In het hoofd van Van Aert: waar haalt hij zijn veerkracht vandaan?

Ontelbare keren vocht Wout van Aert terug na een mentale mokerslag. Zijn mental coach Rudy Heylen geeft zeven tips waarmee ook u weerbaarder kunt worden.

Hij werd al 38 keer tweede of derde in een internationaal kampioenschap, een grote wegklassieker of een rit in de Ronde van Frankrijk. Hij maakte in Parijs-Roubaix van 2018 het overlijden van zijn ploegmaat Michael Goolaerts mee. Hij haalde in de Tour van 2019 zijn dijbeen open aan een dranghek. Hij miste in 2022 de Ronde van Vlaanderen door een coronabesmetting. Een mogelijke zege in Parijs-Roubaix 2023 ontglipte hem door een lekke band. Hij liep dit jaar ernstige blessures op bij een val in Dwars door Vlaanderen en in de Vuelta, waardoor hij forfait moest geven voor de kasseimonumenten en het WK.

Zijn lijst met nipte nederlagen, pech en tegenslagen – de ene erger dan de andere – wordt elk jaar langer. Toch recht Wout van Aert (30) telkens weer de rug en focust hij op nieuwe doelen. Hoe lukt hem dat? Kort samengevat: omdat het doorzettingsvermogen in zijn genen zit, omdat zijn opvoeding en verleden hem zo hebben gevormd, en omdat hij daar van bij het begin van zijn profcarrière aan heeft geschaafd met Rudy Heylen. De mental coach, die sinds 2023 voor Club Brugge werkt, duikt nog eens in het hoofd van de Kempenaar en haalt daar zeven lessen over veerkracht uit.

1. Wees als ouders niet te beschermend

Toen Wout van Aert als vijftienjarige nieuweling geveld werd door klierkoorts en een pollenallergie beleefde hij een moeilijke periode. Met tranen in de ogen zei hij tegen zijn ouders dat hij wilde stoppen met veldrijden. Zij hebben toen op hun zoon ingepraat en hem overtuigd om door te zetten, omdat ze het niet de juiste reden vonden om ermee op te houden.

‘Proficiat aan Wouts ouders. Zo hebben ze een van de bouwstenen van zijn veerkracht gelegd’, zegt Heylen. ‘Met de boodschap: dit is een tegenslag, maar als je niet opgeeft, zul je die overwinnen. Zeker in die eerste jaren als sporter is dat heel belangrijk. Veerkracht is weliswaar deels genetisch bepaald, maar de persoonlijkheid wordt ook gevormd door omgevingsfactoren en opvoeding. Als ouders te beschermend zijn en alle oorzaken van stress wegnemen, zal hun kind veel moeilijker de vaardigheden ontwikkelen om tegenslagen te verwerken. Als de uitdagingen in het volwassen leven nog toenemen, zullen ze zichzelf daarvoor niet bekwaam voelen. Veerkracht is een ervaring als een ander. Je kunt er bij elke mentale terugval beter in worden. Omdat je na een tijd weet: ‘Als ik doorzet, komt alles goed.’

Een andere versterkende factor in de ontwikkeling van Wout van Aert als topsporter: bij de nieuwelingen en junioren won hij amper zeven crossen. Ook bij de beloften en in zijn eerste jaren als profveldrijder werd hij vaak geklopt door zijn eeuwige rivaal Mathieu van der Poel. Zo leerde hij knokken, zelfs voor een ereplaats. ‘Veel renners laten het hoofd hangen als ze niet meer kunnen winnen. Ik zelden. Die drang is sterker dan mezelf’, vertelde Van Aert ooit.

Volgens Heylen is dat de perfectionist in de Herentalsenaar. Altijd wil hij het beste uit zichzelf halen. ‘Als je al je vaardigheden, energie en kracht hebt aangesproken, heb je – ook al win je niet – een perfecte wedstrijd gereden. Niet dé perfecte wedstrijd, want dan moet alles wat je niet kunt controleren ook goed vallen. De rationele Wout focust op de zaken die hij zelf in handen heeft. Niet op “wat als” of “misschien als”. Daar ben je niets mee.’

Ook dat perfectionisme is deels een mix van genetica, opvoeding en andere omgevingsfactoren, zegt Heylen. ‘Bij perfectionisten is de neocortex in de hersenen sterk ontwikkeld. Die bepaalt hoe hoog je zintuiglijke vermogen is om informatie en details op te slaan. Maar als zo iemand tijdens zijn opvoeding, via zijn ouders, en via een bepaald traject leert om te gaan met nederlagen en tegenslagen, wordt dat perfectionisme nog aangescherpt. Zoals bij Wout.’

2. Praat met vertrouwe­lingen (of ga in therapie)

Een andere positieve kracht die Van Aert van jongs af opbouwde, is volgens Heylen het ‘systeem’ rond hem. ‘Zijn vrouw en kinderen, zijn fijne ouders en schoonouders, zijn jarenlange vrienden, zijn verzorger Wesley Theunis, zijn ploeg, waar hij niet toevallig tot het einde van zijn carrière zal blijven: allemaal vertrouwde mensen op wie Wout kan terugvallen, die hem begrijpen en een veilig gevoel geven. Met hen praten na een tegenslag is zeer belangrijk, ook voor de balans in de hersenen. Hoewel het geen strikte opdeling is, zit in de rechterhelft van ons brein de kritische zelf­evaluatie en in de linkerhelft ons taalcentrum. Een tegenslag of trauma kan de balans doen overhellen naar de rechterhelft, waardoor je negatief gaat denken. Daarom moet je de linkerhelft activeren om het evenwicht weer te herstellen. Dat lukt niet door het in een verdomhoekje te duwen, want dan loop je weg van het trauma. Door erover te spreken kun je wel kritisch zijn voor jezelf, vertellen wat je stoort. Zo maak je vooruitgang, maar dat is alleen mogelijk in een veilig, herkenbaar systeem.’

Volgens Heylen kan het trauma zo sterk zijn dat spreken niet volstaat. ‘Die mensen kunnen zelfs niet omschrijven wat het met hen doet. Het traumanetwerk dat in het brein, zelfs in het hele lichaam, wordt gevormd, maakt dat het taalcentrum in hun hersenen niet bereikt wordt. Zo’n emotioneel spoor los je alleen écht op met traumatherapie. Wout heeft die gevolgd na zijn val in de Tour van 2019. Hij kreeg het benauwd alleen al als hij naar renners keek die scherp een bocht afsneden. Met de EMDR-techniek – Eye Movement Desensitization and Reprocessing – hebben we via oogbewegingen de emotionele lading van die herinnering in zijn brein weggewerkt. En zo ook het evenwicht tussen cortisol – het stress­hormoon – en dopamine – het motivatiehormoon – weer hersteld. Het zou kunnen dat die techniek nu opnieuw nuttig is. Wout zei dat zijn reflexen bij sommige van zijn valpartijen na zijn crash in Dwars door Vlaanderen soms minder waren. Ik heb hem eerst tot rust laten komen, maar als hij dat wil, gaan we daar weer mee aan de slag.’

3. Leer aanvaarden en aan oplossingen denken

Wout van Aert vertelde na zijn zware val in de Tour van 2019 dat hij gelooft in het lot. Dat sommige dingen, ook grote tegen­slagen, met een reden gebeuren. ‘Het heeft mij geholpen om die zwarte bladzijde om te draaien. Om te denken: dit is een kans om na mijn revalidatie nóg beter te worden’, vertelde hij.

‘Als er iets negatiefs gebeurt, vragen mensen vaak: waarom is mij dat overkomen?’ zegt Heylen. ‘Het antwoord is alleen maar negatiever. Want je denkt niet: dat is gebeurd omdat ik een fijne mens ben. Wel: er is iets mis met mij, ik trek ongeluk aan. Zo graaf je jezelf steeds dieper in de ellende. Pas op, je mag en moet in het begin je frustraties uiten tegen je vrienden, je familie. Mensen die je begrijpen, zonder dat ze die waarom-vraag kunnen of hoeven te beantwoorden. Maar op een bepaald moment moet je wel switchen naar de hoe-vraag. Die zoekt en grijpt naar de vaardigheden waarmee je weer bij je positieve zelf komt. Zo word je weer creatief, en zoek je naar oplossingen. Zoals toen Wout in 2021 een paar weken voor de Tour de France een blindedarmontsteking kreeg, en zijn voorbereiding werd verstoord. Hij dacht meteen: hoe bereid ik me, in de beperkte tijd die me rest, het best voor?’

‘Met zijn positieve ingesteldheid zoekt hij ook altijd naar oplossingen en nieuwe doelen. Na de val in de Vuelta beleefde Wout “de triestigste week” uit zijn leven, maar op een persconferentie over zijn contractverlenging bij Visma-Lease a Bike sprak hij ook al over het veldritseizoen. “Ik heb vroeger dan gewoonlijk rust, en kan vroeger de trainingen hervatten.” Zo maakt Wout van iets negatiefs toch weer iets positiefs.’

‘Cruciaal daarbij’, zegt Heylen, ‘is het leren aanvaarden. Dat is zelfs de belangrijkste vaardigheid om met tegenslagen om te gaan. Vooral van beperkingen, zaken die je overkomen maar waar je niets (meer) aan kunt doen. Bijvoorbeeld een beenamputatie. Als je gefrustreerd raakt omdat je been niet meer kan aangroeien, zal de verwerking veel langer duren. Maar als je de problemen als gevolg van de amputatie kunt herkennen, benoemen en aanvaarden – “Ik kan niet meer normaal stappen” – dan zoek je naar functionele oplossingen: een prothese. Zo kan een beperking zelfs de trigger voor nieuwe uitdagingen worden.’

4. Lach met je miserie

‘Sorry aan alle collega’s die ik ooit shit heb gegeven omdat ze spacers onder hun stuurpen hebben.’ – ‘‘t Springkasteel aan de kant geschoven.’ ‘Ge kunt ni blijven liggen hé.’ De eerste trainingsritten na de revalidatie van zijn ­zware val in Dwars door Vlaanderen gaf Wout van Aert grappige benamingen op Strava. En toen hij na zijn crash in de jongste Ronde van Spanje voor het eerst kon stappen zonder krukken, postte hij een filmpje op Instagram waarop hij die symbolisch, en met een grote glimlach, in de container gooide. ‘Humor, eens goed lachen, een kwinkslag geven aan je miserie, zonder dat het sarcastisch wordt, het helpt’, zegt Heylen. ‘Zo maak je dopamine aan, het hormoon dat een positief gevoel geeft over jezelf. En ook hier is het systeem weer belangrijk. Familie en vrienden met wie je kunt lachen, en die jou kunnen doen lachen.’

Van Aert countert vaak ook kritiek met een humoristische ondertoon. Toen ­iemand op Twitter na Parijs-Roubaix 2022 lacherig deed over zijn grote aantal tweede plaatsen in wegkoersen antwoordde hij gevat: ‘Wacht tot je mijn runner-up list ziet van in het cyclocross.’ In die discipline eindigde hij namelijk nog veel vaker als tweede, na Mathieu van der Poel. Heylen: ‘Een perfecte manier om criticasters hun munitie te ontnemen. Typisch voor de intelligentie van Wout.’

5. Relativeer tegenslagen (en succes)

Toen Van Aert in 2022 de Ronde van Vlaanderen miste door een coronabesmetting was hij danig ontgoocheld. Maar hij relativeerde ook: ‘Als je ziek wordt, is dat balen, maar er zijn veel ergere dingen en grotere problemen in de wereld. En ook jongens die ernstiger ziek zijn.’ Refererend aan zijn jeugdvriend Glenn Smolderen, die het jaar ervoor aan botkanker was overleden. Het ergste wat Van Aert naar eigen zeggen ooit is overkomen, is de dood van zijn ploegmaat Michael Gool­aerts. Ook dat helpt om zijn pech in perspectief te plaatsen. ‘Zijn dood is niet meer te herstellen, mijn tegenslagen wel.’ Sinds hij in 2021 vader werd van Georges, en later ook van Jerome, kijkt Van Aert ook anders naar elke nederlaag en elk succes, omdat het geluk van zijn gezin nog belangrijker is.

‘Relativeren is superbelangrijk’, zegt Heylen. ‘Zo niet, dan ga je pech te veel isoleren, je ermee vereenzelvigen. Dikwijls zeggen mensen: ik ben geboren voor het ongeluk. Elke nieuwe, kleine tegenslag versterkt dan die gedachte: zie je wel! Zo kom je in een negatieve spiraal terecht. Terwijl je niet weet wat de toekomst brengt. De kracht van de onwetendheid, het weten dat je het níét weet, helpt zelfs. In Wouts geval: zal ik ooit nog een grote klassieker winnen? Zal ik nooit meer vallen? Of toch wel? Niemand kan dat voorspellen. En als je dat aanvaardt, maak je je minder zorgen en sta je ook minder voor onaangename verrassingen. De grootste teleurstellingen zijn die dingen waar je erg op rekende, maar die niet gebeuren.’

Volgens Heylen helpt het ook om te beseffen dat je in het leven verschillende rollen hebt. ‘Rollen die stabiliteit geven – voor Wout zijn dat die als vader en echtgenoot – helpen hem om in een andere rol, als profrenner, zichzelf weer op te bouwen.’ Maar wat als een val, als renner, een negatieve impact geeft op de rol als vader, omdat zijn zoontje Georges angstig is na een val van zijn papa? En je begint te denken: is het dat nog waard, al die risico’s? ‘Dan moet je de afweging maken’, zegt Heylen. ‘Met als belangrijkste vraag: wat motiveert mij? Dat kunnen voor Wout dingen zijn als: zijn grote liefde voor het fietsen, de kick van het afzien en het winnen, een mooi salaris waardoor hij de toekomst van zijn kinderen kan veiligstellen. Als dat er nog allemaal is, kan dat opwegen tegen de nadelen: de lange hoogtestages weg van huis, de valpartijen, de angst bij zijn zoontje. Met die nadelen kun je ook rekening houden. Aan de kleine Georges zou je kunnen vertellen: “Vallen hoort bij het wielrennen, maar daar herstel je weer van.” Ook voor hem is het een waardevolle les in zijn opvoeding.’

6. Verberg je emoties niet

Toen Wout van Aert in de eerste rit van de jongste Tour de France als tweede eindigde, werd hij voor de camera’s emotioneel. Niet uit ontgoocheling, maar omdat hij blij verrast was dat hij dat niveau al bereikte na zijn val in Dwars door Vlaanderen. ‘Soms kunnen mensen hun emoties niet onder woorden brengen, maar tonen ze ze, met tranen’, zegt Heylen. ‘Dat mag en kan, ook bij topsporters. Ze blijven bovenal mensen.’

Van Aert typeert zichzelf zelfs als een emotioneel, gevoelig type, maar ook als een binnenvetter die moeilijk over zijn gevoelens praat. Onder meer wanneer het gaat om het verdriet over zijn overleden ploegmaat Michael Goolaerts. ‘Dat begrijp ik heel goed, want ik heb Michael ook goed gekend’, vertelt Heylen. ‘Ik heb er met Wout ook over gesproken, over hoe moeilijk hij het daarmee heeft. Bij de dood van een vriend helpt het om samen mooie herinneringen op te halen aan de overledene. Zonder dat het verdriet per se verwerkt wordt. Daar hoef je je niet van weg te draaien, integendeel. Dat Michaels ouders voor de rest van hun leven droevig zullen blijven, dat is zelfs normaal. Anderzijds verrijkt de herinnering ook het leven. Door de dankbaarheid dat je iemand hebt mogen kennen. Door, in het geval van Michael, een voorbeeld te nemen aan zijn vrolijkheid. Wout kan daardoor niet alleen zijn pech relativeren, maar haalt er ook de kracht uit om beter te presteren. Hij heeft zelfs al een zegegebaar in gedachten voor wanneer hij ooit Parijs-Roubaix zou winnen, als eerbetoon aan Michael.’

7. Focus op de taak, niet op verwachtingen

Het is misschien wel de bekendste quote van Wout van Aert. Zijn ‘Ik moet just niks’ na zijn zege in de E3 Classic van 2023. ‘Ik vond dat een geweldige uitspraak’, zegt Heylen. ‘Omdat het aangeeft dat Wout alleen bezig is met wat hijzelf kan controleren, niet met de verwachtingen van de buitenwereld. Als je succes wilt behalen, moet je je eigen potentieel uitbouwen. Dan mag je bij een tegenslag niet om je heen kijken en hopen dat anderen het voor jou zullen oplossen. Je mag vragen stellen en leren van anderen, maar uiteindelijk moet de kracht uit jezelf komen.’

Een hulpmiddel daarbij is volgens Heylen de juiste focus leggen. ‘De kunst van succes is dat je niet mag denken aan het eindresultaat. Als je jezelf laat vastlopen in zogenaamd verhaaldenken en je bij een tegenslag de negatieve uitkomst al begint in te vullen, zal die zelfvervullende voorspelling ook realiteit worden. Negatieve gedachten kun je tegengaan door je te concentreren op wat je moet doen om te kúnnen winnen. Dat heb ik Wout in het begin van zijn veldritcarrière ook geleerd, toen hij op Belgische kampioenschappen na pech enkele keren tilt sloeg. Ik liet hem honderd keer “Ik Fiets Focus” neerschrijven, waardoor hij automatisch zo begon te denken. Zo wordt het resultaat het gevolg van wat je doet, niet van wat je denkt. De perfecte wedstrijd voor een renner is wanneer hij daarop zo gefocust is, dat hij zich na de finish pas afvraagt: “Als hoeveelste ben ik geëindigd? Eerste, tweede, vijfde…?” Dat kan Wout nu zéér goed.’