‘Hooliganisme is niet terug van weggeweest, het lijkt er alleen op dat het zijn weg naar de tribunes heeft teruggevonden’, denkt Joannes Van Gestel, onderzoeker sociale wetenschappen aan de Universiteit Antwerpen. ‘Moeten we hier zo verbaasd over zijn? Met Covid nog altijd onder ons, wordt niet langer onmiddellijk naar alcohol gewezen als de schuldige.’
Derby’s hebben iets magisch. De strijd om de eer, zondag nog in het geval om deze van Ploeg van’t Stad, wil ook de spelers wel eens motiveren om een tandje bij te steken. Maar het potje kan ook wat sneller overkoken, zoals op 5 december gebeurde tijdens Beerschot – Antwerp. En alsof de taferelen nog niet voldoende het geloof tartten, speelden gelijkaardige taferelen zich die avond ook af in Luik tijdens de wedstrijd Standard – Charleroi. Politie-eenheden die moeten tussenkomen, supporters die de grasmat betreden, rookbommetjes op het veld en doelmannen die belaagd werden. Tot daar de bekende taferelen, maar een toeschouwer die onder applaus van supportersgenoten een sprint inzet richting uitvak om een vuurpijl richting de rivaliserende fans te lanceren, was een nieuwigheid. Gelukkig stond zijn vizier even goed afgesteld als dat van de Beerschotspelers die dag of het had faliekant kunnen aflopen. Kortom, scènes die deden terugdenken aan de jaren 1980 en ’90.
De gebruikelijke schuldigen worden dan weer van onder het stof gehaald: alcohol, een te tolerante maatschappij, gewelddadige incidenten op het veld, partijdigheid van de arbitrage, werkloosheid, enzovoort. Met deze keer een nieuwkomer: Covid. Nu valt er voor elk van deze thema’s wel iets te zeggen maar de oorzaak van hooliganisme is niet eenduidig. Voor geen enkele van deze redenen is er zelfs afdoend bewijs dat het ‘de oorzaak’ is van voetbalgerelateerd geweld. Zo verlaagt niet elke drinkende voetbalfan zich tot geweld, en misdragen zich ook toeschouwers zonder de assistentie van alcohol. Dat wil echter niet zeggen dat er geen verbanden zijn.
Hooliganisme is vreemd genoeg ook geen probleem dat zich beperkt tot voetbal. Het werd ook al veelvuldig gerapporteerd bij rugbywedstrijden, boksen en American Football. Daarbij is het een globaal probleem. Voetbal is wel nog de meest gemediatiseerde sport. De media kunnen daarom enerzijds het probleem groter doen lijken dan het is, maar ook het voetbal ‘adverteren’ als de place to be voor mensen die graag vechten.
Homo hooliganensis
Om de oorzaken van hooliganisme te doorgronden, volstaat een analyse van de gemiddelde homo hooliganensis: mannelijk, relatief jong, en een gratis lidkaart van de lagere maatschappelijke klassen. De overgrote meerderheid van de voetbalhooligans wordt nog altijd gerekruteerd uit deze sociale lagen. Welke verschillen er ook mogen zijn tussen hooligans op globaal niveau, deze drie eigenschappen zijn gemeenschappelijk.
Ze zijn dan ook niet toevallig. Daar waar andere sociale rangen geweld veeleer beschouwen als een laatste of legitiem reddingsmiddel, bv. in het geval van verdediging of het exclusieve recht van de ordediensten die daar de wettelijke autoriteit toe bezitten, gaat dit niet in dezelfde mate op voor mensen uit de onderste maatschappelijk regionen. Geweld is er meer een aangeleerd gedragspatroon dat succesvol is. Vechtvaardigheid voor een man wordt gewaardeerd onder klassegenoten.
Andere typische kenmerken van deze bevolkingsgroep zijn een laag opleidingsniveau, een sterkere scheiding van de genderrollen, een hoge graad van werkloosheid, een straathoekgecentreerde socialisatie met weinig ouderlijk toezicht maar wel onder invloed van oudere ‘lotgenoten’. En als er dan al ouderlijk toezicht is dan gaat de opvoeding vaker dan bij anderen gepaard met fysiek geweld. Daar waar hogere sociale rangen de functies van de ordediensten veeleer waarderen, leren de ervaringen van mensen uit kansarme milieus dat de politie in het algemeen niet hun vriend is.
Voor jonge mannen van deze groep vormt het voetbal het ideale strijdtoneel: een gemediatiseerd evenement waar zij hun moed en vaardigheden kunnen tonen door de strijd aan te gaan met rivalen, verpersoonlijkt in ofwel een andere supportersgroep of de ordediensten. Bij derby’s staat bovendien de territoriale heerschappij op het spel. Uiteindelijk zijn de zoektocht naar aangename vormen van opwinding, en een daarmee gepaarde vrijlating van emoties die de frustratieteller tijdelijk resetten, gemeenschappelijke kenmerken van alle vrijetijdsactiviteiten in alle samenlevingen. Voetbalhooliganisme is niet anders maar in tegenstelling tot veel andere activiteiten is het illegaal en gaat het vaker gepaard met fysiek geweld. Daarbij is de pakkans relatief klein, en is elke gewonnen veldslag tegen andere fans of de ordediensten een trofee waarbij de individuele prestaties het aanzien en respect binnen de groep vergroten.
Impact Covid
Wat dan met alcohol en Covid? Alcohol werd als oorzaak van voetbalgerelateerd geweld reeds enige decennia bestudeerd. Niettegenstaande alcohol drempelverlagend werkt, is de consensus tussen de meeste academici dat er bij de kansarme bevolkingsgroepen een sterkere correlatie is tussen ‘alcohol kunnen verzetten’ en vechtvaardigheid dan bij andere bevolkingslagen, maar dat dit geen oorzaak-gevolgrelatie is in de brede zin. Alcohol is dus meer de vonk dan het kruitvat.
De Covid-crisis is een ander verhaal en de impact hiervan mag niet worden onderschat. Maar hoewel de pandemie beslag heeft gelegd op veel kanalen om een aangename spanning op te wekken en vrij te laten, is dit alsnog niet het voornaamste argument. Net zoals de bankencrisis van 2008 waarvan de meeste Europese landen nog niet zijn hersteld, treft Covid de armsten het meest waardoor het verschil tussen de maatschappelijke klassen wederom is vergroot, met de politie als vertegenwoordiger van het establishment waartoe ook de hogere sociale klassen behoren. De verschillen tussen wij en zij worden zichtbaar groter en daarmee gepaard gaand de onderlinge identificatie kleiner.
Een tweede recent fenomeen is dat de agressie vaker dan voordien wordt gericht tegen vreemdelingen en migranten. Tijdens het EK 2020 werd dit vooral door o.a. de Engelsen en Hongaren geïllustreerd als deel uitmakend van recente bewegingen van nationalisme, al lijkt dit in België bij gebrek aan voldoende bewijsmateriaal vooralsnog geen dominante trend te zijn.
Oplossingen
Tot hier de oorzaken en trends in voetbalhooliganisme. Wat met oplossingen? Deze lijken zich niet goed aan te dienen. Alleszins dienen overheden en voetbalclubs zich gezamenlijk te buigen over een preventief en curatief beleid op twee termijnen: de korte en de lange termijn. Zo is het geen goed idee om voetbal te adverteren als een arena voor vechtersbazen, bewust of onbewust. Net zoals verschillende media dit met streakers doen, zou men best geen schermtijd, krantenpapier of webpagina’s aan hooligans besteden. Maar dat is een uitdaging omdat, anders dan in de jaren ’80 en ’90, de ‘prestaties’ ook via de sociale media worden verspreid.
Daarnaast moeten ook de pakkans, de opgelegde boetes en de termijn van het stadionverbod omhoog, en de identificatie van overtreders alsook het verhinderen van het geweld worden verbeterd. Maar de implementatie van eender welk initiatief om dit te bekomen, kost weer middelen van zowel de overheden als de clubs. Daarbij, ook hooligans betalen hun jaarabonnement of toegangskaartje aan de club.
Maar daarmee heb je natuurlijk nog geen permanente oplossing. “En nu komen ze er niet meer in !” biedt nog altijd geen alternatief, want laat ons niet vergeten dat hooliganisme zich niet enkel tot de stadions beperkt. De straten rondom het stadion, parkings en bossen waar al dan niet wordt afgesproken met rivaliserende fans vormen ook vaak het strijdtoneel van gewelddadigheid.
Hooliganisme is daarbij niet terug van weggeweest, het lijkt er alleen op dat het zijn weg naar de tribunes en het speelveld heeft teruggevonden en daarmee terug op de publieke radar is gekomen. Overheden en actiegroepen dienen daarom in te zetten op een beleid dat de waardering en het voorkomen van geweld bij de socialisering van jongeren vermindert, evenals de verschillen in de slaagkansen van jongeren en jongvolwassenen. Anders dan sommige psychologen die geloven dat gevechten tussen hooligans positief kunnen zijn als zij in een setting plaatsvinden die ruimtelijk ver weg van het bredere publiek gebeurt, geloof ik sterk in de sublimatie van de menselijke agressiedriften. Hiermee duid ik op het feit dat er ook andere kanalen zijn, sportbeoefening of andere, die door een combinatie van fysieke, sociale en nabootsende factoren een gelijkaardige spanning kunnen opwekken als deze die hooligans ervaren, en deze vrijgeven op een manier die de fysieke integriteit beter bewaart. Een succesvol voorbeeld bleek vooralsnog Opboksen te zijn, een project dat wordt ingezet om jongeren op een educatieve manier te laten kennismaken met de bokssport.
En nu maar uitkijken naar 5 maart voor de revanchematch in het Bosuilstadion.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier