Hoewel de oorlog in Oekraïne verre van gedaan is, wil een groot deel van de sportwereld de Russen weer in de armen sluiten. Zo ook het Internationaal Olympisch Comité. Oekraïense atleten gaan in verzet.
Op 24 februari, vier dagen na het einde van de Olympische Winterspelen, viel Rusland Oekraïne binnen. Naast talloze andere schendingen van het internationale recht brak Rusland daarmee The Olympic Truce, de olympische wapenstilstand. VN-resolutie 48/11 uit 1993 vraagt dat de wapens wereldwijd zwijgen zeven dagen voor en tot zeven dagen na een olympiade, ‘om sport in te zetten als een instrument voor vrede, dialoog en verzoening’. Drie keer werd The Olympic Truce geschonden: bij de Russische inval in Georgië in 2008, bij de Russische annexatie van de Krim in 2014 en begin dit jaar.
Het idee achter The Olympic Truce is dat sport de mens verheft en verschillen overbrugt. Essentieel daarbij is dat de sportwereld neutraal blijft. ‘Sport en politiek mag je nooit vermengen’, zegt Thomas Bach al jarenlang in elke speech. De Duitser leidt het Internationaal Olympisch Comité. Eind februari gaf het nochtans zeer apolitieke IOC het uitzonderlijke advies om Russische en Belarussische atleten voorlopig te weren. Niet om die landen te straffen, maar om ‘de veiligheid van hun sporters te vrijwaren’. Een retorisch trucje van het IOC, maar veel sportbonden waren blij dat de hete aardappel van hun bord was. Een paar weken bleek de boycot totaal. Wereldvoetbalbond FIFA sloot Rusland uit van de WK-kwalificaties, Russische atleten misten het WK atletiek en kregen geen uitnodiging voor het omnisport-EK in München, waar in negen disciplines kampioenschappen werden afgewerkt.
Ex-atlete Jelena Isinbajeva, lid van de Atletencommissie van het IOC, steunt volmondig de invasie in Oekraïne.
Vandaag lijkt het tijdelijke advies van het IOC uitgewerkt. Hoewel de oorlog in een zo mogelijk nog gruwelijkere fase is beland, wil een groot deel van de sportwereld de Russen weer in de armen sluiten. Dat heeft te maken met de start van het wintersportseizoen, waarin Russische atleten én sponsoren prominent aanwezig zijn. Bovendien naderen we 2023, het jaar waarin de meeste kwalificaties voor de Olympische Spelen van Parijs plaatsvinden. Russische atleten in 2023 aan de kant houden, betekent hun carrière breken. Het grote sportland Rusland zou dan nog een hele olympische cyclus op de strafbank zitten, en veel sponsor- en televisiecontracten mogen dan worden verscheurd. Het tijdelijke advies van februari zou een definitieve gesloten deur worden. In tennis, schaken, wielrennen, boksen en judo vindt men dat een stap te ver: de Russen doen er vandaag al gewoon weer mee, zij het onder neutrale vlag.
Thomas Bach zou de bocht ook willen maken. De IOC-voorzitter zegt zelden iets waar een mens van opkijkt, maar zijn toespraak van twee weken geleden bij de Associatie van Nationale Olympische Comités loog er niet om. ‘Atleten mogen nooit het slachtoffer worden van het beleid van hun regering’, verkondigde Bach, nota bene op een meeting waar landen als Denemarken en Noorwegen pleitten voor een ruimere boycot van de Russen. ‘De sport moet openstaan voor atleten van alle nationaliteiten, ook en misschien zelfs vooral wanneer het om landen gaat die met elkaar in conflict zijn. Wanneer we de sportwereld beperken tot een competitie onder gelijkgezinden, dan kan dat nooit een geloofwaardig symbool van vrede zijn. (…) Want als we politiek toelaten in de sport, waar eindigen we dan? Deze oorlog is niet begonnen door het Russische volk, de Russische atleten, het Russisch Olympisch Comité of de IOC-leden in Rusland.’
Favoriete oligarch
Veel Russische sportbonzen zijn tegelijk ook oligarch en staan op de zwarte lijst van de Europese Unie. In februari hebben zij de sport met stille trom verlaten. Ondanks protest van vooral de Scandinavische landen wil Bach zo veel mogelijk Russische officials aan boord houden. Iemand als Jelena Isinbajeva maakt het hem daarbij allesbehalve gemakkelijk. De meervoudige Atlete van het Jaar en wereldrecordhouder in het polsstokspringen zit in de belangrijke Atletencommissie van het IOC, een orgaan met groot moreel gezag binnen de olympische beweging. Isinbajeva lijkt er haar levensdoel van te maken om dat moreel gezag onderuit te halen. Toen Rusland wegens dopingvergrijpen geweerd werd van de Olympische Spelen in Rio, zei ze: ‘Laat de pseudocleane niet-Russische atleten een zucht van verlichting slaken. Ze zullen pseudogouden medailles winnen terwijl wij afwezig blijven. Ze waren altijd al bang voor onze kracht.’ De polsstokspringster vroeg om klokkenluiders van het Russische dopingnetwerk levenslang te schorsen, dezelfde klokkenluiders die door het IOC geprezen werden om hun moed.
Daar komt nog bij dat Isinbajeva zelf symbool staat voor het Russische dopingprobleem, een probleem dat maar blijft etteren en voor velen al reden genoeg is om Rusland hoe dan ook te weren uit de wereldsport. In de aanloop naar de Spelen van 2016 brak het eerste grote Russische dopingschandaal uit. Er zouden er nog veel volgen. Alleen Russische atleten die zich uitgebreid in het Westen lieten testen, mochten deelnemen aan de Spelen in Rio. Isinbajeva kondigde prompt haar pensioen aan. Vandaag steunt de ex-atlete, zelf officier in het Russische leger, volmondig de invasie in Oekraïne. Ver van de neutraliteit die het IOC beoogt, maar Bach kon er een draai aan geven. Hij vindt dat Russische IOC-leden zoals Isinbajeva de olympische beweging vertegenwoordigen in Rusland, en niet dat ze Rusland vertegenwoordigen binnen de olympische beweging. Tegen zo veel intellectuele lenigheid valt niet op te tornen.
Die terughoudendheid om de Russen aan te pakken, dat zijn natuurlijk de roebels die spreken. Rusland ontpopt zich als kingmaker van de wereldsport. Talloze bobo’s danken hun job aan de Russen. Het is ook geen geheim dat Bach goede connecties heeft in Rusland. Dat is geen beschuldiging. Het werkt in de sportpolitiek net als in de gewone politiek, met lobbyen, verbonden aangaan en de juiste mensen te vriend houden.
Alleen kunnen de juiste mensen van gisteren vandaag verbrand blijken. Bach stond dicht bij Alisher Usmanov, een Russische mijntycoon en een van de rijkste honderd mensen ter wereld. Usmanov was mede-eigenaar van de voetbalploegen Arsenal en Everton en leidde veertien jaar de Internationale Schermfederatie. Hij werd ook gesignaleerd als mogelijke koper van RSC Anderlecht. Usmanov kocht voor 8,8 miljoen euro het originele Olympische Manifest en schok het aan het Olympisch Museum in Lausanne. De Europese Unie omschrijft hem sinds de invasie van Oekraïne als ‘een oligarch met een uitzonderlijk nauwe band met Vladimir Poetin, een van zijn favoriete oligarchen’.
Vorige maand nog nam de Duitse politie een megajacht van Usmanov in beslag. Als tegenzet lekten de Russen een brief aan Thomas Bach, waarin ze hem vragen om Alisher Usmanov opnieuw aan te stellen als voorzitter van de Internationale Schermbond. Vol met argumenten over neutraliteit, zoals Bach ze zelf graag gebruikt. 100 nationale schermbonden zouden het verzoek steunen, beweert Rusland. De sancties tegen oligarch Usmanov worden in de brief bestempeld als ‘discriminatie, een schending van de mensenrechten, belediging van eer en waardigheid en bezoedeling van het blazoen van iemand die al decennia alles heeft gedaan ter promotie van de sport’.
Landverraders
De Russische atleten zijn het kind van de rekening, maar IOC-voorzitter Bach denkt ook hier een oplossing te hebben. Russische sporters die te kennen geven dat zij de oorlog niet steunen, kunnen voor Bach weer deelnemen. Rusland wil er niet van weten. Zo’n verklaring druist niet alleen in ‘tegen de olympische principes’, atleten worden er ‘landverraders’ door, vindt Oleg Matytsin, de Russische minister van Sport.
De meeste Russische sporters houden zich op de vlakte, goed beseffend dat je onmogelijk voor beide partijen goed kunt doen. Maar er zijn er ook die luid de nationalistische trom roeren, zoals schaakgrootmeester Sergej Karjakin. Hij lachte met de gruwelijke beelden uit Boetsja, het Oekraïense dorp waar in april een bloedbad plaatsvond. Karjakin werd zes maanden geschorst, maar mag intussen weer schaken. Aan het andere uiterste van het spectrum zit tennisser Daria Kasatkina, de nummer 8 van de wereld. De openlijk lesbische Russische was al voor de invasie niet beschroomd om Vladimir Poetin op zijn nummer te zetten. In tennis treffen Oekraïense en Russische spelers elkaar nog geregeld, wat telkens heibel oplevert, behalve bij Kasatkina. Zij maakte met Oekraïense collega’s een statement tegen de oorlog. Toen ze in augustus het toernooi van San Jose won, vroeg de speaker of ze vreesde dat haar verklaringen het on- mogelijk hadden gemaakt om terug te keren naar haar vaderland. En hoe ging haar familie daarmee om? Kasatkina barstte in tranen uit.
Oekraïense sporters spannen zich intussen in om de boycot in leven te houden. Skeletonatleet Vladyslav Heraskevych startte een actie met als doel de Russen te bannen ‘tot het Russische leger Oekraïne verlaten heeft, alle kapotgeschoten infrastructuur terugbetaald is en opnieuw heropgebouwd’. Voetbalclub Sjachtar Donetsk vraagt dat Iran uitgesloten wordt van het komende WK, omdat Iraanse drones worden ingezet bij de invasie. Veel Oekraïense atleten hebben zelf de wapens opgenomen, zoals de bokser Oleksandr Usyk, wereldkampioen bij de zwaargewichten. Begin 2023 bokst Usyk tegen Tyson Fury om de wereldtitel. In hoeverre Usyk zich vanuit een oorlogszone behoorlijk kan voorbereiden, is maar de vraag. De Oekraïener verkondigt dat hij de aanloop naar de kamp zal benutten om de wereld te onderrichten over de schrijnende situatie in Oekraïne. ‘Zo help ik mijn land nog meer dan wanneer ik patrouilleer met mijn machinegeweer’, aldus Usyk. Maar Rusland neemt de handschoen op. Terwijl Usyk zijn kamp promootte in Londen, verschenen op de sociale media foto’s van zijn huis in Oekraïne, dat geplunderd werd door Russische soldaten.
Basketbalspeelster blijft in russische cel
In februari werd de Amerikaanse basketbalspeelster Brittney Griner staande gehouden op de luchthaven van Moskou. In haar bagage zaten ampullen cannabisolie, bestemd voor een vapetoestel. In veel Amerikaanse staten zijn die legaal, maar niet in Rusland. Normaal zou Griner voor zo’n vergrijp een tik op de vingers krijgen, maar de Russische rechtbank veroordeelde haar tot negen jaar cel voor drugssmokkel.
De mondige Griner liep voorop in Black Lives Matter-protesten en is een bekende sportfiguur in de VS. Haar wanhopige echtgenote noemt Griner ‘een pion in een politiek spel’. In juli berichtte CNN dat president Joe Biden een gevangenenruil had goedgekeurd: Griner zou gewisseld worden voor de Russische wapenhandelaar Viktor Boet. Prompt eisten de Russen ook de vrijlating van Vadim Krasikov, huurmoordenaar voor de veiligheidsdienst FSB. Biden kán Krasikov niet eens uitleveren: hij zit in een Duitse gevangenis, nadat hij in Berlijn op klaarlichte dag een Tsjetsjeense commandant had geliquideerd. Griners genadeverzoek werd vorige week afgewezen.
