Literatuurprof UAntwerpen maakt podcast over EK 2024: ‘Ik gun België eindelijk eens een overwinning’

Franz Kafka en Theodor Adorno: het zijn niet meteen namen die je verwacht in analyses over het voetbal. Toch worden ze in één adem genoemd met pakweg Thibaut Courtois en Marc Wilmots in #wirschaffendas – een nieuwe podcastreeks over het EK24 door Thomas Ernst (49), professor moderne Duitse letterkunde aan de Universiteit Antwerpen.

Professor Ernst, wat heeft literatuur met voetbal te maken?

Thomas Ernst: In de letterkunde lezen we niet alleen Goethe, Schiller en Jelinek maar duiken onze studenten ook in de Duitse cultuur. Het EK in Duitsland leek me de uitgelezen kans om het eens over de Duitse voetbalcultuur te hebben, maar dan voor een breder publiek. Het lijkt misschien wat raar dat een prof letterkunde zich met voetbalcultuur bezighoudt. Voor alle duidelijkheid: ik maak deze podcast als hobby, tussen het verbeteren van examens door, en na 32 afleveringen hou ik er ook mee op, hoor.

Maar in Duitsland heb je dus een voetbalcultuur die wat meer geïnstitutionaliseerd is. Zo hebben we in Nürnberg een Deutsche Akademie für Fußball-Kultur waar proffen, filosofen en schrijvers regelmatig samenkomen. Je hebt ook het ‘voetbalcitaat van het jaar’ dat wordt gekozen. En er is zelfs een nationaal team van schrijvers die graag voetballen. Dat alles heeft deels te maken met het zogenoemde Wonder van Bern – de overwinning van West-Duitsland tegen Hongarije op het WK in 1954, een wedstrijd gespeeld in het Zwitserse Bern. Terwijl nazi-Duitsland verslagen was en het land werd heropgebouwd, kreeg de voetbalcultuur plotseling invloed op het nationale zelfbewustzijn.

U woont al ruim twintig jaar in België en kunt dus goed vergelijken: op welke manier verschilt de voetbalcultuur in beide landen?

Ernst: Er spelen natuurlijk andere verhoudingen. Doordat in Duitsland veel meer mensen kijken naar tv-uitzendingen van de Bundesliga, gaat er ook veel meer geld om in het Duitse voetbal. In de podcast licht ik ook toe dat er liefst 7,4 miljoen Duitsers aangesloten zijn bij een voetbalclub, onvoorstelbaar eigenlijk. Je ziet het verschil ook in de voetbalstadions. Zelfs een Duitse vierdeklasseclub als Aken trekt 20.000 fans aan, vergelijkbaar met Belgische clubs uit de top van de eersteklasse zoals Club Brugge en Anderlecht.

Een belangrijk onderscheid is dat Duitse clubs echt in handen zijn van de supporters. Je hebt er de fameuze 50+1-regel (die het onmogelijk maakt om de meerderheid van de stemmen via kapitaalsinjecties over te nemen, nvdr). Terwijl in België clubs al sneller door één persoon kunnen worden overgenomen. De betrokkenheid van supporters is in Duitsland groter. Neem Union Berlin. De supporters van die club hebben eigenhandig meegeholpen om het stadion van de club te verbouwen. Het is zo’n beetje ‘hun’ eigendom.

Hebben supporters ook echt invloed?

Ernst: Zeker. Neem nu de term ‘Die Mannschaft’, die door buitenlanders vaak wordt gebruikt om het Duitse nationale team aan te duiden. In Duitsland is die term sinds 2022 niet meer officieel in gebruik – nadat supporters te kennen hadden gegeven dat ze er niet meer achter stonden. Want de term was eigenlijk als merknaam commercieel uitgespeeld door Oliver Bierhoff van de Duitse Voetbalbond, de ex-speler die in 1996 Duitsland nog met een Golden Goal de Europese titel bezorgde. Maar de voetballiefhebbers vonden dat het spelletje niet te commercieel mag worden – het moet niet gaan over reclame maar over wat er op het veld gebeurt. ‘Voetbal is van ons, stop ermee’, was de boodschap.

Toch krijgen de Duitse voetbalsupporters niet altijd hun zin.

Ernst: Ze wilden heel graag het lied Major Tom (Völlig losgelöst) van Peter Schilling als goalhymne gebruiken. De UEFA heeft dat niet toegestaan, maar dat belet niet dat je het lied na Duitse wedstrijden vaak hoort. Inhoudelijk gaat het nummer erover dat mensen techniek gebruiken om vooruit te komen en daarin falen. Major Tom vernietigt zich aan het einde zelf: ‘Mir wird kalt.’ Het lied gaat dus over winnen en verliezen – en daar gaat voetbal natuurlijk ook over.

Het is trouwens best wel grappig dat de Rode Duivels uitgerekend Wunderbar als EK-lied hebben uitgekozen. Want de originele versie van het nummer gaat over hoe iemand het heel moeilijk heeft in het leven, en het Duitse woord wunderbar wordt dan ironisch als refrein gebruikt.

In uw podcast hebt u het ook over het Duitse begrip Kacktor (‘strontgoal’). Wat is dat precies?

Ernst: Neem de tweede goal afgelopen zaterdag in de wedstrijd Portugal-Turkije (3-0), het resultaat van een misverstand tussen keeper en verdediger. Een Kacktor is het tegendeel van het mooiste doelpunt, meestal gescoord door een domme fout van een keeper of een misverstand in de verdediging. Het loopt volledig mis en de tegenstander scoort een doelpunt dat eigenlijk niet had mogen vallen.

Het begrip is bekend geworden door de Duitse sportjournalist Arnd Zeigler, die er een eigen rubriek aan heeft gewijd en op YouTube elke maand de mooiste voorbeelden verzamelt. Het is hilarisch, maar je kunt het ook filosofisch lezen. Het toont hoe goede bedoelingen soms tot belachelijk slechte uitkomsten kunnen leiden. Dat hoort bij het leven. Soms proberen we moedige dingen uit, maar moeten we toch een Kacktor slikken.

Jean-Marie Pfaff, Kevin De Bruyne, Marc Wilmots, Vincent Kompany: wie is de bekendste Belgische voetballer in Duitsland?

Ernst: Dat kun je zo niet zeggen, het hangt ervanaf af aan welke generatie je het vraagt. Jean-Marie Pfaff als keeper is natuurlijk een begrip, maar de laatste jaren was Koen Casteels als doelman van VfL Wolfsburg heel populair. En natuurlijk heeft Schalke 04 een belangrijke Belgische traditie. Marc Wilmots was kapitein van de generatie die er de Europese beker won.

Er zijn best veel linken tussen beide landen als het gaat over voetbal. Denk ook maar aan Alexander Blessin, de coach van Union, of de Belgische bondscoach Domenico Tedesco, die op tweejarige leeftijd als zoon van een migrantengezin uit Italië in Duitsland aankwam.

In de podcast komt u ook terug op Tedesco’s conflict met Thibaut Courtois.

Ernst: Ik maak de vergelijking met een conflict dat Tedesco als coach van Schalke 04 heeft gehad met de toenmalige kapitein van de ploeg, Benedikt Höwedes, waarna die ook is vertrokken. Je kunt dat natuurlijk lezen als een manier van divide et impera – verdeel en heers. Je komt een nieuwe structuur binnen, je moet aan autoriteit winnen. Tedesco is nog een jonge coach. Zijn palmares is indrukwekkend, maar je merkt dat hij opnieuw een conflict aangaat met een leidersfiguur, en daaruit autoriteit haalt. Die aanpak is wel zeer risicovol, we zullen zien wat ervan komt. Het hangt er ook van af of Casteels een Kacktor moet incasseren of niet.

U woont al twintig jaar in België en hebt een Belgische partner. Voor welke ploeg supportert u dit EK?

Ernst: Ik supporter voor leuk voetbal. Mijn lievelingsploeg is Bochum, een kleine club in Duitsland. Ik heb het dus wel voor underdogs. Als het over landen gaat, gun ik België, dat zulke goede generaties heeft die elkaar opvolgen, eindelijk eens een overwinning. Maar op dit EK speelt Spanje tot nu toe het mooiste voetbal. Wie kan dat land nog tegenhouden?

Voetbal is emotie, maar dit EK wordt die al te vaak tenietgedaan door tussenkomsten van de VAR. Hoe kijkt u naar die clinch tussen emotie en technologie? Is het evenwicht niet wat zoek?

Ernst: Ik sta altijd zo rationeel mogelijk in het leven, maar als voetbalsupporter uit het Ruhrgebied wil ik gewoon kunnen genieten zodra ik een stadion binnenstap. En dus zou je kunnen zeggen dat het veel leuker is als we de VAR niet hadden –en meteen over elke goal kunnen jubelen.

Maar: soms zorgt de tussenkomst van de VAR net wél voor mooie emoties. Mijn podcast begint met het geluid van juichende supporters. Je zou denken dat ze joelen om een doelpunt of een overwinning. Maar dat is niet zo. De supporters juichen omdat na de tussenkomst van de VAR van een gele kaart een rode kaart werd gemaakt. Dat was in de wedstrijd van underdog Bochum tegen het grote Bayer Leverkusen, in mei 2023. Bochum vocht die match voor zijn overleven, en won uiteindelijk met 3-0. Zonder de VAR – en tegen een Leverkusen met elf man – was het helemaal anders gelopen. Als Bochum-fan kan ik dus enkel maar de tussenkomst van de VAR toejuichen.