder na zijn overstap naar Ferrari en de Duitse nationale voetbalploeg presteerde onder Berti Vogts ondermaats. In dat gat viel nu een onbekommerde kerel met zomersproeten.

Hypocriete uitspraken

Jan Ullrich wordt geleefd en van de ene afspraak naar de andere gejaagd. Veel mensen verliezen in deze tornado van verering de zin voor realiteit. Ullrich is gemakkelijk te beïnvloeden en luistert naar (te) veel mensen. Hij eet en drinkt overmatig, als afleiding. Ernst Weiß, de vader van zijn vriendin, zal later vertellen dat Ullrich in het Zwarte Woud niet alleen een relatie had met zijn dochter, maar ook met rode wijn. Ullrich had inmiddels ook met Peter Becker gebroken en verviel vaak in zwaarmoedigheid. Van de renner die nadenkt over zijn trainingen, bleef er niet veel meer over.

In zijn in 2004 verschenen biografie schrijft Ullrich dat alle hoge verwachtingen hem hadden belast. Wat hij tot vandaag verzwijgt, is het antwoord op de vraag hoe moeilijk het moet zijn geweest om om te gaan met de leugens die op zijn ziel lagen. Zijn overwinning in de Tour is er niet op een legale manier gekomen. Hij was gedopeerd. Zijn bloed zat vol epo, net zoals dat van zijn ploegmaats van Team Telekom en allicht ook van de meeste concurrenten.

Als Ullrich op doping wordt aangesproken, speelt hij de edele sportman. Voor hem is een sportman niet alleen iemand die hard traint, maar ook iemand die op fair play en moraal let. Doping, zei hij, is verwerpelijk en betekent dat je bedriegt. Het risico, voegt hij eraan toe, is zo groot dat doping voor hem volledig ondenkbaar is. Het zijn hypocriete uitspraken.

Jan Ullrich vreesde op een gegeven moment op weg te zijn om een tweede Marco Pantani te worden.

Bloeddoping

Geen enkele sporter neemt graag doping. Maar ze worden gedwongen om mee te doen. Door de druk van hun concurrenten, hun begeleiders, de federaties, de sponsors en door hun eigen verwachtingen. Ze trappen als het ware in een dopingval. Maar hoe moet Ullrich zich uit deze val bevrijden als hij zelfs absolutie vanuit het hoogste niveau krijgt? De universiteitskliniek van Freiburg, onder leiding van de eminente professor Joseph Keul, neem Ullrichs injectiekuren op zich, zijn assistenten werken een dopingprogramma uit en Keul zelf dekt het bedrogsysteem toe. Later verklaart hij dat zijn instituut Ullrich ‘intensief maar zuiver’ behandelt. De artsen uit Freiburg zijn deel van een efficiënte machine waarin sporters vastgeklemd zitten. Ze worden uitgespuwd als ze schuldig worden bevonden.

Niemand die in juli 1997 wist dat Jan Ullrich zijn hoogtepunt al had bereikt. Hij werd nog vier keer tweede in de Tour, vocht epische duels uit met Lance Armstrong, won in 1999 de Ronde van Spanje, maar dan volgden er jaren van neergang en na een korte terugkeer de definitieve val. Ullrich had pijn in de knie, veroorzaakt met de auto in dronken toestand verschillende ongevallen en wordt in 2002 met amfetamines in de urine betrapt en geschorst. Iedereen laat hem vallen. Ullrich komt in de winter gewicht aan, moet het overtollige vet aftrainen, belooft zijn vriendin van de wijn te blijven, maar slaagt daar niet in.

Bovendien worden de tijden harder. Epo is intussen op te sporen, dus komt het tot een variant om de prestaties verder op te drijven: bloeddoping. Ullrich laat zich in met de Spaanse arts Eufemiano Fuentes, maar wat hij niet weet is dat die in het vizier ligt van onderzoekers. Een paar dagen voor de start van de Tour 2006 komt het uit dat de voormalige vedette klant is van Fuentes. Hij wordt geschorst. Dat is tragisch, omdat de weg naar de zege eindelijk open ligt. De eeuwige rivaal Armstrong heeft zich kort daarvoor teruggetrokken. Ullrich doet wat hij heeft geleerd: ontkennen, liegen. Hij had met de hele zaak niets te maken. Maar het is voor hem over en uit.

Handboeien

In februari 2007 kondigt Jan Ullrich het einde van zijn carrière aan. Hij zegt te stoppen met een zuiver geweten, hij vertelt dat hij niemand heeft bedrogen of schade heeft berokkend. Lance Armstrong geeft in 2013 in de talkshow van Opray Winfrey toe dat hij bij zijn zeven overwinningen in de Tour doping heeft gebruikt. Hij verliest alle titels. Ullrich zwijgt. Dat zou altijd zo blijven. Voor alles wat in zijn leven gebeurde, gaf hij anderen de schuld. Op de vraag waarom hij altijd gebukt bleef gaan onder de zware last van leugens, kan alleen hij antwoorden. Zijn voormalige sportdirecteur en vertrouwensman Rudy Pevenage zei later in een interview dat Ullrich de raad volgde van zijn advocaten en dat het daarbij om veel geld ging.

Jan Ullrich werd door de media vernietigd. Die willen zich in Duitsland nog wel eens vergevingsgezind tonen als iemand schuld bekent, maar Ullrich deed dat niet. Hij was het slachtoffer van zucht naar succes. Ullrich hunkerde naar aandacht en wilde dat de mensen hem aanbaden. Viel het zoeken naar erkenning weg, dan werd het voor hem moeilijk. Dat hij constant alle beschuldigingen bleef ontkennen, vernietigde het beeld dat hij had nagelaten. Ook al stapelde de bewijslast zich op. Op 19 april 2013 zei de voormalige verzorger Jef D’Hont dat bepaalde renners zich zelf injecties toedienden, maar dat Ullrich dat nooit deed en daarvoor altijd een beroep deed op dokters. ‘Dat heb ik’, benadrukte D’hont, ‘zelf gezien, want ik moest de eenheden opschrijven.’

Om tot rust te komen trok Jan Ullrich zich na alle heisa en turbulentie in Zwitserland terug. Hij trouwde met zijn levensgezellin, met wie hij drie kinderen kreeg. Maar hij bleef zonder remmingen leven. Eerst was er op Mallorca een ruzie met zijn buurman, de Duitse acteur en regisseur Til Schweiger. Ullrich viel hem en zijn gasten aan en belandde een dag in de cel. Hij keerde terug naar Duitsland en mishandelde in een luxehotel in Frankfurt een prostituee. Opnieuw werd hij opgepakt door de politie. Ullrich belandde in een psychiatrische instelling. De Duitse pers smeerde het verhaal van de gevallen held groot uit. Over zijn arrestaties werd uitvoerig verslag gedaan met zeer confronterende foto’s. Ullrich met handboeien om, Ullrich in bloot bovenlichaam, met een handdoek over het hoofd. Dieper kon hij niet vallen. Ullrich kampt met psychische problemen. Zijn vrouw zegt dat hij hulp nodig heeft. In 2014 ontkomt hij net aan een gevangenisstraf wanneer hij, dronken, een verkeersongeluk veroorzaakt waarbij twee mensen gewond raken.

Zinkend schip

Maar Jan Ullrich bleef zich wentelen in zijn eigen leven. Hij had voor alles een verklaring, een verontschuldiging. Ullrich zei dat zijn problemen te maken hadden met het feit dat zijn vrouw, die lang had geprobeerd het zinkende schip drijvend te houden, en zijn kinderen hem hadden verlaten. Dat ze vertrokken was omdat de situatie voor haar en de kinderen onleefbaar was geworden, tot die conclusie kwam hij niet.

Toch zou Jan Ullrich zich later hebben laten ontvallen dat hij op een gegeven moment op weg was om een tweede Marco Pantani te worden. De Italiaan, Tourwinnaar in 1998, stierf in een hotelkamer aan een overdosis cocaïne.

Na alle ellende ontstond vorig jaar het plan om een nieuwe heldengeschiedenis te schrijven, 25 jaar na de zege van Ullrich in de Ronde van Frankrijk. Retour de France zou het werkstuk heten, het moest een grote documentaire worden, waarbij Ullrich bepaalde delen van het parcours nog eens zou afleggen. Maar algauw bleek dat hij tot zo’n project niet in staat was.

Kort voor Kerstmis 2021 wordt Ullrich op een vlucht van Cuba naar Duitsland door de piloot in Mexico afgezet. Vrienden vragen Lance Armstrong om hulp. Die vindt zijn vroegere concurrent bewusteloos en vastgebonden aan zijn bed in een ziekenhuis in Cancun.

Sindsdien is het rustiger geworden om het voormalige idool. De inmiddels 48-jarige Jan Ullrich leeft opnieuw in Merdingen, het stadje waar er een Jan-Ullrich-Straße bestaat. Daar waar zijn heldensaga meer dan 25 jaar geleden begon.