Kan de Duitse Mannschaft nog indruk maken op het EK 2024?

Toen ze in 2018 de organisatie van het EK in handen kregen, hadden de Duitsers nooit gedacht dat de Mannschaft anno 2024 geen angst meer zou inboezemen. Er zal een mirakel nodig zijn om een einde te maken aan de derde grote crisis in het bestaan van de nationale ploeg.

Het zal straks 34 jaar geleden zijn dat de Duitsers het in de halve finale van het WK in Italië opnamen tegen de Engelsen. In een felbevochten match kwam de Mannschaft op voorsprong, maar in de laatste seconden van de wedstrijd gaf ze nog een goal weg. De beslissing zou uiteindelijk vallen na strafschoppen. Twee spelers van de Three Lions gingen de mist in. Een bittere Gary Lineker, die de gelijkmaker had gescoord, sprak na de wedstrijd deze zin uit die de geschiedenis zou ingaan: ‘Voetbal is een eenvoudig spel: 22 mannen lopen 90 minuten lang achter een bal aan en op het einde winnen de Duitsers.’

Volgens een andere boutade wint Duitsland wanneer het goed speelt en staat het minstens in de finale wanneer het slecht speelt. In 1996 ziet Gary Lineker, die dan net gestopt is met voetballen en nog niet het gezicht van Match of the Day is, dat de Duitsers opnieuw triomferen op het EK na een moeizaam parcours. De Mannschaft is dan nochtans aan de aftakeling begonnen. Ondanks een nieuwe WK-finale in 2002 vliegen de drievoudige wereldkampioenen er twee jaar later uit in de groepsfase van het EK in Portugal, met onder meer een gelijkspel tegen het zeer bescheiden Letland. Vierentwintig maanden later moet Duitsland het WK organiseren, terwijl de nationale ploeg door een vertrouwenscrisis gaat. En toch zal ze daar sterker uit komen.

Derde crisis in veertig jaar

Met Jürgen Klinsmann in het kostuum van bondscoach moeten onze oosterburen de afslag richting het moderne voetbal nemen. Gedaan met een voetbalidentiteit die draait rond een opkomende libero à la Franz Beckenbauer en zijn opvolgers, Lothar Matthäus of Matthias Sammer. Verdwijnen ook uit de selectie: roedelleiders en onruststokers zoals Stefan Effenberg of Thomas Helmer. Ze maakten plaats voor een properder generatie, meer ‘Amerikaans’ (het land waarop Jürgen Klinsmann verliefd werd op het WK 1994). Wanneer Joachim Löw het trainersstokje overneemt van Klinsmann na het WK van 2006 (waar Löw assistent-bondscoach was), wordt de hiërarchie horizontaal. In dit model, dat overgenomen wordt uit de zakenwereld, is er geen plaats voor roepers. Al in 1984, toen op het EK West-Duitsland als titelhouder uitgeschakeld werd in de eerste ronde, kwam het voor de eerste keer in een grote crisis terecht. Het agressieve en gewelddadige gedrag van zijn vertegenwoordigers was schadelijk voor het imago – herinner u Harald Schumacher. Sommige herrieschoppers werden uit de kern verwijderd, maar andere sterke karakters bleven in de daaropvolgende jaren hun opwachting maken. Daarna zou de breuk radicaler zijn. Zo zou Torsten Frings, een van de grote lawaaimakers van de jaren 2000 bij Duitsland, van de lijst voor het WK 2010 geschrapt worden. Verbitterd vertelde hij later dat spelers destijds niet altijd de selectie haalden op basis van hun prestaties maar van hun gedrag.

Of je het er nu mee eens bent of niet, de methode-Löw werpt haar vruchten af met drie keer een plaats bij de laatste vier: op het EK 2008, het WK 2010 en het EK 2012. Om de laatste stap naar glorie te zetten kan de bondscoach rekenen op een aantal spelers die bij de beloften in 2009 Europees kampioen werden. Mats Hummels, Mesut Özil, Sami Khedira, Manuel Neuer en Benedikt Höwedes zijn enkele van de mannen die de Mannschaft naar het delirium voeren in 2014. Aan de hand van ervaren maar meer gepolijste profielen, zoals Bastian Schweinsteiger en Philipp Lahm, leggen de Duitsers opwindend voetbal op de mat, vernederen ze Brazilië in eigen huis (1-7) en lijken ze voorbestemd voor een heerschappij van een aantal jaren, gezien de gemiddelde leeftijd van de ploeg (25,7 jaar).

Niet op dezelfde lijn

Maar vanaf dan gaat het steil bergaf. Een halve finale op het EK 2016 wordt gevolgd door een uitschakeling in de groepsfase op het WK in Rusland en een smakeloze 1/8 finale op het EK 2021. Joachim Löw moet een stap opzij doen maar de verwachte revolutie blijft uit, aangezien de teugels van de Mannschaft toevertrouwd worden aan Hansi Flick, voormalig assistent en technisch directeur van de vertrekkende coach. Flick had Bayern München naar de beker met de grote oren geleid in 2020 en werd vaak voorgesteld als het echte brein achter het Duitse project. Als Löw er niet in geslaagd was om de Duitse dominantie te laten duren, dan was dat dus omdat hij niet de echte architect was. Maar de resultaten van de Mannschaft onder Flick blijven ver onder de verwachtingen. Na overwinningen tegen tweederangstegenstanders zoals Israël en Armenië bijt Duitsland zijn tanden stuk op stuggere opponenten en hervalt het in oude gewoontes: stereotiep voetbal, kwetsbaarheid in de defensieve omschakeling en een schrijnend gebrek aan persoonlijkheid in moeilijke situaties. Tijdens de zeventien duels onder zijn leiding ziet Hansi Flick zijn team zeven keer gelijkspelen, vier keer winnen en zes keer ten onder gaan, waarvan vier van zijn laatste vijf matchen. Voeg daar nog een nieuwe uitschakeling aan toe in de eerste ronde op het WK van Qatar en je zult begrijpen dat de emmer der vernederingen vol was.

In een documentaire van Amazon Prime over het parcours op het WK onthullen bepaalde scènes dat de coach en zijn groep niet op dezelfde lijn zaten. Tijdens een tactische discussie waarin Hansi Flick luistert naar de grieven van de groep, werpt Joshua Kimmich op dat de vijfmansverdediging hen waarschijnlijk niet ligt. ‘Misschien is het niet duidelijk of misschien spreek ik een andere taal’, reageert de bondscoach lichtjes geïrriteerd. En terwijl hij zijn strategie nog eens uitlegt, zie je een twijfelende Kimmich op zijn lip bijten. Op een ander moment is Flick boos op spelers die niet op tijd zijn voor een tactische bespreking. Hij spoort hen vervolgens aan om te bewijzen dat de mensen die hen thuis bekritiseren ongelijk hebben. Na zijn discours eist hij een beetje enthousiasme, maar de gezichten van de spelers wenden zich af, eerder geneigd om naar de grond te kijken dan om blijk te geven van een opwelling van trots. Helemaal naar het beeld van Joshua Kimmich, die de emotionele leider van de ploeg heet te zijn maar die het gewicht van de wereld op zijn schouders lijkt te dragen.

Laatste redmiddel

Negen maanden voor het toernooi in eigen huis, dat op een gigantisch fiasco dreigt uit te draaien, beslist de Duitse voetbalbond om Hansi Flick aan de kant te schuiven. Julian Nagelsmann, die enkele maanden eerder net voor de kwartfinales van de Champions League op straat was gezet door Bayern München, krijgt het voor het zeggen. Velen beschouwen de jonge trainer als de coach van de toekomst, ook al heeft zijn ervaring bij de Rekordmeister hem getekend. Maar zijn visie op het voetbal staat in schril contrast met die van het tijdperk onder Klinsmann, Löw en Flick. Toch lost de erg korte duur van zijn contract de structurele problemen van de voetbalbond niet op. Rudi Völler, speler bij de Mannschaft in de jaren 90, maakt zijn entree in de bondsgebouwen om de orde te herstellen. Hij slaagt erin om het contract van Nagelsmann te verlengen tot de zomer van 2026. Deze onverwachte wending is het gevolg van speculaties dat Baby Mourinho deze zomer zou opduiken bij een andere Europese club of zelfs zijn plaats op de bank van Bayern weer zou innemen na het vertrek van Thomas Tuchel.

Na zes wedstrijden op de bank bij de Mannschaft is de balans van Julian Nagelsmann nauwelijks beter dan die van zijn voorganger: drie overwinningen, twee nederlagen en één gelijkspel. Het dieptepunt lijkt zelfs bereikt na 2-0-verlies tegen de buren uit Oostenrijk. In die wedstrijd worden de Duitsers 90 minuten lang tureluurs gespeeld. Maar de hoop laait weer op na overwinningen in maart in vriendschappelijke wedstrijden tegen Frankrijk en Nederland. Zal de onverwachte terugkeer van Toni Kroos, drie jaar na zijn afscheid als international, iets veranderen? De metronoom, die het mooie weer blijft maken bij Real Madrid, brengt meer flow en creativiteit op het middenveld, waar Ilkay Gündogan, ondanks zijn superseizoen 2022/23 bij Manchester City, er nooit in geslaagd is om zich als patron op te werpen. En dan te bedenken dat hij de kapiteinsband draagt.

De onverwachte verlosser

De viermansverdediging met drie centrale pionnen en een linksachter die evolueert naar de rol van winger is een piste die Julian Nagelsmann intussen heeft opgegeven. Nochtans was hij een grote fan van dit systeem bij Hoffenheim en bij Leipzig. De coach heeft ook Mats Hummels nieuw leven ingeblazen. De verdediger is soms wat zwaar en traag, maar hij heeft er een topseizoen bij Borussia Dortmund op zitten en dat ondanks zijn 35 lentes. Joshua Kimmich staat rechts in de verdediging en Maximilian Mittelstädt, een van de protagonisten bij het verrassende VfB Stuttgart, neemt de linkerkant voor zijn rekening. Op het middenveld krijgt Ilkay Gündogan een vrijere rol, waardoor Toni Kroos het tempo kan aangeven met naast hem Robert Andrich, de soldaat van Bayer Leverkusen. Ondanks het stratosferische seizoen van de nieuwe Duitse kampioen onder leiding van Xabi Alonso halen niet veel spelers de selectie van de Mannschaft, ook al zou Florian Wirtz wel eens de x-factor kunnen worden op de linkerflank, met Jamal Musiala die naar rechts verbannen werd. In de spits lijkt Kai Havertz, die onder Nagelsmann begonnen was als linkerwinger, de vereiste loopacties te maken. De elegante linkspoot, die bijna depressief was voor zijn transfer naar Arsenal, leeft de laatste maanden weer wat op.

De bank oogt straf met om te beginnen Niclas Füllkrug, een echte nummer 9 die efficiënt is en nooit teleurstelt in het shirt van de nationale ploeg. Leroy Sané is een van de slachtoffers van de tactische aanpassingen van Nagelsmann, terwijl de bondscoach van hem in eerste instantie een titularis had gemaakt ondanks hun minder succesvolle samenwerking bij Bayern München. Op zijn 34e heeft Thomas Müller begrepen dat hij niet langer het gezicht van de toekomst is en amuseert hij zich in zijn nieuwe rol als sfeermaker in de kleedkamer en gids voor de jonge generatie. Een beetje wat Blaise Matuidi in 2018 voor Frankrijk was of Olivier Giroud in 2022. Last but nog least is Deniz Undav, Gouden Stier en Profvoetballer van het Jaar in 2022 bij Union, op zijn 28e opgenomen in de kern. Net als Füllkrug is hij de belichaming van de speler die jarenlang gezwoegd heeft bij tweederangsclubs en soms in lagere afdelingen voor hij de droom kon waarmaken die onbereikbaar leek. Het zijn twee pure Bomber in een land dat nooit een gebrek heeft gehad aan een nummer 9.

De Mannschaft hoopt dus in eigen huis een gelijkaardig scenario te beleven als in 2006. Horst Hrubesch, oud-speler van Standard die de toekomstige gouden generatie naar de hoogste trede van het podium leidde op het EK U21 in 2009, vond dat zijn land moest afstappen van de wetenschappelijke aanpak en niet meer moest proberen te innoveren. Met Julian Nagelsmann aan het hoofd zal de Mannschaft die suggestie duidelijk niet volgen. De jonge coach verwoordde het in het Nederlandse De Correspondent als volgt: ‘Het gevaar is dat je iets gaat doen omdat je het zo geleerd hebt en niet omdat het de juiste oplossing is voor een probleem.’ Aan hem om dat paradigma in het hoofd van zijn spelers te veranderen.