Julian Nagelsmann, innovator bij Bayern München: ‘Voetballers moeten zelf beslissingen kunnen nemen’

Hij verplaatst zich met een skateboard, leerde met hulp van een stemcoach beter praten, experimenteerde met make-up en de vorm van zijn wenkbrauwen en wisselt bijna elke wedstrijd van opstelling. Wie is Julian Nagelsmann (34), de trainer voor wie Bayern München het gigantische bedrag van 25 miljoen euro betaalde?

Hij laat in zijn eerste weken niets aan het toeval over. Een verslaggever van Sport Bild noteerde hoe Julian Nagelsmann elke ochtend om kwart voor acht als eerste arriveert bij het trainingscomplex aan de Säbener Strasse en ergens tussen acht en negen uur ’s avonds weer naar huis rijdt. Op het veld is nog weinig te zien geweest van de revolutie die plaatsheeft achter de schermen. De meeste internationals sloten pas in de laatste week van juli aan en misten de hele voorbereiding. Bij terugkomst zullen zij opgemerkt hebben dat de kleedkamers een opknapbeurt hebben gekregen. De nieuwe trainer hecht aan de uitstraling en de akoestiek van de ruimtes waarin wordt gesproken. Hij vindt het belangrijk dat alle spelers hem kunnen zien en verstaan. Informatieoverdracht is een cruciaal onderdeel van Nagelmanns werkwijze. Bayernspelers die door een blessure, interlandverplichtingen of vakantie niet aanwezig konden zijn bij een van zijn teambesprekingen, kunnen die terugkijken op een app die ze hebben moeten downloaden. Het zijn dit soort veranderingen waarmee hij zijn vooruitgesnelde reputatie als innovator meteen heeft waargemaakt.

Na negen landstitels op rij en trainers als Louis van Gaal, Pep Guardiola en Carlo Ancelotti zou je denken dat er niets meer te verbeteren of uit te vinden valt. Toch wilde het bestuur van Bayern niemand anders hebben dan Julian Nagelsmann. Dus werd een transfersom van 25 miljoen euro overeengekomen met RB Leipzig voor de Weltrekord-Trainer. Nooit eerder legde een club zo’n som op tafel. Om het bedrag in een breder perspectief te plaatsen: meer dan helft van de clubs in de Bundesliga heeft nooit meer dan 25 miljoen voor een speler betaald. Met een salaris van acht miljoen euro is Nagelsmann met ingang van dit seizoen bovendien de best betaalde trainer in de competitie. Ruim vijf jaar nadat hij als 28-jarige bij Hoffenheim naar voren werd geschoven om de club voor degradatie te behoeden. Het is een nogal steile groeicurve van een, dat moet gezegd, nogal ongewone trainer.

Trainer van de toekomst

Wat maakt Julian Nagelsmann bijzonder? Iedereen die hem van dichtbij heeft meegemaakt, kan moeiteloos een paar pluspunten opnoemen. De gevarieerde oefenstof is daar een voorbeeld van, net als zijn tactische intelligentie, maar ook zijn sociale vaardigheden. Wanneer je alle bevindingen van spelers en collega’s op een rijtje zet, ga je vanzelf vermoeden dat Bayern München een kruising tussen Jürgen Klopp, Pep Guardiola en José Mourinho voor de groep heeft staan. De nieuwe Chefcoach geldt al enige tijd als de trainer van de toekomst, was op zijn 25e al assistent in de Bundesliga en slaagde op zijn 28ste, in 2016, voor de trainerscursus. In hetzelfde jaar hield hij overigens Hoffenheim in de Bundesliga. Waarmee een trainershype ontstond. Baby Mourinho werd hij genoemd door zijn eigen spelers.

‘Bij Julian loopt de analyse van een wedstrijd parallel aan de observatie’, constateerde Lutz Pfannenstiel een jaar geleden in een van zijn columns voor DAZN. De oud-doelman was jarenlang werkzaam voor de scoutingafdeling van Hoffenheim en verbaasde zich over de energie, de kennis, de leergierigheid en de winnaarsmentaliteit van de piepjonge Nagelsmann. Maar vooral dus over zijn vermogen een voetbalwedstrijd te lezen. ‘Als je het hebt over het doorgronden van de speelwijze van de tegenstander en de eigen tactiek daarop aanpassen, is Julian in mijn ogen beter dan Pep Guardiola. Pep is iemand die waanzinnig veel analyseert en dan een besluit neemt. Julian kan dat in een zeer kort tijdsbestek. Dat is overigens geen talent, maar een gave. Ik heb veel trainers meegemaakt, maar deze eigenschap heeft alleen hij. Hij is daarin uniek.’ Tijdens de schriftelijke examens voor de trainerscursus stond hij vaak als eerste op. Iedereen kreeg dan drie uur de tijd en tot verbijstering van de anderen was Nagelsmann vaak in een handomdraai klaar.

Hersenen

Voor de eind juli 34 jaar geworden coach heeft het trainen van voetballers weinig te maken met het trainen van voeten. Voetbal wordt volgens hem niet gespeeld met de benen, maar met het hoofd. Een van de adviezen aan zijn spelers luidt dat zij vooral geen fysieke duels moeten aangaan. Bij persoonlijke duels weet je namelijk nooit welke kant de bal zal opspringen en of de scheidsrechter in het voor- of nadeel fluit. Beter is het om als team goed te bewegen, passopties te blokkeren en de druk op de man met bal op te voeren. Daarna ben je bovendien beter in staat het tempo te verhogen omdat je niet een paar vermoeiende gevechten om de bal hebt gehad. Je zult hem na afloop dus nooit horen zeggen dat zijn spelers agressiever hadden moeten zijn in de duels.

In essentie komt het erop neer dat Nagelsmann sleutelt aan de spelintelligentie van de voetballers. Hij traint hun hersenen om steeds sneller steeds betere beslissingen te kunnen nemen in steeds andere omstandigheden. Eigenlijk wil hij dat zijn spelers net als hij de analyse van een wedstrijd kunnen maken, terwijl zij die spelen. Daarom is nooit een training hetzelfde en elke oefening net weer anders. Als de tegenstander na twintig minuten van speelwijze verandert, wil hij dat zijn ploeg daarop kan reageren en niet afwachten tot hij in de rust moet vertellen wat er moet veranderen. Door op het trainingsveld voortdurend te spelen met de regels en de omstandigheden, prikkelt hij zijn spelers zelf situaties en patronen te gaan herkennen. Tijdens wedstrijden gaan zij dan vanzelf meer zien en durven ze ook beslissingen te nemen.

Voor de Bayernspelers is de app waarop zij teambesprekingen kunnen terugkijken iets nieuws. Het past bij de werkwijze van Nagelsmann. Hij probeert technologische vernieuwingen in zijn voordeel te gebruiken. Als beginnend hoofdtrainer van Hoffenheim liet hij een reuzenscherm installeren op het trainingsveld. Oefeningen werden gefilmd met drones en konden vrijwel tegelijkertijd worden teruggekeken. Om op die manier het blikveld van zijn spelers letterlijk te vergroten en hen ook écht iets te laten leren van trainingen.

Bij Hoffenheim ging voor de meesten een heel nieuwe wereld open. Zij keken naar voetbal zoals zij nog nooit naar voetbal hadden gekeken. Op het grote scherm zagen zij bijvoorbeeld de aankomende tegenstander aan het werk en Nagelsmann kon hen precies vertellen hoe en waar zij het duel in hun voordeel konden beslissen en had daar ook een paar oefeningen voor bedacht. Door zijn input bleef Hoffenheim behouden voor de Bundesliga en kwalificeerde het zich een jaar later voor de Champions League. In dezelfde periode bezocht Nagelsmann regelmatig een spraakcoach. Hij trainde zijn stem om overtuigender over te komen in een groep of voor een camera. In zijn eerste weken bij Bayern viel het opnieuw op hoe geconcentreerd en gefocust Nagelsmann is als hij voor of na een wedstrijd door een verslaggever wordt ondervraagd. Het zijn momenten die ertoe doen, die voor een groot deel de beeldvorming bepalen en dus zocht hij hulp om beter uit zijn woorden te komen.

Controle

Het voetbal waarvoor hij staat is in één zin samen te vatten. ‘Spielkontrolle durch Ballbesitz und Tempowechsel, Balleroberung ohne Zweikampf‘, antwoordde Nagelsmann toen een journalist hem vlak na zijn aanstelling bij RB Leipzig vroeg waarvoor hij als trainer stond. Voor controle via balbezit dus, en tempowisselingen en voor balveroveringen zonder duels aan te gaan. Aan het inslepen van automatismen doet Nagelsmann niet. ‘Dat suggereert dat dezelfde situaties telkens weer terugkeren op het veld, maar dat is nooit zo. Voetbal is onvoorspelbaar en voetballers moeten zelf beslissingen kunnen nemen. Het is tenslotte hun spel en niet die van hun coaches.’

Bij veel clubs is het zo dat de basisploeg van tevoren wel vaststaat. Er ontstaat daardoor een tweedeling tussen de basisklanten en de bankzitters. Bij zijn vorige twee clubs gaf Nagelsmann de startopstelling vaak pas prijs vlak voor de wedstrijd. Elke speler afzonderlijk was in de loop van de week tactisch voorbereid, maar welke elf aan de aftrap kwamen, dat wist niemand. Het houdt volgens Nagelmann het moreel hoog en zorgt ervoor dat er niet een verkeerd soort gelatenheid inkruipt bij de reserves en jonge talenten. Interessant is hoe hij dit onderdeel gaat managen bij Bayern München, aangezien hij met vedettes gaat werken die samen al heel veel hebben gewonnen en van wie er een stuk of acht weten dat ze altijd zullen spelen.

International en huidig Bayernspeler Serge Gnabry werkte in het seizoen 2017/18 al eens met Nagelsmann samen bij Hoffenheim en zegt dat hij het spel sindsdien beter is gaan begrijpen. Met heel gerichte aanwijzingen leerde hij beter positioneren en veel slimmer voetballen. ‘Dan liet hij me bijvoorbeeld aan de hand van beelden zien dat ik veel te diep terugging in plaats mezelf aan te bieden tussen de linies of de ruimte achter de verdedigers te benutten. Hij leerde me mijn eigen spel analyseren.’

Tot in de puntjes bereidt hij zijn spelers voor op de komende tegenstander. Nagelsmann staat te boek als een uitmuntend tacticus die zijn selectie precies weet te vertellen hoe zij de zwaktes of gewoontes van de tegenstander kunnen afstraffen. Alleen constateerde hij een jaar geleden in een interview met het tijdschrift Socrates dat het hebben van een wedstrijdplan minder van belang is geworden. ‘Dat komt doordat het wedstrijdplan tijdens een wedstrijd steeds maar weer aangepast moet worden. Drie jaar geleden kon je een plan bedenken voor de aankomende tegenstander en was dat voor het hele duel voldoende. Tegenwoordig dient de voorbereiding meer om een goed beeld van de tegenstander te krijgen en de jongens in een zo ideaal mogelijke opstelling te laten beginnen. Het wedstrijdplan is niet in steen gebeiteld. Je moet op verschillende systemen voorbereid zijn. Het wedstrijdplan is nu meer iets algemeens, bijvoorbeeld om in de opbouw een man meer te hebben. Je speelt een beetje met het systeem, met de getallen. Dat gebruik je om jouw idee van voetbal beter op het veld te krijgen. Dan lukt niet wanneer je altijd precies hetzelfde doet.’

Prijzen won Nagelsmann nog niet. Afgelopen seizoen verloor hij met Leipzig de Duitse bekerfinale van Borussia Dortmund. Wel werd hij vier jaar geleden op 29-jarige leeftijd uitgeroepen tot Trainer des Jahres en prijkt hij op een erelijst met onder anderen Jürgen Klopp, Jupp Heynckes, Thomas Tuchel en Louis van Gaal. Zijn leeftijd is lange tijd een item geweest. En nog altijd is Nagelsmann piepjong voor een oefenmeester. Wat de directie van Bayern over de streep heeft getrokken, is zijn vermogen een selectie als geheel te laten groeien. Niet alleen de jonge spelers maken snel stappen onder hem. Bij Hoffenheim en Leipzig viel op dat oudere spelers nieuwe kanten van zichzelf ontdekten en ineens in een heel nieuwe rol begonnen uit te blinken. ‘Nieuw voor mij was dat hij het voetbal benadert als een bouwpakket’, zei voormalig spits Sandro Wagner over zijn samenwerking met de trainer. ‘Hij deelt een gecompliceerd spel in stukken op, oefent die om het vervolgens weer bij elkaar te brengen. Verder behandelt hij iedereen gelijk en heeft hij geen behoefte om mensen te veranderen. Naast zijn vakkennis vind ik dat zijn sterkste punt.’

Skateboard

Jong, ambitieus, benaderbaar, empathisch en eigenzinnig. Nagelsmann woonde als trainer van RB Leipzig op een kilometer of zeven van het trainingscomplex en trok bij goed weer regelmatig zijn elektrische skateboard uit de kast. Dan zagen de fans hun trainer als een hippie over het trottoir zoeven. ‘Ik begrijp dat het schrikken is wanneer supporters de hoofdcoach ineens op een skateboard voorbij zien komen’, vertelde hij anderhalf jaar geleden in gesprek met The Daily Mail. ‘Ik vind het leuk om me op deze manier te verplaatsen. Ik zie dat de mensen erom moeten lachen. Ik hoop dat ze niet denken dat ik gek ben en me gewoon zien als iemand die een normaal leven leidt.’ De kledingkeuzes van Nagelsmann blijken ook al enige tijd onderwerp van diepere studie, zoals hij ook met make-up en het kleuren van zijn wenkbrauwen experimenteerde ( zie kader).

Dit seizoen moet de trainer zijn eerste prijzen gaan winnen en hoopt hij in de voetsporen te kunnen treden van zijn grote voorbeelden. Nagelsmann is deels opgeleid door Ralf Rangnick en Thomas Tuchel en ziet in Pep Guardiola zijn grote voorbeeld. De Catalaan fungeert al jaren als zijn klankbord. ‘Hij is de enige trainer met wie ik mijn wedstrijden bespreek’, vertelde Nagelsmann in een interview met Sport Bild. ‘Ik stuur hem meestal een paar video’s van onze training of hoogtepunten van de laatste wedstrijden en vertel hem wat ik van plan ben in de volgende wedstrijd. Hij antwoordt eerlijk wat hij goed of minder goed vindt en daar praten we over. Ik waardeer zijn mening, want het gaat vaak om gedurfde dingen waar ik nog nooit aan heb gedacht.’

Met zijn overstap naar Bayern München heeft Nagelsmann een langgekoesterde droom waargemaakt. Hij staat als 34-jarige boven aan de trainerspiramide in de Bundesliga en mag zijn innovatieve ideeën kwijt bij de rijkste, populairste, meest gehate en meest invloedrijke club van het land. In het stadion waar hij als jongetje wilde voetballen. Hij groeide op in het Beierse Landsberg am Lech, sliep als kind onder een Bayerndekbed en liet vier jaar geleden als trainer van Hoffenheim al een huis bouwen in een buitenwijk van München. Daar woont hij nu samen met zijn vrouw en twee kinderen. Koppig en vastberaden als hij is, wist Nagelsmann dat hij voorbestemd was voor het grote Bayern. Net zoals hij zijn woorden waarmaakte toen hij als negentienjarig talent van 1860 München te horen kreeg dat hij door een rugblessure nooit op professioneel niveau kon voetballen. ‘Dan word ik maar trainer in de Bundesliga’, zou hij toen tegen een van zijn ploeggenoten hebben gezegd. Negen jaar later volgde hij Huub Stevens op bij Hoffenheim.