Het wonderlijke EK van 1980: ‘Van Moer, dat was gene simpele’

In 2018 pakten de Rode Duivels brons op het WK, hun eerste medaille op zo’n tornooi. Op EK’s lukte dat beter: in 1972 was België goed voor brons, in 1980 voor zilver. Wilfried Van Moer, Jan Ceulemans en Raymond Mommens blikken terug op dat tornooi van 40 jaar geleden.

Oostenrijk, Schotland, Portugal en Noorwegen zijn de tegenstanders op weg naar het EK dat met slechts acht ploegen wordt gespeeld. Alleen de winnaar van de groep gaat door.

De kwalificatiecampagne begint… op Daknam, met het bezoek van Noorwegen. In principe het zwakke broertje in de groep. De Noren komen op voorsprong en het wordt een frustrerende avond. Julien Cools brengt de Belgen gelijk, Georges Leekens mist een strafschop. Het blijft 1-1.

Op bezoek bij Portugal staan de Duivels weer 1-0 achter. Maar uiteindelijk kan Frankie Vercauteren daar scoren. De tweede 1-1 is een feit.

Om een dubbele interland met Oostenrijk op speeldag 3 en 4 voor te bereiden, oefenen de Rode Duivels in Tel Aviv tegen Israël. Nieuw verlies (1-0) brengt nieuwe zorgen. Die zijn er nog meer als de Rode Duivels op Anderlecht 1-1 gelijk spelen tegen Oostenrijk. René Vandereycken en Hans Krankl scoren.

Tot overmaat van ramp vallen voor de tweede match tegen de Oostenrijkers zowel Jean-Marie Pfaff als Theo Custers, de nummers 1 en 2 in de keepershiërarchie, uit. Guy Thys moet Michel Preud’homme, op dat moment 20, laten debuteren.

In de spits staan Jean Janssens en Charly Jacobs, samen zeven interlands en ruim zeventig jaar. Om maar te zeggen: vlot gaat een en ander niet. Zeker niet als de Rode Duivels in Oslo, in de vijfde wedstrijd, opnieuw op achterstand komen. Jean Janssens en Swat Van der Elst zetten de scheve situatie recht. De eerste zege is binnen.

Thys haalt Van Moer terug

Van de zet die daarop volgt, eisen velen het vaderschap op. Op de vlucht terug uit Oslo keuvelt Guy Thys wat met journalisten. De journalisten Jan Wauters (radio) en Rik De Saedeleer (tv) stellen voor om Wilfried Van Moer terug te halen. Dat is gewaagd, want Van Moer is 34 en speelt bij Beringen in tweede klasse. In 1975 al had hij na 39 interlands een punt gezet achter zijn carrière.

Sport/Voetbalmagazine ging Van Moer in het verleden diverse keren opzoeken en had het geregeld over dat moment. Onder meer eind 2015, voor een terugblik op dat EK. Wilfried Van Moer: ‘De reden waarom ik gestopt was, had met een wissel van bondscoach te maken. Raymond Goethals stopte, Guy Thys kwam, en die probeerde dan wat nieuwe spelers, zo gaat het altijd. Ik ben op dat moment naar Beringen gegaan, vanuit Standard. Dan ben je uit beeld. Ik was ook niet goed meer aan het spelen, begon de zaak (een taverne, nvdr) in Hasselt. Alles viel zo samen, misschien was het logisch dat ze me rond mijn 29e lieten vallen.’

‘Op een bepaald moment speel ik een wedstrijd in Beringen en na de match komen ze me zeggen: ‘Den Thys is daar.’ Hij kwam wat praten, over een terugkeer naar de nationale ploeg. Ik stond daar huiverig tegenover, maar hij praatte door en ik dacht: ik ga het maar aannemen, met grote twijfels. Ik zeg het rechtuit: ik had schrik om af te gaan. De nationale ploeg is toch de nationale ploeg.’

‘Guy was geen vreemde voor mij. Hij had nog in Beveren gewerkt, mijn vrouw was van Beveren, we dronken samen weleens wat pinten. Guy had altijd zijn vrouw bij zich, dat was altijd plezierig. Ook daarom heb ik het aanvaard. Thys was een psycholoog, die het goed kon uitleggen. Een toffe man.’

‘Thys luisterde en deed zijn gedacht, zoals veel bondscoaches. Er was wel wat kritiek. Had hij zich niet voor het EK geplaatst, ze hadden wellicht iemand anders genomen. Lukt het met Van Moer, dacht hij, zoveel te beter. Lukt het niet, dan is het maar zo. En uiteindelijk is het voor ons beiden goed uitgedraaid: hij heeft nog tien jaar carrière gemaakt en ik heb er nog een tweede als international aan toegevoegd. We waren er allebei gelukkig mee.’

Hoe het begon in Schotland

Het was niet alleen Van Moer die de ommekeer bracht. In 1977 werden de UEFA-juniors (nu vergelijkbaar met de U18) Europees kampioen. Uit die ploeg viste Thys Raymond Mommens en Erwin Vandenbergh op. En er was de doorbraak van Jan Ceulemans, die een moeilijk eerste jaar in Brugge had na zijn overstap van Lierse, maar volhield en steeds beter werd.

Dat werden ook de resultaten: Portugal wordt thuis geklopt met 2-0, mét een doelpunt van Van Moer. Idem dito met de thuismatch tegen Schotland. Ook 2-0. Omdat Portugal verliest in Oostenrijk, betekent winst in Schotland de kwalificatie. De Belgen doen het daar op de counter, twee keer afgerond door Swat Van der Elst. Eerder scoorde al Vandenbergh.

Jan Ceulemans blikte in Sport/Voetbalmagazine ook al een paar keer terug op dat EK. Hij situeert de ommekeer bij dat duel in Schotland. Ceulemans: ‘Dáár is alles begonnen. Ik ben erbij gekomen in 1977, tot 1980 hebben er – ik ga nu overdrijven – misschien wel zestig verschillende spelers in de nationale ploeg gestaan. Het was zoeken en tasten, een generatie van twijfels.’

‘En dan begint die wedstrijd in Schotland, dat op dat moment een aantal jaar thuis niet had verloren. Daar hebben we gestunt met 1-3 en denk je: misschien is dit wel een lichting die kan slagen. Een goeie doelman, een verdediging die dat offsidesysteem in blok stillekes aan door heeft. Ervaren en verstandige jongens op het middenveld, en voorin een goalgetter met Erwin, en daarnaast een snelle als Van der Elst en een loper zoals ik.’

‘Ik maakte 29 goals in de aanloop naar 1980, Erwin zelfs 39… Dan wist je dat je met jongens zat die vertrouwen hadden en konden scoren. Voorin konden we dat alle drie. Maar alles is ook wel begonnen met de terugkeer van Wilfried, de leider van de ploeg, al stonden daar nog andere persoonlijkheden. Gene simpele, de enige naar wie ik heb opgekeken.’

Het keepersprobleem

Dit is de selectie die Thys meeneemt naar Italië: Theo Custers, Jean-Marie Pfaff, Michel Preud’homme; Eric Gerets, Luc Millecamps, Walter Meeuws, Michel Renquin, Maurice Martens, Gerard Plessers; Julien Cools, René Vandereycken, Wilfried Van Moer, Raymond Mommens, Marc Millecamps, René Verheyen, Guy Dardenne, Jos Heyligen; François Van der Elst, Jan Ceulemans, Erwin Vandenbergh, Willy Wellens, Ronny Martens.

In de oefencampagne met duels tegen Luxemburg, Uruguay, Polen en Roemenië moet Thys een probleem oplossen: wie wordt zijn doelman?

Van Moer: ‘Het was kiezen tussen Pfaff en Custers, Michel was nog jong. Theo lag héél goed in de groep. Een beetje een flierefluiter, maar ook een goeie keeper. De groep had hem liever dan Jean-Marie. Jean-Marie was Jean-Marie hé, een echte prof die niet zo goed overkwam bij de anderen. Hij wilde altijd presteren, terwijl je op zo’n tornooi ook wel eens op een terras een pint moet kunnen pakken.’

‘Custers heeft in de oefenmatchen goed gepakt, maakte geen fouten, zat op niveau. Maar uiteindelijk keerde Jean-Marie vlak voor het tornooi terug. Thys liet Custers in de laatste oefeninterland tegen Roemenië starten en Jean-Marie aan de rust invallen en koos uiteindelijk voor Jean-Marie. Waarom, weet ik niet, maar Pfaff was één van de beste keepers van Europa, hé.’

Ceulemans beaamt het verhaal: ‘Theo was ook een goeie doelman, al was Jean-Marie veel beter, laat daar geen discussie over bestaan.’

Het was min of meer het enige probleem van Thys, die na veel experimenteren een vast elftal tussen de lijnen had. Ceulemans: ‘Je had in die periode misschien wel tien vaste mannen. Op de linksback werd weleens wat gewisseld. Dan weet je wat je aan mekaar hebt.’

Bij de loting kwam België in een groep terecht met Engeland, Spanje en gastland Italië. Op dat moment betrokken in een voetbalschandaal, zodat de belangstelling voor het EK maar matig is. Dat schandaal ontgaat de meeste Belgische voetballers, die niet zo bezig zijn met het buitenland.

Van Moer: ‘Ik wist daar niks van. Paolo Rossi was geschorst, dat weet ik wel nog. Maar onze ambities lagen vooraf niet zo hoog, dat we daarmee bezig waren. We waren blij dat we er waren. Dát was de ambitie. Pas op, de rest van de groep had misschien wél ambitie, zij die veel jonger waren, maar ik niet meer. Niemand van die groep dacht: we gaan hier de finale spelen. Kijk naar de tegenstand: dat waren geen sukkelaars.’

Ceulemans: ‘Het concept van een EK was toen nog heel anders. Alleen de top van Europa: Engeland, Spanje, Italië, in die volgorde. Stel je dat nu voor, op een rijtje… Wij gingen toch als underdog, als zwakke broertje, naar dat tornooi.’

‘Achteraf bekeken was het voor mij het mooiste, omdat dat het begin was van mijn internationale carrière. Mijn doorbraak. Ik had een moeilijk eerste jaar in Brugge achter de rug, waar ik in 1978 terechtkwam. Ik zag mezelf als de vervanger van Ulrik le Fèvre op links, daar speelde ik ook in Lier, maar Raoul Lambert voetbalde haast niet meer en ik moest centraal staan. Zij waren gewoon Lotte te lanceren, terwijl ik graag de bal in de voet kreeg, en dan op de man afging. Nu moest ik de diepte in… Iedere keer kwam ik een meter tekort.’

‘Na dat eerste jaar zegden ze: probeer het nog een jaar, en dan zien we wel. En dat jaar maakte ik er 29 en liep alles beter. Ik had vorm, vertrouwen, deed dingen die anders nooit lukten. Ook daarom werd het EK van 1980 een mooi tornooi.’

Discussie rond de premies

Het begon nochtans met veel discussies en vergaderingen. Voor de start van het tornooi is er een overeenkomst met de bond over de premies, maar als de voetballers in de krant beginnen lezen over wat de anderen kunnen verdienen, willen ze bijsturen. Bondsvoorzitter Louis Wouters wil niet buigen en dreigt met een terugkeer naar huis. ‘En dan worden jullie allemaal geschorst.’

Het komt de samenhorigheid in de groep wel ten goede. Opvallend, een deel van de premies wordt… in het zwart betaald. Zo nauw nam de bond het toen niet met de regels.

Voor ‘slechts’ 16.000 toeschouwers eindigt Engeland-België in Turijn op 1-1. Ray Wilkins opent de score met een lob, Ceulemans brengt even later de stand weer gelijk. Kort voor de rust moet de wedstrijden even worden stilgelegd. Carabinieri en Engelse fans raken slaags op de tribunes en er wordt traangas gebruikt.

Van Moer: ‘Dat hinderde ons niet. Er lag een grote piste rond het veld en het gebeurde achter een goal. Ray Clemence (doelman van Engeland, nvdr) zei wel last van de ogen te hebben, maar dat klopt niet. In die tijd was er ook al cinema. Die zaak heeft niks beïnvloed.’

Opvallend: de Engelsen lopen slag om slinger buitenspel. Ceulemans: ‘We speelden in die periode zeer weinig oefenwedstrijden, daar kon je eigenlijk niet op trainen. Je moet alleen intelligente jongens hebben die luisteren naar één iemand die het commando geeft. In dit geval was dat Walter Meeuws. Wilfried was de man die de ploeg deed draaien, maar achterin was het Walter die dirigeerde.’

In San Siro is het zuiders weer tijdens match twee: bloedheet. Maar het zijn de Belgen die schitteren. Opnieuw slechts 12.000 fans zien hoe Gerets na samenspel met Meeuws de score opent en Cools na de rust de 2-1 vastlegt. Van Moer: ‘Een goeie match. En dan begin je te denken: verdorie, nog zo eentje en we staan in de finale.’

En weer is er discussie over de premies. Van Moer: ‘Vaak tijdens dat tornooi. Op voorhand hadden we iets afgesproken, en daarmee ging iedereen akkoord. Maar naarmate we verder gingen, vonden ze het te weinig. Je las in de dagbladen wat andere ploegen konden verdienen, misschien het vijf- of tienvoudige van wat wij kregen. Thys trok er zich niks van aan en de voorzitter zagen we nooit. Toen zegden we: we moeten meer hebben of we staken. Je moet je dat inbeelden, staken op een EK… Een soep van jewelste was dat.’

‘Thys kwam zeggen: jongens, het is training. Wij: neen. En hij terug weg. ‘Trek jullie plan.’ We zijn dan gewoon wat later komen trainen. Om te lachen.’

De match tegen Italië is op en vaak over het randje. Romeo Benetti pakt Van Moer, Claudio Gentile schopt, Vandereycken reageert. De scheidsrechter helpt ook wat mee: een handsbal van Meeuws in het strafschopgebied wordt erbuiten gelegd, de libero heeft slim snel een stap naar voor gezet. Als Pfaff ook nog eens Franco Causio van een goal houdt, is de 0-0 een feit. België gaat naar de finale.

Van Moer: ‘Ik ben die dag snel gewisseld. Een paar minuten voor de rust kreeg ik een knie op mijn smikkel, ik was een beetje groggy. Dat was de match van René, een krak, een goeie voetballer. Hij pakte Giancarlo Antognoni, die vloog vlam op de piste. Als je dat nu zou doen… Maar toen kwam je daarmee weg.’

‘Onze ploeg kon alle systemen spelen, daar zat talent in. Hoeveel mannen van die ploeg zijn later geen trainer geworden? Wij stuurden zelf bij, naar Thys keken we niet. Die zat daar op zijn gemak. We corrigeerden zelf, je had alleen een trainer nodig voor de opstelling.’

Sterker in de finale

De finale was tegen West-Duitsland, dat al achttien wedstrijden op rij ongeslagen is. Jupp Derwall had na het WK van 1978 overgenomen van oudgediende Helmuth Schön en het elftal verjongd. Dat ligt in 1980 op gemiddeld 24 jaar.

Tijdens het tornooi doet Derwall nog zetten: hij schuift Uli Stielike naar de liberoplaats en maakt zo de weg vrij voor een 19-jarig talent: Bernd Schuster. Die is voor de rust briljant tegen de Belgen. Die zijn opnieuw afwachtend begonnen en krijgen langs alle kanten een lesje.

Jan Ceulemans: ‘Eigenlijk was het een wedstrijd die je in principe op voorhand niet kan winnen. In de eerste helft hebben we het inderdaad moeilijk gehad. Maar dan kwamen we terug, kwamen we in de match en gingen we iets meer op hun helft voetballen.’

De jonge Raymond Mommens, die in de basiself links op het middenveld mocht beginnen, herinnert zich nog de instructies van Guy Thys: ‘Het enige wat je moet doen,’ zei hij, ‘is Manfred Kaltz zo weinig mogelijk voorzetten laten trappen.’

In de match neemt opnieuw René Vanderecyken een leidersrol op zich. Hij gooit er een tackle in en Hans-Peter Briegel moet van het veld. Een kwartier voor tijd stopt Stielike een doorgebroken Van der Elst foutief af. De overtreding gebeurt net voor het strafschopgebied, maar Van der Elst valt er in en de scheidsrechter wijst naar de stip. Vandereycken scoort.

Ceulemans: ‘Hoe langer die wedstrijd vorderde, hoe meer we het gevoel hadden dat we sterker werden.’

Mommens: ‘Ik heb die match onlangs nog eens terug bekeken. Een kwartier voor het einde miste ik nog een goeie kans. Kwaad dat ik was op mezelf’, zegt hij aan de telefoon.

Want een paar minuten voor tijd gebeurt het dan. Duitsland scoort een tweede keer. Van Moer: ‘De tweede van Horst Hrubesch. Hoe raar het ook klinkt, ik denk dat we beter waren dan de Duitsers. We gingen echt met vertrouwen af op de verlengingen. Maar dan vlak voor affluiten… Jean-Marie komt, maar Hrubesch is sneller en hij kopt een corner binnen. Maar achteraf was iedereen content dat we zover waren gekomen.’

‘Na de finale tegen Duitsland zijn we naar het hotel gegaan en daar hebben we tot ’s morgens de bar leeggedronken. Ik herinner me nog dat Preud’homme toen Vlaams wilde leren. Ze moesten tot dan nog alles voor hem vertalen, van Nederlands naar Frans. René Vandereycken is later veranderd, maar toen deed hij nog volop mee. Die stond later altijd in een hoekje cola te drinken, wij een pintje. Nadien viel onze frank: dat was geen zuivere cola, daar zat iets in…’