Volgens de legende is rugby uitgevonden door de Engelsman William Webb Ellis, maar dat verhaal werd verzonnen.
In de aanloop naar de Wereldbeker rugby in Frankrijk werd in Menton, de gemeente aan de Côte d’Azur, het graf schoongemaakt van een Engelsman die er in 1872 is gestorven, genaamd William Webb Ellis. Hoe de Engelse pastoor in Zuid-Frankrijk terechtkwam, is niet zeker. Mogelijk zou hij daarheen zijn getrokken omdat Menton toen bekendstond als dé plaats waar je kon genezen van tuberculose. 151 jaar later leeft Webb Ellis nog altijd voort in de gemeente als de ‘uitvinder’ van het rugby. Er is een rugbyclub naar hem vernoemd, je kunt er een route volgen die de geschiedenis van de sport en zijn leven in beeld brengt, en op zijn graf op het Vieux-Châteaukerkhof liggen geregeld bloemen van rugbyfans.
Hoe mythisch deze figuur is, blijkt ook uit de naam van de trofee die de winnaar van de Wereldbeker rugby zaterdagavond na de finale in Parijs zal krijgen: de Webb Ellis Cup. Die werd in 1987 voor het eerst uitgereikt aan het Nieuw-Zeelandse rugbyteam. Dit jaar wordt Webb Ellis extra in de picture gezet, want het is 200 jaar geleden dat hij volgens de overlevering aan de oorsprong lag van de rugbysport. Het verhaal wil dat de toen zeventienjarige student tijdens een ‘football’-wedstrijd op de Rugby School, een kostschool in de gelijknamige stad, de bal in de handen nam, ermee naar voren liep en hem over de doellijn dropte, wat toen verboden was.
Zo staat het ook nog altijd gebeiteld op een plaat aan de ingang van de school, ter nagedachtenis van de memorabele zet van Webb Ellis: ‘With a fine disregard for the rules of football as played in his time.’ Het is niet de enige verwijzing in Rugby naar de ex-student van de prestigieuze kostschool. Er staat ook een standbeeld van hem en de stad heeft een Webb Ellis Rugby Football Museum.
Voor schooldirecteur Thomas Arnold was rugby het gedroomde instrument om discipline te kweken.
Vreemd genoeg dook het verhaal van Webb Elliss pas vier jaar ná zijn dood op, in 1876, en dus 53 jaar na de fameuze match in 1823. Matthew Bloxam, een lokale antiquair en voormalige leerling van de Rugby School, schreef het neer in The Meteor, de schoolkrant. Volgens hem was de verandering van een kicking game (met de voeten) naar een handling game (met de handen) te danken aan Webb Ellis.
Dat verhaal blijkt echter een pure legende. Tot op de dag van vandaag bestaat er zelfs geen uitsluitsel over de specifieke, precieze oorsprong van het rugby, bij gebrek aan betrouwbare bronnen. Feit is wel dat begin negentiende eeuw ‘football’, een mengeling van het huidige rugby en voetbal, een populair spel was op Engelse scholen. Eenduidige regels bestonden er niet, die verschilden van school tot school, en van match tot match. De oervorm van de sport ontstond wel tussen 1820 en 1840. Aangezwengeld door Thomas Arnold, directeur van de Rugby School, voor wie rugby het gedroomde instrument was om discipline te kweken, gewelddadig gedrag te kanaliseren en de teamgeest te bevorderen. Met als doel: de ontwikkeling van een gespierd, protestants christendom bij de kinderen van de Britse upper middle-class.
Pas rond 1840 vervaardigde een lokale ambachtsman uit Rugby, James Gilbert, een rugbybal door vier aan elkaar genaaide stukken leer rond een varkensblaas te spannen. In 1845 werden de eerste 37 regels neergeschreven van de nieuwe sport. Pas 26 jaar later stichtten oud-studenten van de Rugby School de Rugby Football Union. Die kreeg eind negentiende eeuw concurrentie van een nieuwe bond (de latere Rugby League), door een dispuut over de amateurstatus van de sport. Volgens de Engelse sportsocioloog James Walvin werd de mythe van Webb Ellis toen als de ‘waarheid’ neergezet, om aan te tonen dat de Rugby Union de enige erfgenaam van de sport was, en om de origine van rugby aan de gelijknamige stad te linken. Met succes, want de mythe leeft tot vandaag voort, passend bij het imago van rugby dat zich altijd heeft willen onderscheiden van voetbal, als een sport voor onafhankelijk denkende, intelligente en vrije geesten.
