Sportswashing in Rwanda: ‘Het zijn investeringen in imago, niet in de dagelijkse realiteit’

Gianni Infantino wordt herverkozen als voorzitter van wereldvoetbalbond FIFA op een congres in… Kigali. Net als Qatar probeert Rwanda via de sport zijn imago op te poetsen. Maar heeft dat enig nut?

De spotlights boven Qatar zijn amper gedoofd of ze lichten al op boven Rwanda, het land van de duizend heuvels. In 2025 zal Rwanda als eerste Afrikaanse land ooit het WK wielrennen verwelkomen. Het wordt het hoogtepunt van een reeks prestigieuze sportevenementen. Die startte in februari 2023 met de vijftiende Tour du Rwanda, de grootste wielerkoers op het Afrikaanse continent. Deze maand is er in de hoofdstad Kigali de algemene vergadering van de FIFA, waar voorzitter Gianni Infantino voor een derde termijn zal worden herverkozen. Later dit jaar wordt de Women’s AfroBasket in Rwanda gespeeld en in 2024 volgt het Veteran Club World Championship, dat oude iconen uit het wereldvoetbal zal samenbrengen.

Niet kwaad voor een land dat kleiner is dan België en dat helemaal herbouwd moest worden na de genocide van 1994. De focus op sport komt uit de koker van Paul Kagame, president van Rwanda sinds 2000 maar de facto de sterke man sinds 1994. Hij zou wel eens staatshoofd kunnen blijven tot in 2034. Het is Kagame een doorn in het oog dat het Afrikaanse continent systematisch met armoede wordt geassocieerd. Onder zijn impuls trekt Rwanda resoluut de kaart van het luxetoerisme voor gefortuneerde reizigers die 1500 dollar willen neertellen om berggorilla’s te ontmoeten. Via sport doet de president aan ‘nation branding’. In 2018 betaalde de Rwanda Development Board bijna 40 miljoen euro om ‘Visit Rwanda’ op de shirts van de Londense voetbalclub Arsenal te mogen drukken. Kagame is fan van Arsenal. Hij laat zich af en toe meeslepen wanneer de Gunners zijn verwachtingen niet inlossen. Op Twitter ontpopt de Rwandese president zich als would-betrainer: ‘We mogen middelmatigheid simpelweg niet toelaten of vergoelijken. Een ploeg stel je samen met als doel te winnen. En dus mag je nooit voorbereid zijn op verlies!’ tweette hij in 2021 na een nederlaag van Arsenal.

In 2018 betaalde de Rwanda Development Board bijna 40 miljoen euro om ‘Visit Rwanda’ op de shirts van voetbalclub Arsenal te mogen drukken.

In 2019 verscheen het logo van de Rwanda Development Board ook op de trainingskledij van Paris Saint-Germain, voor 10 miljoen per jaar. Spelers van de Franse club werden uitgenodigd om de toeristische hotspots van het land te verkennen, zoals het Akagera National Park. PSG begon een voetbalacademie in Rwanda. Het moet de kritiek ondervangen die mensenrechtenactivisten hebben op Rwanda’s investeringen in sport. ‘Men laat buitenlandse spelers schitteren, maar de sport in Rwanda wordt niet gestimuleerd’, vindt Luc Rugamba van de burgerbeweging Action Citoyenne pour la Paix. ‘Het zijn investeringen in imago, niet in de Rwandese dagelijkse realiteit.’

Indrukwekkend bladerdak

Ook in de Belgische sport zet Rwanda zijn troeven in de verf. In december woonde de Rwandese ambassadeur de lancering bij van de promotiecampagne #VisitRwanda in de COREtec Dôme, de thuishaven van basketclub Filou Oostende. De 5000 toeschouwers in de COREtec Dôme zullen voortaan op het jumboscherm video’s zien die het Kivu-meer, de adembenemende wielerroutes en het indrukwekkende bladerdak van het Nyungwe-oerwoud verheerlijken. Volgens de Rwandese minister-president Édouard Ngirente bracht sporttoerisme in 2021 6 miljoen dollar op voor Rwanda: ‘Onze investeringen renderen’, vindt Ngirente, die een verleden heeft bij de Wereldbank.

Qatar kreeg bakken kritiek voor zijn investeringen in de sport, die een positief imago moest scheppen voor een twijfelachtig regime. Zit wat Rwanda doet op dezelfde lijn? Het land heeft slechte adelbrieven op het gebied van mensenrechten, democratie en individuele vrijheden. Tegenstanders van het regime kwijnen weg in de gevangenis of werden in het buitenland vermoord. De politieke oppositie wordt gemuilkorfd en persvrijheid is er onbestaand. In 2020 arresteerden Rwandese agenten Paul Rusesabagina, de held uit de film Hotel Rwanda. Een kort proces wegens ‘terrorisme’ mondde uit in een gevangenisstraf van 25 jaar. België en de Verenigde Staten deden vruchteloze pogingen om hem vrij te krijgen. Bovendien stookt Rwanda de oorlog aan in het oosten van de Democratische Republiek Congo: de Europese Unie roept de regering in Kigali op om de rebellengroep M23, die verschillende dorpen in Noord-Kivu veroverde, niet meer te steunen. Toch geniet Rwanda nog altijd veel internationale steun. De Amerikanen en de Britten staan doorgaans zij aan zij met de regering-Kagame, en ook Frankijk kiest almaar vaker de kant van Rwanda.

Snel vergeten

De vraag is hoe nuttig sportswashing is. Kan het organiseren van sportevenementen een land een beter imago geven? Nauwelijks, zo blijkt. Mensen vergeten snel. ‘De positieve impact duurt hoogstens zes à twaalf maanden’, zegt Simon Anholt, oprichter van de Anholt-Ipsos Nation Brands Index. Reclame alleen is onvoldoende om een blijvend positief imago op te roepen. ‘Alle onderzoek zegt dat concrete acties het verschil maken’ stelt Anholt. ‘Je moet op een zichtbare manier maatregelen nemen tegen zaken als klimaatverandering, ongelijkheid, armoede en mensenrechtenschendingen. Louter geld pompen in reclame en pr en daarin verkondigen dat je land gelukkig, rijk, mooi en welvarend is, heeft geen zin. Niemand neemt dat au sérieux.’

Louter geld pompen in reclame en pr en daarin verkondigen dat je land gelukkig, rijk, mooi en welvarend is, heeft geen zin. Niemand neemt dat au sérieux.

Een groot evenement organiseren kan zelfs contraproductief blijken. Ngo’s zullen de gelegenheid te baat nemen om mistoestanden aan te kaarten. ‘Als een gastland enorme sommen belastinggeld spendeert aan zo’n evenement terwijl het niet in staat is om voor zijn eigen bevolking te zorgen, is dat koren op de molen van journalisten. En terecht’, zegt Anholt. Het overkwam Qatar bij het WK voetbal. In het klassement van Transparency International, een organisatie die landen rangschikt volgens een corruptie-index, doet Rwanda het minder goed dan Qatar. Toch lijken er weinig initiatieven op komst om mensenrechtenschendingen in Rwanda aan de kaak te stellen. Het lijkt daar ook te laat voor. Tegenstanders maken het meest kans gehoord te worden op het moment dat een evenement wordt toegewezen. Deze maand het FIFA-congres boycotten of eisen dat de Belgische nationale wielerploeg afzegt voor het WK van 2025 heeft intussen geen zin meer.