Vanuit de organisatie in het Ruhrgebied, romantisch voetbal in Rusland, rebellie in Leipzig, voor Domenico Tedesco (37) is niet de manier waarop maar het resultaat belangrijk in voetbal. Tactische roadtrip over de verschillende wegen die de nieuwe bondscoach van de Rode Duivels bewandelde.
De tribunes daveren van geluk. Voelt men de euforie van de Gele Muur tot in de kleedkamer van de bezoekers? Voor Domenico Tedesco maakt dat niet veel uit. Vijftien minuten lang heeft hij zijn mannen voor zich alleen. De coach van Schalke 04 hurkt, als om zich op dezelfde hoogte als zijn voetballers in de kleedkamer te begeven om beter zijn energie over te brengen. Zijn woorden zijn kalm en doordacht, terwijl de klassieke tirade meer op zijn plaats geweest zou zijn na de vier goals van Borussia Dortmund in de eerste helft. Tedesco heeft er echter voor gekozen om niet zoals andere trainers te zijn. ‘Hij ging niet als een razende tekeer’, legt Naldo, de Braziliaanse rots in de verdediging van de Königsblauen, uit na het laatste fluitsignaal. Een paar tactische richtlijnen en een zin die de geschiedenis in gaat: ‘Nu moeten we beginnen te scoren.’ Vijfenveertig minuten later wordt er niet meer gedanst en gesprongen in het stadion. Op het scorebord staat 4-4.
Er zijn coaches die altijd dezelfde dingen doen, ongeacht de tegenstander. Maar Domenico niet.’ CHRISTIAN HEIDEL
Deze Revierderby van 25 november 2017 staat in het geheugen gegrift wanneer men het heeft over de passage van Domenico Tedesco bij Schalke 04, maar het paradoxale is dat die wedstrijd eigenlijk haaks staat op zijn ideeën. Het is een té Duitse match voor een coach die dweept met inspirators uit zijn geboorteland Italië, zoals Marcello Lippi, Fabio Capello en Antonio Conte. Zijn Schalke, dat op de tweede plaats in de Bundesliga zal eindigen, breekt radicaal met het stereotiepe Duitse voetbal waar spelers onophoudelijk de ruimte in duiken zonder zich te bekommeren om defensieve tochtgaten. ‘Speel op zijn Duits’, had Pep Guardiola tegen zijn Bayern in een 4-2-4 gezegd net voor de terugwedstrijd van de halve finale van de Champions League in 2014. Met als resultaat: een 0-4-bolwassing van Real Madrid. Achteraf had de Catalaan spijt dat hij zijn ideeën verloochende ten voordele van de lokale cultuur.
Het cliché wil dat de Duitse trainer vandaag de dag wordt gezien als een avonturier. Een goeroe van de pressing die zijn spelers op de afvallende bal laat jagen en zweert bij verticale passing en zo veel mogelijk high intensity runs. Dat cliché wordt gevoed door de Red Bullschool, waar coaches met het etiket Gegenpressing opgeleid worden die overal in Europa de banken bevolken. Nochtans hebben de protagonisten van deze laptopgeneratie, zoals deze nieuwe stroming genoemd wordt omdat ze zogezegd niet alleen op buikgevoel voortgaat, niet zo’n radicale en karikaturale ideeën. Bij hen horen immers Julian Nagelsmann en Thomas Tuchel, maar ook Domenico Tedesco.
Tweede in de Bundesliga
In het land van het spektakelvoetbal is het Schalke 04 van de Italiaans-Duitse coach bijna een daad van ketterij. Nochtans was dat geen verrassing voor wie het seizoen ervoor de Tweede Bundesliga had gevolgd. Daar had Tedesco de touwtjes in handen gekregen bij het in degradatienood verkerende FC Erzgebirge Aue. Op een tiental matchen laat de dertiger zijn team minder met pressing voetballen (door het aantal passes dat de tegenstander op eigen speelhelft mocht ondernemen te laten oplopen van zeven naar elf alvorens een defensieve actie op te zetten) en verstevigt hij de verdediging door slechts 0,85 expected goals (tegenover 1,42 in het begin van het seizoen) toe te staan of 2,82 gekadreerde schoten (4,33 voor zijn komst) per wedstrijd.
Bij Schalke lijkt hij er gelijkaardige ideeën op na te houden om het team, dat offensief te weinig creatief is, performant te maken. ‘We hadden veel fysieke spelers, dus speelden we compact en maakten we veel doelpunten op de counter, vrijschoppen of corners’, erkent Tedesco een paar jaar later voor de micro van SkySports.
De defensieve linie, vaak met vijf in balverlies, is met een zeer Italiaanse precisie opgebouwd. De afstanden tussen de spelers zijn beperkt en gelijkwaardig, de bewegingen perfect en balbezit is van secondair belang. De Königsblauen zullen het seizoen 2017/18 eindigen met 47 procent balbezit, maar ze worden wel tweede in de Bundesliga.
Tedesco wijkt wel een paar keer van zijn principes af. In zijn normale doen speelt Schalke in een 5-2-2-1 met de drie centrale verdedigers die compact staan, de twee flankspelers die voorbereid zijn op oprukkende tegenstrevers en een offensieve vijfhoek die zeer agressief reageert op vijandelijke passes. Maar wanneer hij het Hoffenheim van zijn vriend Julian Nagelsmann bespeelt, kiest hij bijvoorbeeld voor een 4-4-2-diamantformatie die de verdedigende organisatie van de tegenstander ontregelt. Tedesco reageert op elke tactische aanpassing van Hoffenheim: hij schakelt over op een 3-4-3 wanneer Nagelsmann zijn ploeg na de rust in diezelfde opstelling de kleedkamer uit stuurt, en een uiteindelijke 5-2-1-2 wanneer de wonderboy van het Duitse trainersgild alles op alles zet met een 4-3-3. ‘Er zijn coaches die altijd dezelfde dingen doen, ongeacht de tegenstander. Maar Domenico niet’, verklaart Christian Heidel, destijds sportief directeur bij Schalke, in The Independant. Heidel is de man die eerder al Tuchel en Jürgen Klopp lanceerde bij Mainz. ‘Domenico heeft altijd de tegenstander in gedachten wanneer hij coacht.’
Maar het mooie blauwe verhaal verslapt, vooral omdat er te weinig creativiteit is in de opbouw van het spel waarbij de middenvelders vaak vergeten worden. Tedesco krijgt het stempel van een coach die niet veel meer voorstaat dan een solide defensieve organisatie en een opportunistisch eerder dan doordacht – aanvalsspel. Het is misschien door dat etiket van trainer wiens spelers lopen als Duitsers maar denken als Italianen dat zijn carrière zich verderzet in Rusland.
Een kameleon in Moskou
In Moskou kan Domenico Tedesco zich buiten het gezichtsveld van het grote publiek bewegen en verandert hij in een kameleon. Als vicekampioen in de schaduw van het almachtige Zenit heeft de Moskovitische club een gemiddelde van bijna 60 procent balbezit, 460 passes per match en 16,7 hoge balrecuperaties per wedstrijd. De defensieve basis met drie verdedigers lijkt de enige constante in een manier van spelen die erg verschilt van Tedesco’s Duitse periode. ‘Bij Spartak hadden we spelers die erg sterk waren met de bal aan de voet’, licht de coach zijn tactische metamorfose uit. ‘Als trainer moet je flexibel zijn. Mijn idee van voetbal is dat je je moet aanpassen aan de sterke punten van je ploeg.’ In Duitsland werd hij niet voor niets Extrempragmatiker genoemd.
Het hele team van Spartak Moskou leek permanent op zoek te zijn naar de beste manier om de linkervoet van Zelimkhan Bakajev, een nummer 10 met bovengemiddelde technische kwaliteiten, in stelling te brengen. Bakajev, die zich in een 3-4-1-2 achter twee spitsen bevond, schittert wanneer de ploeg haar ritme in balbezit vindt. Dankzij de aanvallers die ruimte voor hem maken door de aandacht van de centrale verdedigers van de tegenstanders op te eisen, kan de maestro van Spartak tussen de lijnen voetballen en zijn fantasie gebruiken in de zone van de waarheid. De driehoekjes die veelvuldig in elkaar geknutseld worden op de flanken lijken alleen maar tot doel te hebben om de tegenstander te verstrooien zodat de mannen die het verschil maken in een goede positie kunnen komen.
Een defensieve basis met drie verdedigers lijkt de enige constante in Tedesco’s manier van spelen.
Ondanks die offensieve toets komt de defensieve organisatie van de ploeg nooit in het gedrang. Alsof hij zijn idolen niet wil verraden, zorgt Domenico Tedesco ervoor dat het team nooit overmatig in gevaar komt bij counters van de tegenpartij. Als hij voor een verdediging van vier kiest, komt een van de backs op het middenveld postvatten van zodra het opbouwen begint, met het doel om de centrale as te bevolken in geval de ploeg op een counter loopt. Het geheel staat steeds in positie, en zeker wanneer de tegenstander de bal heeft. De logica erachter is altijd dezelfde: het blok blijft compact staan en de deur gaat alleen open als ze meteen weer dicht kan gaan wanneer de tegenstander de bal heeft.
Ketterij in de tempel van de pressing
Er zijn clubs waar je niet discussieert over de huisstijl. Stel je voor dat je als coach in Camp Nou het balbezit afzweert! Wat Barça is voor het balbezit, is RB Leipzig voor de pressing. Alsof ze de energiedrank op het veld willen belichamen, staan de Red Bullploegen voor een voetbal dat overloopt van de vitaliteit, aan de man gebracht door coaches die als kind in een vat Red Bull gevallen lijken te zijn. Heel het systeem is gericht op een minimum aan balbezit en op een wil om de bal zo dicht mogelijk bij het doel van de tegenstander te recupereren. Het is het voetbal van Ralf Rangnick, de godfather van de Red Bullteams. Nochtans is het met Julian Nagelsmann, die er minder extreme ideeën op nahoudt, dat de club zijn mooiste Europese campagne gekend heeft. Is het omdat ze weer op zoek gaan naar dat compromis dat de bestuurders van Leipzig vorig seizoen Domenico Tedesco aanduiden als vervanger voor Jesse Marsch?
De ploeg van de drankengigant is niet alleen blij met de jeugdige uitstraling van de nieuwe coach, maar vooral met zijn hyperactieve attitude langs de zijlijn. Op het veld is Leipzig daarentegen wat gematigder. De pressing blijft soms hoog, omdat de spelers zo geconditioneerd zijn, maar soms wordt ze ook uitgevoerd vanuit een lager blok, met de steeds frequentere wil om de bal rond de middencirkel te recupereren. Van Marsch naar Tedesco gaat de ploeg van een PPDA van 8,69 (passes per defensive action, aan de tegenstander toegelaten passes in zijn defensieve derde van het veld alvorens te proberen de bal te recupereren, nvdr) naar 13,28. Pressing is niet meer de bestaansreden van het team. ‘Toen ik begon, besefte ik dat het team hongerig was om zeer hoog te pressen’, legt de Italiaans-Duitse trainer uit. ‘Ik hou daar ook van, maar soms is het beter om kalm te blijven in bepaalde situaties.’
Omdat ze het beu waren om als outsiders te voetballen, eisten de belangrijkste spelers van Leipzig ook een verzorgder voetbal, zoals dat het geval was onder Nagelsmann. Onder Tedesco gaat de ploeg van 480 naar 575 passes per match, met geduldiger spel (van 4,47 naar 5,68 passes per balbezit) en een zeldzamere lange bal (10,4 procent onder Marsch, 9 daarna). Maar ook in Leipzig is het een driemansverdediging die voor de nieuwe coach de basis is tegenover de viermansverdediging van zijn Amerikaanse voorganger. De rest van de invulling hangt, zoals vaak bij Tedesco, af van de tegenstander. Als die terugplooit, zal de Calabriër kiezen voor een schildwacht voor de verdediging en drie offensieve middenvelders verdeeld over de drie axiale stroken van het veld. Is de tegenstander dreigender in de as van het veld of op de counter, dan zal een tweede centrale middenvelder de defensieve zekerheid opschroeven en zal de middelste offensieve strook aan de spits gelaten worden met twee spelverdelers aan zijn zijde in de pocket zones. Bijna systematisch wordt het verschil in de as gemaakt waarbij passes vaak vertrekken van de verdediging of van de flanken naar de ruimtes tussen de lijnen die door de twee nummers 10 bezet worden. Een mechanisme dat hij vroeger ook al toepaste bij Schalke 04, maar dat bij Leipzig beter uit de verf kwam dankzij de superieure technische kwaliteiten van de spelers.
In enkele maanden tijd leidt Tedesco Leipzig naar een plaats in het klassement die recht geeft op Champions Leaguevoetbal, naar een halve finale in de Europa League – Leipzig wordt uitgeschakeld door de Rangers nadat het eerder Real Sociedad en Atalanta aan de kant zette – en naar een eerste trofee in zijn geschiedenis, met winst van de DFB Pokal. Na een mislukt begin van het seizoen 2022/23 wordt hij echter al snel aan de kant geschoven, maar de coach verlaat Saksen met een eerste prijs op zijn palmares. Het stempel van laptoptrainer blijft hem wel achtervolgen: zijn tactische schema’s worden misschien uitgewerkt op zijn computer, maar ze zijn altijd zo duidelijk dat zijn spelers ze kunnen uitvoeren op het veld. Met de onbuigzaamheid van de Italianen en de energie van de Duitsers.
Van Calabrië naar België
Domenico Tedesco is geboren in het Italiaanse Rossano (Calabrië), maar belandt op tweejarige leeftijd samen met zijn ouders in Stuttgart. Al snel raakt hij geïnteresseerd in coaching en op 22-jarige leeftijd maakt hij voor het eerst deel uit van een technische staf. Aan de beroemde Hennes-Weisweiler-Akademie studeert hij af als primus van zijn lichting, vóór Julian Nagelsmann. Lange tijd combineert hij het coachen met zijn studies. Zijn carrière van ingenieur zet hij uiteindelijk toch stop wanneer hij zich kan opwerken in de meest prestigieuze opleidingscentra van Duitsland totdat hij op het einde van het seizoen 2016/17 de teugels in handen krijgt van de tweedeklasser Erzgebirge Aue.
Nadat hij het behoud van de club in de 2. Bundesliga verzekerd heeft, wordt hij gekatapulteerd naar de T1-stoel van Schalke 04, waarmee hij een tweede plaats in de Bundesliga haalt. Het seizoen erop wordt hij de jongste coach ooit van een ploeg in de Champions League, een record dat later verbeterd wordt door Nagelsmann. Nadat hij een 7-0-vernedering moet ondergaan in de terugwedstrijd van de 1/8 finales tegen Manchester City, moet hij zijn boeltje pakken. Zes maanden later gaat hij opnieuw aan de slag, deze keer in Rusland, aan het hoofd van Spartak Moskou. Hij neemt over in de loop van het seizoen en eindigt zevende om het seizoen erop tweede te worden achter het ongenaakbare Zenit. Vervolgens verlaat hij Oost-Europa om familiale redenen en vindt hij al snel werk bij RB Leipzig, waar hij Jesse Marsch opvolgt. Hij krijgt de club weer op de rails en brengt ze naar de top vier van de competitie, maar ook naar een halve finale in de Europa League en een finale van de Duitse beker, die gewonnen wordt na penalty’s tegen Freiburg. Een eerste trofee in de geschiedenis van de club, maar toch wordt hij een paar maanden later de deur gewezen na een mislukte start in de Bundesliga en een zware nederlaag tegen Sjachtar Donetsk in de Champions League.
